Abstrakt
The article presents the genesis and the features of the Renaissance religious writings of the Tatars of the Grand Duchy of Lithuania in the context of the translations of the Bible into national languages. An analysis was performed on a Tatar tefsir, which – according to the most recent research – is a translation of the Qur’an into a European language – the third translation of this kind in the world. Due to the fact that in the 16th century a Polish and even a European Qur’anic translational tradition did not exist, this translation makes reference to the Biblical-psalter literature of the Middle Ages and to the translations of the Scripture of the Reformation, inter alia as far as the selection of the methods and the ways of translation or the adoption of specific translational solutions is concerned. Thus the translation belongs to the translational tradition of sacred books and to the most important trends of Polish and European culture. In this context, a medieval tradition (a continuation of the achievements of translation studies of the 15th c.) and the innovation of the Renaissance overlap. There is an analogy with the 16th-century Biblical printed texts, which also represent a transitional stage – they make reference to a medieval tradition and they also take advantage of the benefits of humanist Biblical studies.
Bibliografia
Teksty źródłowe
TAL – Tefsir z 1723 roku (autorska transliteracja oparta na systemie przyjętym w ramach prac nad projektem „Tefsir”).
T1 – Tefsir z 1725 roku (transliteracja wybranych fragmentów – głównie sur I, II, w: Alexander Nadson, The Byelorussian Tartars and Their Writings, „The Journal of Byelorussian Studies” II, London 1970, nr 2, s. 141–176; Paul Suter, Alfurkan Tatarski. Der litauisch-tatarische Koran-Tefsir, Köln 2004, s. 374–446).
BB – Biblia brzeska (1563), Clifton–Kraków 2003.
BN – Biblia nieświeska (1572), Nieśwież: starodruk ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego.
BW – Biblia w przekładzie ks. Jakuba Wujka (1599), transkrypcja typu B tekstu oryginalnego z XVI w., Warszawa 2000.
Literatura
Adamczyk Maria (1980), Biblijno-apokryficzne narracje w literaturze staropolskiej do końca XVI wieku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Belcarzowa Elżbieta (2006), Polskie i czeskie źródła przekładu Biblii Leopolity, Wydawnictwo Lexis, Kraków.
Bieńkowska Danuta (1994), Szeregi wyrazowe w przekładzie Biblii Leopolity. (Z problemów kształtowania się synonimii staropolskiej), „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 39, s. 5–17.
Bieńkowska Danuta (2002), Polski styl biblijny, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
Bieńkowska Danuta (2009), Wzorzec stylistyczny polszczyzny biblijnej w pierwszej połowie XVI wieku, „Studia Językoznawcze”, t. 8: Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, s. 29–38.
Drozd Andrzej (1995), Tatarska wersja pieśni-legendy o św. Hiobie, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka”, t. 2 (22), s. 163–195.
Drozd Andrzej (1996), Staropolski apokryf w muzułmańskich księgach. (Tatarska adaptacja „Historyji barzo cudnej o stworzeniu nieba i ziemie” Krzysztofa Pussmana), „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka”, t. 3 (23), s. 95–134.
Drozd Andrzej (1999), Arabskie teksty liturgiczne w przekładzie na język polski XVII wieku.
Zagadnienia gramatyczne na materiale chutb świątecznych, Dialog, Warszawa.
Dufala Krystyna (2008–2009), Legenda o św. Grzegorzu w kitabie Tatarów – muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego, w: Chrestomatia teolingwistyki, red. Aleksander Gadomski, Czesław Łapicz, Universum, Symferopol, s. 205–220.
Górska Elżbieta (2000), Studium kontrastywne składni arabskich i polskich współczesnych tekstów literackich, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Kępińska Alina (2015), Z problematyki opisu składni XVI-wiecznych przekładów Ewangelii na język polski, w: Staropolskie spotkania językoznawcze 1. Jak badać teksty staropolskie?, red. Tomasz Mika, Dorota Rojszczak-Robińska, Olga Stramczewska, Wydawnictwo Rys, Poznań, s. 51–62.
Konopacki Artur (2010), Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XIX wieku, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Koziara Stanisław (2001), Frazeologia biblijna w języku polskim, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków.
