Keywords
graphics
orthoepy
general and borderland Polish
linguistic purism
Aleksander Walicki
How to Cite
Number of views: 17
Number of downloads: 16
Abstract
The aim of the article is, first of all, to present a synthetic study of a little-known 19thcentury guide for printers by Aleksander Walicki entitled Upominek zecerom od korektora published in 1886 in Kraków. Secondly, placing the orthographic issues referred to in the book in a broad purist perspective, against the background of the 19th-century norm in the eastern borderland variant. Thirdly, drawing attention to the provenance of the words indicated in the guide for printers, which largely reveal the regional identity of its author. As a language enthusiast, and above all an extreme purist, Walicki downplays the fact that perfect knowledge of the linguistic system and usage is necessary to formulate normative recommendations. Sometimes ignorance of these factors leads him to make to erroneous normative judgements.
References
Walicki Aleksander (1886), Upominek zecerom od korektora, Kraków.
L—Linde Samuel Bogumił (1854–1860), Słownik języka polskiego, vol. 1–6, ed. 2, Lwów.
SW—Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław (1900–1927), Słownik języka polskiego, vol. 1–8, Warszawa; tzw. słownik warszawski
SWil—Orgelbrand Maurycy, ed. (1861), Słownik języka polskiego, vol. 1–2, Wilno; tzw. słownik wileński.
Bajerowa Irena (1986), Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, vol. 1: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfologia, Katowice.
Bąk Piotr (1989), Gramatyka języka polskiego, Warszawa.
Bliziński Józef (1888), Barbaryzmy i dziwolągi językowe, Kraków.
Bronikowski Ksawery (1848), Gramatyka języka polskiego podług nowszego układu i wymagań praktyczna, Paryż.
Ciborowska (Strawińska) Anetta Bogusława (2001), Uwagi prognostyczne językoznawcy z końca XIX wieku, in: Przyszłość języka. Kultura i przyszłość, ed. Sław Krzemień-Ojak, Białystok, p. 213–225.
Ciborowska (Strawińska) Anetta Bogusława (2002), O niektórych osobliwościach polszczyzny drugiej połowy XIX wieku (na podstawie “Upominku zecerom od korektora” Aleksandra Walickiego), “Białostockie Archiwum Językowe”, no. 2, pp. 15–25. DOI: https://doi.org/10.15290/baj.2002.02.02
Deszkiewicz Jan Nepomucen (1843), Rozprawy o języku polskim i o jego gramatykach, Lwów.
Feliński Alojzy (1816), Czy dobrze używamy liter i, j, y, i czy nie można by używać ich lepiej, in: idem, Pisma własne i przekładania wierszem, Warszawa, p. XCI–CIV.
Handke Kwiryna (1993), Przedmowa, in: Region, regionalizm—pojęcia i rzeczywistość, ed. eadem, Warszawa, p. 7–11.
Jakubowicz Maksymilian (1823–1824), Gramatyka języka polskiego, vol. 1–3, Wilno.
Jodłowski Stanisław (1979), Losy polskiej ortografii, Warszawa.
Karaś Halina, ed. (2001), Język polski na Kowieńszczyźnie. Historia. Sytuacja socjologiczna. Cechy językowe, Warszawa–Wilno.
Karłowicz Jan (pub. 1984), Podręcznik czystej polszczyzny dla Litwinów i Petersburszczan, ed. around 1882, Wrocław.
Klemensiewicz Zenon (1981), Historia języka polskiego, Warszawa.
Koneczna Halina (1965), Charakterystyka fonetyczna języka polskiego, Warszawa.
Kopczyński Onufry (1778–1785), Gramatyka dla szkół narodowych, Warszawa.
Kopczyński Onufry (1806), Poprawa błędów w ustnej i pisanej mowie polskiej, Warszawa.
Kortowicz Edward S. (1891), Oczyściciel mowy polskiej czyli słownik obcosłów składający się blisko z 10 000 wyrazów i wyrażeń z obcych mów utworzonych a w piśmie i w mowie polskiej niepotrzebnie używanych, oraz z wyrazów gminnych przestarzałych i ziemszczyzn w różnych okolicach Polski używanych z wysłowieniem i objaśnieniem polskiem ułożony dla lepszego wyrażania się, Poznań.
Kurzowa Zofia (1993a), Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w., Warszawa–Kraków.
Kurzowa Zofia (1993b), O mowie Polaków na Kresach Wschodnich, Kraków.
Łada-Łazowski Eugeniusz (1865), Niemieckie, francuskie i błędne sposoby mówienia zebrane z książek, gazet i mowy potocznej, Lwów.
Łętowski Aleksander (1915), Błędy nasze. Rzecz o czystości języka polskiego na Litwie, Wilno.
Majkowska Aneta (2015), Współczesna norma ortoepiczna. Wokalizm, “Międzynarodowe Studia Społeczno-Humanistyczne”, no. 1, p. 141–150.
Małecki Antoni (1863), Gramatyka języka polskiego, Lwów.
Markowski Andrzej (2017), Polityka językowa a kultura języka, “Poradnik Językowy”, no. 2, p. 25–33.
Morzycki Antoni (1857), Rys gramatyki języka polskiego, Warszawa.
Mroziński Józef (1882), Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego, Warszawa.
Muczkowski Józef (1836), Gramatyka języka polskiego, Kraków.
Polański Kazimierz, ed. (1999), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, ed. 2, Wrocław.
Rzepka Wojciech Ryszard (1993), Status regionalizmów w polszczyźnie XIX wieku, in: Region i regionalizm—pojęcia i rzeczywistość, ed. Kwiryna Handke, Warszawa, p. 132–150.
Sierakowski Wacław (1795), Sztuka muzyki dla młodzieży krajowej, Kraków.
Skobel Fryderyk (1871–1877), O skażeniu języka polskiego w dziennikach i mowie potocznej, osobliwie w Galicji, vol. 1–3, Kraków.
Sokólska Urszula (2010), O języku “Poradnika dla zbierających rzeczy ludowe” Jana Karłowicza słów kilka, in: Dobra rada nie zawada. Rady, porady, poradniki w języku, literaturze i kulturze, ed. Bogumiła Staniów, Waldemar Żarski, Koszalin 2010, p. 141–153.
Sokólska Urszula (2013), “Przyczynki do projektu wielkiego słownika polskiego” Jana Karłowicza jako źródło wiedzy o warsztacie leksykografa końca XIX wieku, “Prace Filologiczne”, vol. 44, p. 339–354.
Sokólska Urszula (2017), “O, mowo polska, ty ziele rodzime”. Wokół refleksji nad kształtem polszczyzny, Białystok.
Strawińska Anetta Bogusława (2006), Dziewiętnastowieczne rozstrzygnięcia ortograficzne na podstawie “poradnika dla drukarzy” Aleksandra Walickiego, “Białostockie Archiwum Językowe”, no. 6, p. 141–151. DOI: https://doi.org/10.15290/baj.2006.06.11
Strawińska Anetta Bogusława (2018), Aleksander Walicki i Aleksander Łętowski o stanie polszczyzny północnokresowej. Ortografia—fonetyka zagadnienia gramatyczne, Białystok.
Strawińska Anetta Bogusława (2022), Leksyka północnokresowa jako element deskrypcji zagadnień ortoepicznych w poradnikach Aleksandra Walickiego i Aleksandra Łętowskiego, Białystok.
Suchecki Henryk (1853), Zwięzła gramatyka polska, Lwów.
Suchorowski Michał (1862), Teoretyczno-praktyczna nauka języka polskiego, Lwów.
Szczerbowicz-Wieczór Ludomir (1881), O skażeniu obecnem języka polskiego w prasie, Kraków.
Szylarski Walenty (1770), Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcie obcych języków, jako łacińskiego, francuskiego, włoskiego i innych ułatwiająca, Lwów.
Umińska-Tytoń Elżbieta (2018), Postrzeganie gwary ludowej w XIX wieku, “Rozprawy Komisji Językoznawczej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, vol. 45, p. 195–207.
Walczak Bogdan (1982), Z zagadnień etymologizacji zapożyczeń romańskich w języku polskim, in: Język, teoria, dydaktyka. Materiały V Konferencji Młodych Językoznawców, ed. Marcin Preyzner, Kielce, p. 172–194.
Walczak Bogdan (1995), Przegląd kryteriów poprawności językowej, „Poradnik Językowy”, no. 9–10, p. 1–16.
Walczak Bogdan (1999), Zapożyczenia leksykalne: teoria i metodologia badań, in: Polszczyzna północno-wschodnia 2, ed. Bogusław Nowowiejski, Białystok, p. 69–107.
Walicki Aleksander (ed. 1: 1876, ed. 2: 1879, ed. 3: 1886), Błędy nasze w mowie i piśmie ku szkodzie języka popełniane oraz prowincjonalizmy, Kraków–Warszawa.
Żochowski Felis (1852), Mownia języka polskiego, Warszawa.
https://wsjp.pl/haslo/podglad/78254/ortoepia/5196217/nauka-o-poprawnosci-jezykowej [accessed on 25 June 2023].
https://sjp.pwn.pl/slowniki/ortoepia.html [accessed on 26 June 2023].
https://www.enciklopedija.hr/clanak/ortoepija [accessed on 13 October 2019].
https://wordcat-org.translate.goog/identities/lccn-n2020021998/ [accessed on 26 June 2023].
License
Copyright (c) 2024 Urszula Sokólska, Anetta Bogusława Strawińska
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors
The Author declares that they are entitled to personal and property (material) copyrights to their work published in “Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, and that these rights are not limited by the terms of Author’s agreement. The Author warrants the originality, authorship, and sole ownership of all rights to the Work, and affirms that they have the right to grant all kinds of licenses hereinabove without infringing on the intellectual property rights of any third party, including personal rights.
The Author(s) retains copyright to their article and the right to freely dispose of the work, granting Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free licence under the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) Creative Commons licence to use the Work without territorial restrictions for an indefinite period in the fields of use designated in the Author’s agreement.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” since 2016 under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2016.
Other
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to the journal as a whole (including its layout, graphic design, title, cover design, logo and more).