Abstract
The paper is an attempt at the synthetic look into this part of Polish bible translation heritage, whose integral part are the translations of the Bible in Protestant circles. The fundamental thesis of the work is based on the statement that Protestant translations of the Bible into Polish contributed substantially to its quantitative and qualitative evolution, as well as constitute one of the main sources of the development of the biblical stylistic variant of Polish. The greatest attention has been paid to the role and significance of Polish Bible translations in this process, which were made in the times of Reformation and Counter-Reformation, as well as to the attempt at indicating some links that appeared between the most important Catholic and Protestant translations of this period. The paper provides numerous references to previous views on the investigated issues, and provides a range of new suggestions, e.g. a periodization of the history of biblical Polish language, as well as indicates the need for further work in this field.References
Teksty źródłowe
– Ewangelia według św. Mateusza, przekład Stanisława Murzynowskiego, Królewiec 1551, edycja i oprac. Izabela Winiarska-Górska (za: https://ewangelie. uw.edu.pl/teksty).
– Nowy Testament, tzw. Szarffenbergera, Kraków 1556, edycja i oprac. Szymon Gruda (za: https://ewangelie.uw.edu.pl/teksty).
– Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Zakonu polski język […] nowo wyłożone, Kraków 1561 (Biblia Leopolity).
– Biblia Święta, to jest księgi Starego i Nowego Zakonu, Brest 1563, red. Hans Rothe, Friederik Scholz, Biblia Slavica, S. II, Polnische Bibeln, t. 2, cz. 1: Stary Zakon; cz. 2: Księgi Nowego Testamentu. Kommentare, Ferdinand Schöningh Verlag, Paderborn 2001 (Biblia brzeska).
– Nowy Testament w przekładzie Szymona Budnego, Nieśwież 1570, edycja i oprac. Ewelina Kwapień (za: https://ewangelie.uw.edu.pl/teksty).
– Biblia. To jest Księgi Starego i Nowego Przymierza, przeł. Szymon Budny, Nieśwież, Zasław 1571–1572, red. Hans Rothe, Friederik Scholz, Biblia Slavica, S. II, Polnische Bibeln, t. 3, Ferdinand Schöningh Verlag, Paderborn 1994 (Biblia nieświeska).
– Nowy Testament w przekładzie Marcina Czechowica, Kraków 1577, edycja i oprac. Aneta Korycińska, przy współpracy Izabeli Winiarskiej-Górskiej (za: https://ewangelie.uw.edu.pl/teksty).
– Nowy Testament w przekładzie ks. dr Jakuba Wujka T.J. z roku 1593, wstępem i uwagami poprzedził ks. dr Władysław Smereka, Kraków.
– Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu, […] na polski język znowu z pilnością przełożone […], Kraków 1599 (Biblia Wujka) (za: http://www.wbc. poznan.pl/dlibra/).
– Biblia Święta. To jest Księgi Starego i Nowego Przymierza […], na polski pilnie i wiernie przetłumaczone, Gdańsk 1632 (Biblia gdańska) (za: http://www.bibliagdanska.pl/).
– Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, opracował zespół biblistów polskich pod redakcją benedyktynów tynieckich, Poznań 1965–2000 (Biblia Tysiąclecia).
– Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Nowy przekład z języków hebrajskiego i greckiego opracowany przez Komisję Przekładu Pisma Świętego, Warszawa 1975 (Biblia warszawska).
Słowniki
SXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–34, red. Maria Renata Mayenowa, Franciszek Pepłowski, Wrocław 1966–2010.
Literatura
Belcarzowa Elżbieta (2006), Polskie i czeskie źródła przekładu Biblii Leopolity, Wydawnictwo Lexis, Kraków.
Bieńkowska Danuta (1992), Styl językowy przekładu Nowego Testamentu Jakuba Wujka (na materiale czterech Ewangelii), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Bieńkowska Danuta (1994), Odbicie stylu przekładu Biblii J. Wujka w literaturze polskiej, w: Jan Jakub Wujek tłumacz Biblii na język polski. W czterechsetną rocznicę wydania Nowego Testamentu 1593–1993, red. Maria Kamińska, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź, s. 162–170.
Bieńkowska Danuta (2002), Polski styl biblijny, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
Bieńkowska Danuta, Umińska-Tytoń Elżbieta (1994), Polszczyzna Biblii gdańskiej na tle XVI-wiecznych przekładów biblijnych, w: Polszczyzna regionalna Pomorza (zbiór studiów) 6, red. Kwiryna Handke, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 7–15.
Bieńkowska Danuta, Umińska-Tytoń Elżbieta (2017), Rozważania wokół leksemu biblizm, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, t. 51, nr 2, s. 27–39.
Binek Paweł (2000), O współczesnych polskich przekładach biblijnych świadomie nawiązujących do tradycyjnego stylu biblijnego, w: Inspiracje chrześcijańskie w kulturze Europy, red. Ewa Woźniak, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź, s. 211–218.
Buchwald-Pelcowa Paulina (1994), Nad psalmami i psałterzami polskimi XVI wieku, w: Nurt religijny w literaturze polskiego średniowiecza i renesansu, red. Stefan Nieznanowski, Janusz Pelc, KUL, Lublin, s. 243–262.
Budny Szymon (1994), Do czytelnika, w: Biblia. To jest Księgi Starego i Nowego Przymierza, przeł. Szymon Budny, Nieśwież, Zasław 1571–1572, red. Hans Rothe, Friederik Scholz, Biblia Slavica, S. II, Polnische Bibeln, t. 3, Ferdinand Schöningh Verlag, Paderborn, s. 17.
Chlebda Wojciech (1998), Biblizmy języka rosyjskiego. Koncepcje opisu leksykograficznego, w: Biblia w literaturze i folklorze narodów wschodniosłowiańskich, red. Ryszard Łużny, Danuta Piwowarska, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków, s. 15–33.
Chlebda Wojciech (2005), Biblizmy jako skrzydlate jednostki polszczyzny w: tegoż, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 209–251.
Czerski Janusz (1997), Wpływ języka hebrajskiego i aramejskiego na nowotestamentalną grekę, w: Problemy frazeologii europejskiej II, Frazeologia a religia, red. Andrzej M. Lewicki, Wojciech Chlebda, Energeia, Warszawa, s. 335–341.
Długosz-Kurczabowa Krystyna (2007), Biblizmy w języku staropolskim, w: tejże, Szkice z dziejów języka religijnego, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 155–174.
Enholc-Narzyńska Barbara (1994), Teksty biblijne w przekładzie ks. Jakuba Wujka, ich wydania i rozpowszechnianie przez Towarzystwo Biblijne w Polsce w XIX i XX wieku, w: Jan Jakub Wujek. Tłumacz Biblii na język polski. W czterechsetną rocznicę wydania Nowego Testamentu 1593–1993, red. Maria Kamińska, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź, s. 136–151.
Frankowski Janusz (1974), Dlaczego trzeba było dokonać nowego przekładu Biblii?, „Znak”, nr 235, s. 63–82.
Głowiński Michał i in. (1988), Słownik terminów literackich, wyd. 2 poszerz. i popr., Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław.
Godyń Jan (2006), Wstęp, w: tegoż, Od Adama i Ewy zaczynać. Mały słownik biblizmów języka polskiego, wyd. 2 popr., uzup. i rozszerz., Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa, s. 6–18.
Górski Konrad (1962), Zagadnienie słownictwa reformacji polskiej, w: Odrodzenie w Polsce, t. 3: Historia języka, cz. 2, red. Maria Renata Mayenowa, Zenon Klemensiewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 233–279.
Jezierska J. Ewa (2009), Status i wyznaczniki stylu biblijnego, w: Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1, red. Stanisław Koziara, Wiesław Przyczyna, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos, Tarnów, s. 9–17.
Kępińska Alina, Składnia XVI-wiecznych przekładów Ewangelii na język polski, https://ewangelie.uw.edu.pl/files/skladnia.pdf [dostęp: 10 marca 2018].
Kossowska Maria (1961), Werbalizm jako metoda przekładu Pisma św. (szkic na podstawie tekstu Nowego Testamentu), „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, t. 8,z. 4, s. 5–32.
Kosowska Maria (1968), Biblia w języku polskim, t. 1, Księgarnia Świętego Wojciecha, Poznań.
Kosowska Maria (1969), Biblia w języku polskim, t. 2, Księgarnia Świętego Wojciecha, Poznań.
Koziara Stanisław (2002), Rola Biblii Gdańskiej w kształtowaniu stylowej odrębności polszczyzny biblijnej, „Myśl Protestancka”, t. 3–4, s. 69–80.
Koziara Stanisław (2009a), Frazeologia biblijna w języku polskim, wyd. 2 popr., Oficyna Wydawnicza Leksem, Łask.
Koziara Stanisław (2009b), Polszczyzna biblijna w poszukiwaniu wzorca stylowego. Doświadczenia i współczesność, w: Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1, red. Stanisław Koziara, Wiesław Przyczyna, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos, Tarnów, s. 19–33.
Koziara Stanisław (2009c), Tradycyjne biblizmy a nowe polskie przekłady Pisma Świętego, (ujęcie filologiczno-normatywne), Kraków.
Koziara Stanisław (2013), Rola Biblii Jakuba Wujka w dziejach kultury polskiej, w: Biblia Jakuba Wujka w życiu i kulturze narodu polskiego, red. Roman Słowiński, Polska Akademia Nauk, Poznań, s. 41-64.
Koziara Stanisław (2015), The current state of research by Polish linguists on the Brest Bible: an overview, „Reformation & Renaissance Review”, t. 17, nr 1, s. 63–72.
Koziara Stanisław (2016), Biblia Tysiąclecia wobec tradycji polszczyzny biblijnej – uwagi jubileuszowe, „Język Polski”, z. 4, s. 15–31.
Koziara Stanisław, Wiesław Przyczyna, red. (2009), Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1–2, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos, Tarnów.
Koziara Stanisław (2017), Z osobliwości językowych warsztatu przekładowego „Biblii brzeskiej” (zagadnienia wybrane), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica”, t. 12, s. 158–169.
Kubiak Zygmunt (1993), Przestrzeń dzieł wiecznych. Eseje o tradycji kultury śródziemnomorskiej, Znak, Kraków.
Kwilecka Irena (2003a), Staropolskie przekład Biblii i ich związki z biblistyką europejską. Zarys problematyki, w: tejże, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, UAM. Wydział Teologiczny, PAN Instytut Slawistyki, Poznań, s. 209–230.
Kwilecka Irena (2003b), Staropolskie przekłady Biblii jako czynniki sprawcze zmian językowych, w: tejże, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, UAM. Wydział Teologiczny, PAN Instytut Slawistyki, Poznań, s. 253–263.
Kwilecka Irena (2003c), Średniowieczna Biblia czeska a staropolskie przekłady biblijne (zarys problematyki badawczej), w: tejże, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, UAM. Wydział Teologiczny, PAN Instytut Slawistyki, Poznań, s. 199–208.
Kwilecka Irena (2003d), Z dziejów przekładu pierwszej polskiej Biblii protestanckiej, w: tejże, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, UAM. Wydział Teologiczny, PAN Instytut Slawistyki, Poznań, s. 335–352.
Kyas Vladimír (1953), Za českou předlohou staropolské bible, „Slavia”, z. 2, s. 112–124.
Leszczyński Rafał (2001), Ewangelickie przekłady Nowego Testamentu w szesnastowiecznej Polsce, w: Nowy Testament w dziejach i kulturze Europy, red. Tomasz Jaworski, Wiesław Pyżewicz, Wydawnictwo Szkoły Nauk Humanistycznych i Społecznych Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 133–142.
Lewaszkiewicz Tadeusz (1992), Rola przekładów Biblii w formowaniu języków literackich europejskiego kręgu kulturowego, w: Biblia a kultura Europy, t. 1, red. Maria Kamińska, Eliza Małek, Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 232–248.
Lisowski Tomasz (2002), Język Biblii warszawskiej, współczesnego protestanckiego przekładu Pisma św. wobec tradycji, w: Język polski. Współczesność, historia, t. 2, red. Władysława Książek-Bryłowa, Henryk Duda, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin, s. 123–140.
