Słowa kluczowe
valency of phraseological units
semantic enrichment
modi- fications of phraseological units
appearance of new phraseological units
Jak cytować
Abstrakt
The article deals with the semantic and valence modifications of three phraseological units: leżeć i kwiczeć, mieć na pieńku and grać pierwsze skrzypce. Initially, these units were connected with personal nouns only and appeared in the multi-word lexical units ktoś leży i kwiczy (‘someone is in a predicament, has no choice’), ktoś ma z kimś na pieńku (‘someone wants to complain about something to somebody, someone bears a grudge against someone) and ktoś gra pierwsze skrzypce (‘someone controls, leads or makes decisions’). Eventually, new phrasemes appeared due to the enrichment of
meaning of the units and modification of their semantic and selective valency: coś leży i kwiczy (‘something does not work, neither develops nor evolves, does not meet requirements or expectations’), ktoś ma z czymś na pieńku (‘someone does not follow the rules, does not act accordingly or acceptably’) and coś gra pierwsze skrzypce (‘something is most important or dominating, something is in a controlling position’). The research proved that the process of the appearance of these lexical units was facilitated by the language users’ tendency to forget the motivation of the units and the evo-
lution of their semantics towards the content which would enable connectivity with impersonal nouns.
Bibliografia
FBL – FBL Risercz, http://www.fbl.org.pl/ [dostęp: 14 października 2022].
F – wyszukiwarka Frazeo, http://frazeo.pl/ [dostęp: 14 października 2022].
M – wyszukiwarka korpusowa Monco PL, http://monco.frazeo.pl/ [dostęp: 14 października 2022].
NKJP – Narodowy Korpus Języka Polskiego, http://nkjp.pl/ [dostęp: 14 października 2022].
ISJP – Bańko Mirosław, red. (2000), Inny słownik języka polskiego, t. 1–2, Warszawa.
MSFWJP – Bąba Stanisław, Liberek Jarosław (1992), Mały słownik frazeologiczny współczesnego języka polskiego, Kraków – Warszawa.
NKP – Krzyżanowski Julian, red. (1969–1978), Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, Warszawa, t. 1–4.
NSGU – Zgółkowa Halina, red. (2004), Nowy słownik gwary uczniowskiej, Wrocław.
PSFJP – Bąba Stanisław, Liberek Jarosław (2010), Popularny słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa [CD].
PSWP – Zgółkowa Halina, red. (1994–2005), Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 1–50, Poznań.
SFKras – Krasnowolski Antoni, Galle Henryk (1928), Słownik frazeologiczny. Poradnik dla piszących, Warszawa.
SFSkor – Skorupka Stanisław (1989), Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1–2, Warszawa.
SFWP – Bąba Stanisław, Liberek Jarosław (2001), Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny, Warszawa.
SGS – Kaczmarek Leon, Skubalanka Teresa, Grabias Stanisław (1994), Słownik gwary studenckiej, Lublin.
SGU – Czarnecka Katarzyna, Zgółkowa Halina (1991), Słownik gwary uczniowskiej, Poznań.
SJPDor – Witold Doroszewski, red., Słownik języka polskiego, t. 1–11, edycja internetowa, https://doroszewski.pwn.pl [dostęp: 14 października 2022].
SJPDun – Dunaj Bogusław, red. (1996), Słownik współczesnego języka polskiego, Warszawa.
SPP – Anusiewicz Janusz, Skawiński Jacek (1996), Słownik polszczyzny potocznej, Warszawa – Wrocław.
USJP – Dubisz Stanisław, red. (2003), Uniwersalny słownik języka polskiego, Warszawa, t. 1–4.
V – Kosek Iwona, Czerepowicka Monika, Przybyszewski Sebastian (2020), Verbel. Elektroniczny słownik polskich frazeologizmów czasownikowych 2.5.0 [program komputerowy].
WSF PWN – Kłosińska Anna, Elżbieta Sobol, Stankiewicz Anna (2005), Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, Warszawa.
WSFFlic – Fliciński Piotr (2012), Wielki słownik frazeologiczny, Poznań.
WSFMuld – Müldner-Nieckowski Piotr (2003), Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa.
WSJPDub – Dubisz Stanisław, red. (2018), Wielki słownik języka polskiego PWN, Warszawa, t. 1–5.
WSJP PAN – Piotr Żmigrodzki, red. (2007–), Wielki słownik języka polskiego PAN, Kraków, online: http://www.wsjp.pl [dostęp: 14 października 2022].
Bąba Stanisław (1982), Z zagadnień leksykalnej łączliwości frazeologizmu, w: Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. 1., red. Mieczysław Basaj, Danuta Rytel, Wrocław, s. 89–98.
Bąba Stanisław (1989), Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny, Poznań.
Bąba Stanisław, Liberek Jarosław (2011), Ze studiów nad frazeologią współczesnego języka polskiego, Poznań.
Bednarek Adam, Grochowski Maciej (1997), Zadania z semantyki językoznawczej, Toruń.
Buttler Danuta (1974), Typy łączliwości leksykalnej wyrazów, „Prace Filologiczne”, t. 25, s. 387–395.
Buttler Danuta (1976), Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny, Warszawa.
Grochowski Maciej (1982), Zarys leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne, Toruń.
Ignatowicz-Skowrońska Jolanta (2019), O znaczeniu i formie zwrotu wycierać sobie gębę kimś, czymś we współczesnej polszczyźnie, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Polszczyzny”, t. 18, s. 179–190. DOI: https://doi.org/10.18276/sj.2019.18-12
Kłosińska Katarzyna (2016), Skąd się biorą frazeologizmy? Źródła frazeologizmów i mechanizmy frazeotwórcze, w: Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Geneza dawnych i nowych frazeologizmów, red. Gabriela Dziamska-Lenart, Jarosław Liberek, Poznań, s. 19–53.
Komarnicki Konrad, Grać pierwsze skrzypce, https://tinyurl.com/3ydfhdmx [dostęp: 19 maja 2021].
Lewicki Andrzej Maria, Pajdzińska Anna, Rejakowa Bożena (1987), Z zagadnień frazeologii. Problemy leksykograficzne, Warszawa.
Lewicki Andrzej Maria (2003), Studia z teorii frazeologii, Łask.
Skorupka Stanisław (1950), Z dziejów frazeologii polskiej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. 10, s. 165–166.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Jolanta Ignatowicz-Skowrońska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).