Encyklopedia doby średniopolskiej jako gatunek w formie kolekcji
PDF

Słowa kluczowe

genological analysis
encyclopedia
the genre in the collection form

Jak cytować

Szczaus, A. . (2020). Encyklopedia doby średniopolskiej jako gatunek w formie kolekcji. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 27(1), 227–242. https://doi.org/10.14746/pspsj.2020.27.1.15

Abstrakt

The aim of the article is a genological analysis of the oldest Polish-language encyclopedia, i.e. Informacyja matematyczna [Mathematical information] by Wojciech Bystrzonowski (first edition 1743). It is a continuous text divided into chapters devoted to various fields of knowledge included in the groups of topics that deal with theoretical and practical problems. This conception of text influenced its genre diversity: theoretical parts were overpowered by genres serving an informative function (e. g. description, list, index), but sometimes also a persuasive function (e. g. a treaty, a matter), while the practical parts included genres fulfilling a predominantly directive function (e. g. military regulations, instructions). The genres combining informative and ludic functions were also marginally present (e. g. Latin-language mnemotechnical poems woven into the text). Such extreme internal diversity of genres had several reasons: a) high diversity of topics, b) reference to silva rerum literary formula developed in the Baroque period, c) reference to and benefit from dozens of different studies conducted by Polish and Latin-language authors. Based on the example of selected parts of the text (e. g. descriptions), it was proved that we can observe in Bystrzonowski’s compendium a development process of a new genre, i.e. an encyclopedic entry.

https://doi.org/10.14746/pspsj.2020.27.1.15
PDF

Bibliografia

Słowniki (wraz ze skrótami stosowanymi w tekście)

ESJPXVII/XVIII – Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i I połowy XVIII wieku, sxvii.pl [dostęp: 30 sierpnia 2019].

KSJPXVII/XVIII – Kartoteka Słownika języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, http://www.rcin.org.pl/publication/20029 [dostęp: 30 sierpnia 2019].

SJP-L – Linde Samuel Bogumił (1994), Słownik języka polskiego, t. 1–6, reprint, Wydawnictwo „Gutenberg-Print”, Warszawa.

SJP-Sz – Szymczak Mieczysław (1990), Słownik języka polskiego, t. 1–3, wyd. 6, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

SŁ-P – Plezia Marian, red. (2007), Słownik łacińsko-polski, t. 1–5, wyd. 2, reprint, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

SPXVI – Mayenowa Maria Renata, Pepłowski Franciszek, red. (t. 1–34), Mrowcewicz Krzysztof, Potoniec Patrycja, red. (od tomu 35 do hasła ROWNY) (1966–1994), Słownik polszczyzny XVI wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.

Literatura

Bieńkowski Tadeusz (1987), Polscy przedstawiciele „scientia curiosa”, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, s. 5–33.

Bralczyk Jerzy (2001), O języku polskiej propagandy politycznej lat siedemdziesiątych, Trio, Warszawa.

Bystrzonowski Wojciech (1749), Informacyja matematyczna rozumnie ciekawego Polaka świat cały, niebo i ziemię, i co na nich jest w trudnych kwestyjach i praktyce jemuż ułatwiaiąca, Drukarnia Towarzystwa Jezusowego, Lublin.

Dobrzyńska Teresa (1978), Delimitacja tekstu pisanego i mówionego, w: Tekst. Język. Poetyka. Zbiór studiów, red. Maria Renata Mayenowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 101–118.

Domański Juliusz (1998), Scholastyka; Nauczanie i formy przekazu, w: Słownik literatury staropolskiej, red. Teresa Michałowska, wyd. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 850–854.

Dziechcińska Hanna (1998), Traktat, w: Słownik literatury staropolskiej, red. Teresa Michałowska, wyd. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 989–990.

Gajda Stanisław (1982), Podstawy badań stylistycznych nad językiem naukowym, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Gajda Stanisław (1993), Gatunkowe wzorce wypowiedzi, w: Encyklopedia kultury polskiej XX w., t. 2: Współczesny język polski, red. J erzy Bartmiński, Wiedza o Kulturze, Wrocław, s. 245–258.

Gilson Étienne (1966), Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, przeł. Sylwester Zalewski, „Pax”, Warszawa.

Głowiński Michał (1989), Encyklopedia, w: Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, wyd. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 119.

Grzegorczykowa Renata (1991), Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy, w: Funkcje języka i wypowiedzi, red. J erzy Bartmiński, Renata Grzegorczykowa, Wiedza o Kulturze, Wrocław (Język a Kultura, t. 4), s. 11–28.

Musiołek Karin (1982), Lingwistyczno-semantyczna charakterystyka regulaminu wojskowego, „Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 13, s. 63–70.

Okoń Jan (2009), Kompendium – czy tylko wiedzy? Wstęp do typologii gatunku, w: Staropolskie kompendia wiedzy, red. Iwona Monika Dacka-Górzyńska, Joanna Partyka, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 9–31.

Piętkowa Romualda (2004), Paratekstualność w dyskursie naukowym, w: Wielojęzyczność w perspektywie stylistyki i poetyki, red. Marek Ruszkowski, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce, 119–134.

Siuciak Mirosława (2005), Od szesnastowiecznych konstytucji sejmowych do współczesnej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – czyli o przeobrażeniach stylu prawno-urzędowego, w: Współczesne analizy dyskursu. Kognitywna analiza dyskursu a inne metody badawcze, red. Maria Krauz, Stanisław Gajda, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, s. 121–130.

Szczaus Agnieszka (2011), Instrukcja jako forma komunikacji (na przykładzie „Informacyi matematycznej” W. Bystrzonowskiego z 1749 r.), w: Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 4: Gatunek a komunikacja społeczna, red. Danuta Ostaszewska, Joanna Przyklenk, Wydawnictwo UŚ, Katowice, s. 369–382.

Urbańczyk Stanisław (1991), Słowniki i encyklopedie – ich rodzaje i użyteczność, wyd. 3, Wydawnictwo Katowickie przy Fundacji dla Wspierania Śląskiej Humanistyki, Kraków.

Witosz Bożena, Genologia lingwistyczna. Zarys problematyki, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2005.

Wojtak Maria (2001), Wielostylowość w tekście użytkowym na przykładzie XIX-wiecznego kalendarza, w: Studia z historii języka polskiego i stylistyki historycznej, red. Czesław Kosyl, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 241–256.

Wojtak Maria (2006), Gatunek w formie kolekcji a kolekcja gatunków, w: Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. 15, red. Zdzisława Krążyńska, Zygmunt Zagórski, Wydawnictwo PTPN, Poznań, s. 143–152.

Ziomek Jerzy (1990), Retoryka opisowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław.