Słowa kluczowe
chemical terminology
element names
scientific language
general lexicon
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 24
Liczba pobrań: 12
Abstrakt
The considerations presented in the article concern the role of the Vilnius Dictionary in the dissemination of chemical terminology in the context of the formation, unification and polishing of scientific terminology in the 19th century. The nominations of chemical elements were examined in detail. Being a general lexicon, the Vilnius Dictionary is a record of the formation (enrichment and deepening) of chemical terminology and its image in the first half of the century. The authors recalled, according to the state of science at the time, all the names of 66 elements, noting the unstable status of some of them. Juxtaposing several terms of the same concept in synonymous sequences, they highlighted the ongoing discussions which mainly concerned the introduction of nominations of the discovered elements, the interpolation of foreign names, the abandoning of the Latin -um ending in the Polish nomenclature and the change of names that reflected the “false” function of the elements. In doing so, they took into account the latest proposals set forth by terminology developers of the time. The Vilnius Dictionary reflects the linguistic practice of scientific communication, which contributed to the standardisation and dissemination of chemical terminology at the time.
Bibliografia
L – Linde Samuel Bogumił, red. (1807–1814), Słownik języka polskiego Warszawa.
SJPDor – Doroszewski Witold, red., 1958–1969 Słownik języka polskiego, t. 1–11, edycja internetowa, https://doroszewski.pwn.pl [dostęp: marzec 2022].
SW – Karłowicz Jan, Kryński Adam A., Niedźwiedzki Władysław red. (1900–1927), Słownik języka polskiego, Warszawa.
SWil – Zdanowicz Aleksander i in. (1861), Słownik języka polskiego, t. 1–2, Wilno, edycja internetowa, https://www.eswil.ijp.pan.pl/index.php [dostęp: marzec 2022].
Trotz Michał Abraham (1764), Nowy dykcjonarz, to jest mownik polsko-niemiecko-francuski z przydatkiem przysłow potocznych, przestrog gramatycznych, lekarskich, matematycznych, fortyfikacyjnych, żeglarskich, łowczych i inszym naukom przyzwoitych wyrazow przez Michała Abrahama Trotza, warszawianina, wyd. nakładem Jana Fryderyka Gledycza, Lipsk, https://tiny.pl/tnv-rm0s [dostęp: 5 czerwca 2023].
Baliński Michał (1839), Przedmowa wydawcy, w: Dzieła Jędrzeja Śniadeckiego przez Michała Balińskiego, t. 1, Wilno.
Bąk Mieczysław (1984), Powstanie i rozwój terminologii nauk ścisłych, Wrocław.
Bełza Józef (1853), O składzie ciał czyli wiadomości z chemii, w: Treść nauki przyrodzenia czyli wiadomości do ogólnego Oświecenia potrzebne, t. 3, Warszawa.
Biniewicz Jerzy (1992), Rozwój polskiej terminologii chemii nieorganicznej, Opole.
Biniewicz Jerzy (2002), Kształtowanie się polskiego języka nauk matematyczno-przyrodniczych, Opole.
Chodkiewicz Aleksander (1816–1817), Odpowiedź na niektóre uwagi J. Śniadeckiego, „Pamiętnik Warszawski”, t. 9, s. 67–68.
Estreicher Tadeusz (1939), Z dziejów polskiego słownictwa chemicznego, „Język Polski” XXIV, nr 2–3, s. 80–86.
Juszkiewicz Urszula (1982), Z historii i teorii prac nad polską terminologią techniczną, „Poradnik Językowy”, z. 2, s. 82–88.
Nauka chymiczna sławnego Jakóba Spielmanna Professora Sztrażburskiego stosownie do lekcyy akademickich podana z łacińskiego na polski język przełożona przez Józefa Krumłowskiego, Aptekarza w Mieście Kazimierzu przy Krakowie (1791), Kraków.
Matuszczyk Bożena (2006), Słownik języka polskiego S. B. Lindego. Warsztat leksykografa, Lublin.
Michalski Jerzy, red. (1977), Historia nauki polskiej, t. 3, 1795–1861, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Paul Herman (1920), Prinzipien der Sprachgeschichte, wyd. V, Halle.
Projekt do słownictwa chemicznego, (1853), Warszawa.
Śniadecki Jędrzej (1800), Początki chemii stosownie do teraźniejszości tey umiejętności stanu dla pożytku uczniów i słuchaczów ułożone y na wzór lekcyi akademickich służyć maiące, Wilno.
Uździcka Marzanna (2010), Studium kształtowania się kompetencji językowej agronoma.
Analiza genologiczna, pragmatyczna i leksykalna „Wykładów” Władysława Majewskiego z lat 1848–1850, Zielona Góra.
Uździcka Marzanna (2013), Leksyka terminologiczna w „Słowniku wileńskim” i rękopiśmiennych notatkach z wykładów agronomicznych z poł. XIX wieku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, 47, s. 94–105. DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6077.47.07
Uździcka Marzanna (2021), Przedświt nowoczesności – oświeceniowe początki i XIX-wieczne kontynuanty komunikatywnych wspólnot poznawczych – początki i rozwój komunikacji naukowej, w: Historia języka polskiego jako doświadczenia wspólnotowego, t. 1, red. nauk. Stanisław Borawski, Marek Kazimierz Cybulski, Zielona Góra, s. 203–224.
Walczak Bogdan (1991), Słownik wileński na tle dziejów polskiej leksykografii, Poznań.
Walter Filip N. (1844), Wykład nomenklatury chemicznej polskiej i porównanie jej z nomenklaturami łacińską, francuską, angielską i niemiecką, Kraków.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Marzanna Uździcka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do utworu publikowanego w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym umową autorską, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób, ani innych praw osób trzecich, w tym dóbr osobistych.
Autor(zy) zachowują pełne prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem, udzielając Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji CC BY-ND 4.0 Międzynarodowe na korzystanie z utworu bez ograniczeń terytorialnych przez czas nieokreślony na określonych umową autorską polach eksploatacji.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).