Koziara Stanisław (2009), Frazeologia biblijna w języku polskim, wyd. 2, Oficyna Wydawnicza Leksem, Łask.
Kulwicka-Kamińska Joanna (2013), Przekład terminologii religijnej islamu w polskich tłumaczeniach Koranu na tle biblijnej tradycji translatorycznej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Kulwicka-Kamińska Joanna (2014), Badania kitabistyczne w Polsce i na świecie, „Życie Tatarskie”, nr 39 (116), s. 37–49.
Kulwicka-Kamińska Joanna (2015a), O czym informują glosy w tatarskiej literaturze przekładowej? (na przykładzie tefsiru z Olity), „Rocznik Tatarów Polskich”, seria 2, t. 2 (16), s. 45–52.
Kulwicka-Kamińska Joanna (2015b), Tefsir z Olity – uwagi językoznawcy, „Slavistica Vilnensis”, Kalbotyra 60, Wilno, s. 159–175.
Kulwicka-Kamińska Joanna, Relationships between translated handwritten literature of the Grand Duchy of Lithuania’s Tatars and translations of the Bible into Polish during the Renaissance, w: Word of God, words of men. Translations, inspirations, transmissions of the Bible in the Polish-Lithuanian Commonwealth in the Renaissance, red. J. Pietrzak-Thébault, Getynga (w druku).
Kwilecka Irena (2003), Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, UAM. Wydział Teologiczny, PAN Instytut Slawistyki, Poznań.
Lisowski Tomasz (2010), Sola Scriptura. Leksyka Nowego Testamentu Biblii Gdańskiej (1632) na tle porównawczym. Ujęcie kwantytatywno-dystrybucyjne, Wydawnictwo Rys, Poznań.
Łapicz Czesław (2008–2009), Z teorii i praktyki przekładów Koranu (wybrane zagadnienia), w: Chrestomatia teolingwistyki, red. Aleksander Gadomski, Czesław Łapicz, Universum, Symferopol, s. 269–288.
Łapicz Czesław (2009), Chrześcijańsko-muzułmańska interferencja religijna w rękopisach Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego, w: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystes kalbos, kultèros ir raštijos tradicijos, Lietuvių kalbos institutas, Vilnius, s. 293–310.
Łapicz Czesław (2011), Z jakich źródeł muzułmanie Wielkiego Księstwa Litewskiego czerpali wiedzę o religii chrześcijańskiej?, w: Dialog chrześcijańsko-muzłmański. Historia i współczesność, zagrożenia i wyzwania, red. Magdalena Lewicka, Czesław Łapicz, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 165–185.
Miškinienė Galina (2001), Sieniausi lietuvos totorių rankraščiai. Grafika. Transliteracija. Vertimas. Tekstų struktūra ir turinys, Vilnius.
Radziszewska Iwona (2010), Chamaiły jako typ piśmiennictwa religijnego muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego (na podstawie słowiańskiej warstwy językowej), Toruń (komputeropis).
Roth Ulli, Scotto Davide (2015), Auf der Suche nach der Erbsünde im Koran Die ‘Allegationes de peccatis primi parentis’ des Juan de Segovia, „Neulateinisches Jahrbuch”, t. 17, s. 181–218.
Suter Paul (2004), Alfurkan Tatarski. Der litauisch-tatarische Koran-Tefsir, Böhlau Verlag, Köln.
Tarełka Michał, Synkowa Iryna (2009), Адкуль пайшлі ідалы, Тэхналогія, Мiнск.
Winiarska Izabela (2004), Słownictwo religijne polskiego kalwinizmu od XVI do XVIII wieku na tle terminologii katolickiej, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa.
Winiarska-Górska Izabela (2008–2009), Język, styl i kulturowa rola szesnastowiecznych protestanckich przekładów Nowego Testamentu na język polski: między nowatorstwem a tradycją, w: Chrestomatia teolingwistyki, red. Aleksander Gadomski, Czesław Łapicz, Universum, Symferopol, s. 289–318.
Zarębski Rafał (2006), Nazwy osobowe w polskich przekładach Nowego Testamentu, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).