Co się stało z konfessyjonistą? Dzieje leksemu w polszczyźnie
PDF

Słowa kluczowe

lexis of Polish Reformation
Middle Polish
konfessyjonista
konfessyja

Jak cytować

Michalska-Górecka, P. (2019). Co się stało z konfessyjonistą? Dzieje leksemu w polszczyźnie. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 25(2), 207–219. https://doi.org/10.14746/pspsj.2018.25.2.11

Abstrakt

The history of the lexeme konfessyjonista shows that the word is a neologism that functioned in the literature of the sixteenth century in connection with religious documents/books, such as the Protestant confessions. Formally and semantically, it refers to Confessio Augustana, also to her Polish translations, and to the Konfesja sandomierska, as well as konfessyja as a kind of genre. In the Reformation and Counter-Reformation period, the word konfessyja was needed by the Protestants; the word konfessyjonista was derived from him by the Catholics for their needs. The lexeme had an offensive tone and referred to a confessional supporter as a supporter of the Reformation. Perhaps the oldest of his certifications comes from an anonymous text from 1561, the year in which two Polish translations of Augustana were announced. The demand for a konfessyjonista noun probably did not go beyond the 16th century, its notations come only from the 60s, 70s and 80s of this century.

https://doi.org/10.14746/pspsj.2018.25.2.11
PDF

Bibliografia

Teksty źródłowe

Konfederacya Warszawska, w: Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, wyd. Jan Czubek, Kraków 1906.

Kopecki Maciej, Droga krotka y prawdziwa, do pokazánia błędow Heretyckich…, drukarnia wdowy Jakuba Sibeneychera, Kraków 1609; online: Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=51839 [dostęp: 4 stycznia 2019].

Liʃt do iednego zacnego Senatorá Polʃkiego / piʃány z Rzymu / o Iubileuʃzu przeʃzłym / ábo o Miłośćiwym Lećie / i o nabożeńʃtwie oʃobnym cżaʃu onego ʃpráwowánym, w: Stanisław Reszka, Przestroga pastyrska do Miasta Warszewskiego, Poznań 1585, drukarnia Jana Wolraba; online: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych, http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=62764 [dostęp: 14 października 2017].

Rodzay álbo potomʃtwo Marćina Luterá / piątego Ewángeliʃty y Oycá, [Kraków] 1561, drukarnia [Łazarza Andrysowica]; online: Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa, http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=3171 [dostęp: 10 października 2017].

Wujek Jakub, Iudicium Albo Rozsądek niektorych Katholikow o Co[n]fesiey Sędomierskiey roku 1570 wydaney, Kraków 1570, drukarnia Mikołaja Szarfenbergera; online: Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa, http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=5592 [dostęp: 25 września 2017].

Słowniki

Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, red. Włodzimierz Gruszczyński, http://sxvii.pl/index.php?strona=haslo&id_hasla=2905&forma=KONFESYJA#2922 [dostęp: 14 października 2017].

Linde Samuel Bogumił (1807–1814), Słownik języka polskiego, t. 1–4, Drukarnia XX. Piiarów, Warszawa.

Mały słownik łacińsko-polski, red. Józef Korpanty, wyd. 12, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2001.

Słownik języka polskiego, red. Aleksander Zdanowicz i in., wyd. Maurycy Orgelbrand, Wilno 1861; online: edycja elektroniczna Słownika wileńskiego, https://eswil.ijp.pan.pl/index.php [dostęp: 14 października 2017].

SłDor – Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, t. 1–4, Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1958–1962; t. 5–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963–1969.

SłWar – Słownik języka polskiego, red. Jan Karłowicz, Adam Antoni Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. 1–8, Warszawa 1900–1927.

SŁŚ – Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, red. Marian Plezia, t. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1959–1967.

SłXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, red. Maria Renata Mayenowa i in., t. 1–36, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1966–2012.

SStp. – Słownik staropolski, red. Stanisław Urbańczyk, t. 1–11, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1953–2002.

SWO – Słownik wyrazów obcych PWN, red. Jan Tokarski, wyd. 24, PWN, Warszawa 1980.

Literatura

Augustyniak Urszula (1994), Konfesja sandomierska. Wstęp historyczny, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa.

Halecki Oskar (1915), Zgoda sandomierska 1570 r.: jej geneza i znaczenie w dziejach reformacyi polskiej za Zygmunta Augusta, [s.n.], Kraków.

Hawrysz Magdalena (2012), Polemiczna twórczość Marcina Czechowica w perspektywie genologii lingwistycznej, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra.

Konfesja sandomierska (1995), oprac. Krystyna Długosz-Kurczabowa, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa.

Kościelny Piotr (2017), Dzieje reformacji w Polsce, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa.

Lehmann Jerzy (1937), Konfesja Sandomierska na tle innych konfesji w Polsce XVI wieku, Warszawa.

Leszczyński Rafał (1994), Confession of Sandomir a history of the text, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa.

Michalska-Górecka Paulina (2017), Nazwy innowierców w „Iudicium” (1570) Jakuba Wujka na tle zróżnicowania religijnego XVI-wiecznej Rzeczpospolitej Obojga Narodów, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 17, s. 135–150.

Migdał Jolanta (2018), Słownictwo funeralne w polskiej leksykografii – nazwy miejsc pochowania zmarłych lub ich prochów we współczesnych słownikach języka polskiego, w: Dialog z tradycją, t. 7. Dawna i współczesna kultura funeralna, red. Iwona Steczko, Renata Dźwigoł, Collegium Columbinum, Kraków, s. 83–92.

Nowak Zbigniew (1979), Pierwsze polskie informatory wyznaniowe na tle piśmiennictwa antyreformacyjnego z XVI wieku, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia polska”, s. 33–49.

Sobczykowa Joanna (2001), Myśl o języku w komentarzu biblijnym ks. Jakuba Wujka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Tazbir Janusz (1959), „Słudzy diabła i Turka” (polemika z protestantami), w: idem, Święci, grzesznicy i kacerze. Z dziejów polskiej kontrreformacji, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Winiarska Izabela Maria (2004), Słownictwo religijne polskiego kalwinizmu od XVI do XVIII wieku na tle terminologii katolickiej, Wydawnictwo Naukowe Semper,Warszawa.

Wójcik Zbigniew (2012), Historia powszechna. Wiek XVI–XVII, wyd. 12 uzup., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Ziomek Jerzy (2008), Renesans, wyd. 11, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.