Lisowski Tomasz (2010), Sola Scriptura. Leksyka Nowego Testamentu „Biblii gdańskiej” (1632) na tle porównawczym. Ujęcie kwantytatywno-dystrybucyjne, Wydawnictwo Rys, Poznań.
Łuczak Arleta (2014), Najstarsze słowiańskie przekłady Biblii w niemieckiej serii „Biblia Slavica”, „Nauka” , nr 2, s. 135–150.
Matuszczyk Bożena (2002), Biblia Gdańska (1632) wobec wzorca polskiego stylu biblijnego, „Myśl Protestancka”, t. 3–4, s. 81–86.
Migdał Jolanta, Piotrowska K. Agnieszka (2009), Konserwatyzm językowy jako cecha przekładów biblijnych, w: Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1, red. Stanisław Koziara, Wiesław Przyczyna, t. 1, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos, Tarnów, s. 313–322.
Miłosz Czesław (1994), Ziemia Ulro, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków.
Piela Marek (2003), Grzech dosłowności we współczesnych polskich przekładach Starego Testamentu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Rospond Stanisław (1962), Język Renesansu a Średniowiecza na podstawie literatury psałterzowo-biblijnej, w: Odrodzenie w Polsce, t. 3: Historia języka, cz. 2, red. Maria Renata Mayenowa, Zenon Klemensiewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 61–181.
Siatkowska Ewa (2013), Imiesłowy w Biblii brzeskiej i Biblii Wujka a kształtowanie się polskiego stylu biblijnego, w: Biblia brzeska. Historia – język – teologia, red. Rafał Marcin Leszczyński (junior), Wydawnictwo Fot-Graf, Łódź, s. 39–54.
Słowiński Roman, red. (2013), Biblia Jakuba Wujka w życiu i kulturze narodu polskiego, Polska Akademia Nauk, Poznań.
Szczepińska Bożena (2005), Ewangelie tylekroć tłumaczone… Studia o przekładach i przekładaniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Szurek Marzena Maria (2013), Z dziejów polszczyzny biblijnej. Biblia Wujka (1599) a Biblia gdańska (1632). Studium komparatywne, Collegium Columbinum, Kraków.
Urbańczyk Stanisław (1946), Z dawnych stosunków językowych polsko-czeskich, cz. 1: Biblia królowej Zofii a staroczeskie przekłady Pisma Świętego, „Rozprawy Wydziału Filologicznego Polskiej Akademii Umiejętności”, t. 67, nr 2.
Walczak Bogdan (2013), Rola przekładu Biblii autorstwa Jakuba Wujka w dziejach języka polskiego, w: Biblia Jakuba Wujka w życiu i kulturze narodu polskiego, red. Roman Słowiński, Polska Akademia Nauk, Poznań, s. 65–81.
Winiarska Izabela (2004), Słownictwo religijne polskiego kalwinizmu od XVI do XVIII wieku na tle terminologii katolickiej, Semper, Warszawa.
Winiarska-Górska Izabela (2009), Język, styl i kulturowa rola szesnastowiecznych protestanckich przekładów Nowego Testamentu na język polski: między nowatorstwem a tradycją, w: Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, red. Stanisław Koziara, Wiesław Przyczyna, t. 1, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos, Tarnów, s. 279–312.
Wujek Jakub, ks. (1966), Przedmowa do Czytelnika, w: Nowy Testament w przekładzie ks. dr Jakuba Wujka T.J. z roku 1593, wstępem i uwagami poprzedził ks. dr Władysław Smereka, Polskie Towarzystwo Teologiczne, Kraków, s. 51–75.
Źródła elektroniczne
https://ewangelie.uw.edu.pl/teksty
License
Authors
Authors of texts accepted for publication in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” are required to complete, sign and return to the editor's office the Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license.
Under the agreement, the authors of texts published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” grant the Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free license and authorize the use of Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) Creative Commons sub-license.
The authors retain the right to continue the free disposal of the work.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” since 2016 under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2016.
Miscellaneous
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to magazines as a whole (layout, graphic form, title, cover design, logo etc.).