Słowa kluczowe
imperative mood
inflectional category
modality
Jak cytować
Abstrakt
The aim of this paper is to present how the imperative mood is defined in the descriptions of the inflection system of the contemporary Polish language. First of all, imperative mood is considered to be the value of one of the inflection categories of mood, and the forms representing it, e.g. zrób! (‘do!’), myj! (‘wash!’) are considered to be in opposition to the forms of the declarative and the conditional moods. On the other hand, the imperative is a grammatical means that expresses the so-called deontic modality and utterances with imperative forms are treated, before anything else, as acts of directive speech. This way of defining the imperative mood is the reason why the status of such forms as wygraj! (‘win!’), otrzymaj! (‘receive!’), (nie) umieraj! (‘[not] die!’) or bądź (szczęśliwy) (‘be [happy]’) is problematic, because they constitute a non-directive use of the imperative mood. The conclusion is that the way of defining the imperative mood in Polish requires clarification.
Bibliografia
Bańko Mirosław (2002), Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa.
Barbiers Sjef, Beukema Frits, Wurff Wim van der, red. (2002), Modality and its Interaction with the Verbal System, Amsterdam – Philadelphia.
Bogusławski Andrzej (1971), O tzw. modalności zdaniowej, w: Sesja Naukowa Międzynarodowej Komisji Budowy Gramatycznej Języków Słowiańskich w Krakowie w dniach 3–5 grudnia 1969, Wrocław, s. 123–128.
Bogusławski Andrzej (1974), O rozkaźniku, „Prace Filologiczne”, t. 25, s. 192–197.
Bogusławski Andrzej (2002), Myślenie życzeniowe i działanie życzeniowe. Jeszcze o rozkaźniku i narzędziach pokrewnych, w: Język narzędziem myślenia i działania. Materiały z konferencji zorganizowanej z okazji 100-lecia „Poradnika Językowego”, red. Włodzimierz Gruszczyński, Warszawa, s. 86–95.
Bogusławski Andrzej (2009), Polski rozkaźnik w ujęciu operacyjnym, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 3–12.
Bojałkowska Krystyna (2016), Formy trybu rozkazującego we współczesnym polskim języku religijnym, w: System, tekst, człowiek. Studia nad dawnymi i współczesnymi językami słowiańskimi, red. Małgorzata Gębka-Wolak, Joanna Kamper-Warejko, Iwona Kaproń-Charzyńska, Toruń, s. 181–197.
Bojałkowska Krystyna (2020), Niech wygram, niech usiądzie − formy fleksyjne czasownika czy konstrukcje składniowe?, „Studia Językoznawcze: synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny”, t. 19, s. 67–82.
Boniecka Barbara (1976), O pojęciu modalności (przegląd problemów badawczych), „Język Polski”, z. 56, s. 99–110.
Boniecka Barbara (1984), Modalność a illokucja, „Przegląd Humanistyczny”, t. 11–12, s. 87–99.
Boniecka Barbara (1999), Wykład o modalności, „Annales UMCS. Sectio FF”, t. 17, s. 7–29.
Brożek Anna (2012), Teoria imperatywów i jej zastosowania, Kraków.
Bybee Joan, Perkins Revere, Pagliuca William (1994), The Evolution of Grammar. Tense, Aspect, and Modality in the Languages of the World, Chicago.
Długosz-Kurczabowa Krystyna, Dubisz Stanisław (2006), Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. 3. poszerz. i zmien., Warszawa.
Gołąb Zbigniew, Heinz Adam, Polański Kazimierz (1970), Słownik terminologii językoznawczej, Warszawa.
Greszczuk Barbara (2006), Problemy modalności raz jeszcze – niektóre aspekty jej pojmowania i definiowania, „Studia Filologiczne Akademii Świętokrzyskiej”, t. 20, s. 7–14.
Grzegorczykowa Renata (1991), Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy, w: Funkcje języka i wypowiedzi, red. Jerzy Bartmiński, Renata Grzegorczykowa, Wrocław (Język a Kultura, t. 4), s. 11–28.
Grzegorczykowa Renata (2010), Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, wyd. 4 rozszerz., Warszawa.
Grzegorczykowa Renata, Laskowski Roman, Wróbel Henryk, red. (1998), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, wyd. 2 zmien., Warszawa.
Huszcza Romuald (2006), Honoryfikatywność: gramatyka, pragmatyka, typologia, wyd. 2 popr. i uzup., Warszawa.
