Słowa kluczowe
Lesser Poland dialects
etymology
word history
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 26
Liczba pobrań: 10
Abstrakt
The article discusses the usefulness of dialect data in historical-linguistic lexical research. The dataset comprises of selected dialectisms (including knysić / knysać, kurdawy, (s)kurdawieć, kurdoc, kurdupel, despet and derivative formations) from the dialects of the Biecz area in the Subcarpathian region, i.e., dialects from the south of Lesser Poland. The dialect data is often used in etymology in order to reconstruct the formal and semantic changes that various words have undergone. It can also help set up a proper etymological hypothesis and interpret words that appear to be isolated in Polish, cf. kurdupel. The analysis of dialect data can also be useful in studying the history of words of foreign origin, their persistence in the Polish language, semantic changes and word-forming potency, cf. for example, despet and derivative formations. It is important that dialect data cited in linguistic historical research be as complete as possible, truly reflecting the state of dialect lexis, the semantics of the cited dialectisms, chronology, their formal differentiation and territorial extents. This is because selective, poor information can, at times, distort the true picture of the origin and development of the forms under discussion (cf. the example of knysać // knysić).
Bibliografia
APXVI–XVIII – Cieślikowa Aleksandra, red. (2009), Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku, t. 2, Kraków.
CzesakUsz: Czesak Teresa, Słownik gwary miejscowości Uszew, https://www.gimnazjum.uszew.pl/prace/577-slownik-gwary-miejscowosci-uszew [dostęp: 3 grudnia 2023].
Dobrzycki – Dobrzycki Stanisław (1898), O mowie ludowej we wsi Krzęcinie (pow. podgórski), „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny”, seria 2, t. 9, ogólnego zbioru 26, słownik: s. 370–401.
O przydatności danych gwarowych w badaniach historycznojęzykowych… 115
ESBM – Martynaŭ Viktor V., red. (1978–), Etymałagiczny słoŭnik bełaruskaj movy, t. 1– Mińsk.
ESJP – Bańkowski Andrzej (2000, 2014), Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1: A–K, t. 2: L–P, Warszawa, t. 3: R, Częstochowa.
ESSJ – Trubaczev Oleg N., red. (1974–), Etymołogiczeskij słovar’ słavjanskich jazykov. Prasłavjanskij leksiczeskij fond, t. 1–, Moskva.
ILP – Kąś Józef (2017), Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 4: Gu–Kol, Kraków.
ISJP – Bańko Mirosław, red. (2000), Inny słownik języka polskiego, t. 1–2, Warszawa.
KarłSWO – Karłowicz Jan (1894–1905), Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia używanych w języku polskim, t. 1–3, Kraków.
KartSGP – Kartoteka Słownika gwar polskich PAN, https://tiny.pl/2swwyzdz [dostęp 3 grudnia 2023].
Kobaka – Kobaka Ryszard (2009), Słownik wyrazów i zwrotów językowych w Bobowej używanych, wyd. 2 popr. i poszerz., Warszawa.
Kob – Kobylińska Józefa (2001), Słownik gwary gorczańskiej (zagórzańskiej), Kraków.
KolbTarRz – Kolberg Oskar (1875), Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, seria 8: Krakowskie, cz. 4, Kraków.
L – Linde Samuel Bogumił (1854–1860), Słownik języka polskiego, t. 1–6, wyd. 2 popr. i pomn., Lwów (reprint – Warszawa 1994).
Łop – Łopaciński Hieronim (ps. „Rafał Lubicz”) (1892, 1899), Przyczynki do nowego słownika języka polskiego (słownik wyrazów ludowych z Lubelskiego i innych okolic Królestwa Polskiego, cz. 1: „Prace Filologiczne” 1892, t. 4, z. 1, s. 173–279; cz. 2: „Prace Filologiczne” 1899, t. 5, s. 681–976.
Nitsch – Nitsch Kazimierz (1907), Dwie gwary małopolskie „Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, t. 2: Słownik, s. 374–378.
NMP – Rymut Kazimierz, red. (2001), Nazwy miejscowe Polski. Historia – Pochodzenie – Zmiany, t. 4, Kraków.
Ożóg – Ożóg Jan Bolesław (1992), Słownik gwary wsi Nienadówka i okolicy w Rzeszowskiem, w: Studia historycznojęzykowe i dialektologiczne, red. Marian Kucała, Jerzy Reichan, Kraków, s. 181–219.
Pracki – Pracki Witold (1899), Przyczynek do słownictwa ludowego z okolic Krakowa, „Prace Filologiczne”, t. 5, s. 150–158.
PSE – Mańczak Witold (2017), Polski słownik etymologiczny, Kraków.
RzGKuch – Kucharzyk Renata (2020), Rzepiyńsko godka, Rzepiennik Strzyżewski, słownik: s. 61–116.
SEBrü – Brückner Aleksander (1989), Słownik etymologiczny języka polskiego, przedruk z wyd. 1 (Kraków 1927), Warszawa.
SEJL – Smoczyński Wojciech (2007), Słownik etymologiczny języka litewskiego. Lietuvių kalbos etimologinis žodynas, t. 1–2, Wilno.
SEJP – Boryś Wiesław (2005), Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
SEPPFał – Fałowski Adam (2023), Słownik etymologiczny polszczyzny potocznej PWN, Warszawa.
SESław – Sławski Franciszek (1952–1982), Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1: A – Jużyna, t. 5: Łasica – Łżywy, Kraków.
SGLKut – Kutyła Jan (2016), Słownik gwary lasowiackiej Kamienia i okolicy na Rzeszowszczyźnie, Rzeszów.
SGM – Wronicz Jadwiga, red. (2016–2017), Słownik gwar małopolskich, t. 1–2, Kraków.
SGPKarł – Karłowicz Jan (1900–1911), Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków.
SGPPAN – Słownik gwar polskich, opr. przez Pracownię Dialektologii Polskiej IJP PAN w Krakowie, t. 9, z. 4 (31), pod kier. R. Kucharzyk, Kraków 2017.
SGŚC – Wronicz Jadwiga, red. (2010), Słownik gwarowy Śląska Cieszyńskiego, wyd. 2 popr. i uzup., Ustroń.
SGŚWyd – Wyderka Bogusław, red. (2016), Słownik gwar śląskich, t. 15: (KLACZA-KRAWATKA), Opole.
SJPDor – Doroszewski Witold, red. (1958–1969), Słownik języka polskiego, t. 1–11, Warszawa.
SPLP – Lubaś Władysław, red. (2001–), Słownik polskich leksemów potocznych, t. 1–, Kraków.
SPXVI – Mayenowa Maria Renata i in., red. (1969, 1974), Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 4: Cz – Dężysty, t. 8: Gora – Irzyk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
SW – Karłowicz Jan, Kryński Adam Antoni, Niedźwiedzki Władysław (1900–1927), Słownik języka polskiego, t. 1–8, Warszawa.
SWil – Zdanowicz Aleksander i in. (1861), Słownik języka polskiego, t. 1–2, Wilno.
USJP – Dubisz Stanisław, red. (2003), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4, Warszawa 2003.
Wietrzyk – Wietrzyk Aleksander (2011), Słownik gwary Pogórzan (z okolicy Gorlic), Gorlice.
WSJP PAN – Żmigrodzki Piotr, red., Wielki słownik języka polskiego PAN, https://wsjp.pl [dostęp: 12 stycznia 2024].
Dubisz Stanisław (2001), Wiedza o współczesnych gwarach w badaniach z zakresu historii języka, w: Gwary Dziś 1: Metodologia badań, red. Jerzy Sierociuk, Poznań, s. 7–15.
Karaś Halina, red. (2010), Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, https://dialektologia.uw.edu.pl [dostęp: 12 stycznia 2024].
Karaś Halina (2011), Polska leksykografia gwarowa, Warszawa.
Karaś Halina (2020), Gwara Bugaja na Pogórzu (gm. Biecz, pow. Gorlice), Warszawa.
Popowska-Taborska Hanna (1996), O potrzebie opracowywania gwarowych słowników etymologicznych, w: Studia Dialektologiczne I, Kraków, s. 289–293.
Rutkowska Krystyna (2009), Zapożyczenia litewskie dotyczące wyglądu człowieka (na materiale gwar polskich na Litwie), „Acta Baltico-Slavica”, t. 33, s. 157–172.
Rzepka Wojciech Ryszard (1998), O archaizmach leksykalnych pochodzenia prasłowiańskiego w gwarach polskich (Kilka uwag po lekturze Słownika prasłowiańskiego), w: Studia historycznojęzykowe, red. Olga Wolińska, Katowice, s. 153–161.
Rzepka Wojciech Ryszard, Walczak Bogdan (1992), Stratyfikacja prasłowiańskiego dziedzictwa leksykalnego w polszczyźnie (uwagi po lekturze Słownika prasłowiańskiego), Z Polskich Studiów Slawistycznych, seria 8, Językoznawstwo, Warszawa, s. 217–223.
Sikora Kazimierz (2005), Kategoria mikroregionalizmów, w: Język trzeciego tysiąclecia III, t. 1: Tendencje rozwojowe współczesnej polszczyzny, red. Grzegorz Szpila, Język a Komunikacja 8, Kraków, s. 199–208.
Szymczak Mieczysław (1966), Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego w historii i dialektach języka polskiego, Warszawa.
Walczak Bogdan (2001), Dialektologia a językoznawstwo historyczne, w: Gwary Dziś 1: Metodologia badań, red. Jerzy Sierociuk, Poznań, s. 17–22.
Waniakowa Jadwiga (2013), Etymologiczny słownik gwar polskich – nowe zadanie w badaniach historyczno-porównawczych, „Polonica” 33, 317–325.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Halina Karaś
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do utworu publikowanego w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym umową autorską, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób, ani innych praw osób trzecich, w tym dóbr osobistych.
Autor(zy) zachowują pełne prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem, udzielając Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji CC BY-ND 4.0 Międzynarodowe na korzystanie z utworu bez ograniczeń terytorialnych przez czas nieokreślony na określonych umową autorską polach eksploatacji.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).