Jadacki Jacek (2012), Byt i powinność. Wkład XX-wiecznych myślicieli polskich do teorii imperatywów i norm, Warszawa.
Jędrzejko Ewa (1987), Semantyka i składnia polskich czasowników deontycznych, Wrocław.
Klemensiewicz Zenon (1983), Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego, wyd. 11, Warszawa.
Komorowska Ewa (2008), Pragmatyka dyrektywnych aktów mowy w języku polskim, Szczecin − Rostok.
Koseska-Toszewa Violetta, Maldžieva Vjara, Penčev Jordan (1996), Modalność: problemy teoretyczne, Warszawa.
Laskowski Roman (1998), Semantyka trybu rozkazującego, „Polonica”, t. 19, s. 5–29.
Laskowski Roman (2003), Peryferyjne funkcje polskiego imperatiwu, w: Anabasis. Prace ofiarowane Profesor Krystynie Pisarkowej, red. Ireneusz Bobrowski, Kraków, s. 153–158.
Ligara Bronisława (1997), Polskie czasowniki modalne i ich francuskie ekwiwalenty tłumaczeniowe, Kraków.
Linde-Usiekniewicz Jadwiga (1990), Formy złożone polskiego imperatiwu, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 463–467.
Łaziński Marek (2020), Wykłady o aspekcie polskiego czasownika, Warszawa.
Maldžieva Vjara (2003), Modalność: hipotetyczność, irrealność, optatywność i imperatywność, warunkowość, Warszawa – Toruń.
Nagórko Alicja (2000), Zarys gramatyki polskiej (ze słowotwórstwem), Warszawa.
Nagórko Alicja (2010), Podręczna gramatyka języka polskiego, Warszawa.
Nowak-Michalska Joanna (2012), Modalność deontyczna w języku prawnym na przykładzie polskiego i hiszpańskiego kodeksu cywilnego, Poznań.
Nuyts Jan, Auwera Johan van der, red. (2019), The Oxford Handbook of Modality and Mood, Oxford.
Pisarkowa Krystyna (1972), Z historii polskich zdań rozkazująco-proszących, w: Z polskich studiów slawistycznych. Seria IV. Językoznawstwo, Warszawa.
Polański Kazimierz, red. (2003), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 3, Wrocław.
Prokop Izabela (2010), Aspekty analizy pragmalingwistycznej, Poznań.
Rothstein Björn, Thieroff Rolf, red. (2010), Mood in the languages of Europe, Amsterdam – Philadelphia.
Rytel Danuta (1982), Leksykalne środki wyrażania modalności w języku czeskim i polskim, Wrocław.
Saloni Zygmunt (1976), Cechy składniowe polskiego czasownika, Warszawa.
Saloni Zygmunt (2000), Wstęp do koniugacji polskiej, Olsztyn.
Saloni Zygmunt (2007a), Czasownik polski. Odmiana. Słownik, wyd. 3. zmien., Warszawa.
Saloni Zygmunt (2007b), Słownik gramatyczny języka polskiego. Podstawy teoretyczne, Warszawa.
Searle John R. (1987), Czynności mowy. Rozważania z filozofii języka, przeł. Bohdan Chwedeńczuk, Warszawa.
Szober Stanisław (1966), Gramatyka języka polskiego, oprac. Witold Doroszewski, Warszawa.
Tokarski Jan (1951), Czasowniki polskie. Formy, typy, wyjątki, słownik, Warszawa.
Tokarski Jan (2001), Fleksja polska, wstęp i przypisy wydawcy Zygmunt Saloni, wyd. 3 z uzup., Warszawa (wyd. 1: 1973).
Topolińska Zuzanna (1966), O kategoriach gramatycznych polskiego imperatiwu, „Język Polski”, z. 3, s. 167–173.
Urbańczyk Stanisław, Kucała Marian, red. (1999), Encyklopedia języka polskiego, wyd. 3 popr. i uzup., Wrocław.
Wierzbicka Anna (2006), Semantyka: jednostki elementarne i uniwersalne, przeł. Adam Głaz, Krzysztof Korżyk, Ryszard Tokarski, Lublin.
Wróbel Henryk (1998), Granice paradygmatu fleksyjnego czasowników, „Prace Językoznawcze”, t. 25: Studia historycznojęzykowe, s. 255–265.
Wróbel Henryk (2001), Gramatyka języka polskiego. Podręcznik akademicki, Kraków.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).