Abstract
The analysis presented in the paper consists in juxtaposition of the listing of the entries from the New Testament of Brześć Bible (1563) and the New Testament of the Bible of Jakub Wujek (1599), two sixteen-century translations of the Bible, distinguished by their great social influence, with the index of the entries of hitherto published volumes of the Dictionary of the Polish Language of the 16th Century, the wordbook which presents the condition of the vocabulary of the sixteen-century Polish. The two biblical translations provided 14 lexemes unrecorded as entries in the Dictionary.Firstly, there are morphological variants among them of the entries of the Dictionary – 4 lexemes, (e.g., huf); secondly, derivatives from the entries of the Dictionary – 3 lexemes (e.g., potaić się); thirdly, the lexemes being grammatical forms stemming from the entries in the Dictionary – 5 lexemes (e.g., gardzony), the meaning of some of them departs from the meaning of their basic grammatical form; fourthly, the lexemes which are not morphological variants of the entries of the Dictionary – 2 lexemes of foreign origin (e.g., afryk).
All of the mentioned lexemes are marginal with respect to typical lexical resources of the sixteenth-century Polish. Some of them, however, (e.g., pomorze), became popular in the seventeenth-century Polish, which attests to the transformations of the Polish lexis in that century.
References
M. Białoskórska, Staropolskie semantyczne dublety słowotwórcze rzeczowników i ich kontynuacje w polszczyźnie XVI oraz XX wieku, w: Studia historycznojęzykowe, t. 1, red. M. Kucała, Z. Krążyńska, Kraków 1994.
Biblia Sacra Latina ex Biblia Sacra Vulgatae Editionis Sixti V. et Clementis VIII, London 1977.
Biblia Święta, to jest Księgi Starego i Nowego Przymierza z żydowskiego i greckiego języka na polski pilnie i wiernie przetłumaczone. Gdańsk 1632.
Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu, według łacińskiego przekładu starego, w Kościele powszechnym przyjętego, na polski język znowu z pilnością przełożone, z dokładaniem tekstu żydowskiego i greckiego i z wykładaniem katolickim trudniejszych miejsc do obrony wiary świętej powszechnej przeciw kacerztwom tych czasow należących [...]. Tłum Jakub Wujek. Kraków 1599.
Brester Bibel 1563, oprac. H. Rothe, F. Scholz, Padeborn–München–Wien–Zürich 2001.
Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, przeł. R. Popowski, M. Wojciechowski, Warszawa 1995.
W. Kuraszkiewicz, J. Łukaszewicz, Ilość różnych wyrazów w zależności od długości tekstu, „Pamiętnik Literacki” XLII, 1951.
W. Kuraszkiewicz, Statystyczne badanie słownictwa polskich tekstów XVI wieku, w: Z polskich studiów slawistycznych. Prace językoznawcze i etnogenetyczne na IV Międzynarodowy Kongres Slawistów w Moskwie w 1958 roku, red. W. Taszycki, Warszawa 1958.
W. Kuraszkiewicz, Uwagi o statystyce w Słowniku, w: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1, red. M.R. Mayenowa, Wrocław–Warszawa 1966.
I. Kwilecka, Die Brester Bibel. Kulturgeschichtliche und sprachliche Fragen der Überzetzung, w: Brester Bibel 1563,t. 2: Księgi Nowego Testamentu. Kommentare, oprac. H. Rothe, F. Scholz, Padeborn–München–Wien–Zürich 2001.
T. Lisowski, Rzeczownikowe hapaks legomena swoiste „Nowego Testamentu” „Biblii gdańskiej” (1632) – tradycja i nowoczesność. Ujęcie statystyczne, w: Tradycja a nowoczesność. Materiały z konferencji 14-16 maja 2007 r., red. E. Woźniak, Łódź 2007.
T. Lisowski,Dwa protestanckie przekłady „Nowego Testamentu” z 1606 i 1632 roku, autorstwa ks. Daniela Mikołajewskiego, wobec „Biblii brzeskiej” i „Biblii” Jakuba Wujka. Wybrane parametry kwantytatywne charakteryzujące leksykę, w: Język doświadczenia religijnego, t. 2, red. G. Cyran, E. Skorupska-Raczyńska, Szczecin 2009.
M.R. Mayenowa, Charakterystyka „Słownika”, w: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1, red. M.R. Mayenowa, Wrocław–Warszawa 1966.
E. Nida, Zasady przekładu na przykładzie tłumaczenia Biblii, „Pamiętnik Literacki” LXXII, 1981.
Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa z greckiego na polski język z pilnością przełożony. A teraz znowu przejźrzany i z dozwoleniem Starszych wydany. Gdańsk 1606.
F. Pepłowski, O zasobie leksykalnym „Słownika polszczyzny XVI wieku”, w: W służbie nauce i szkole. Księga pamiątkowa poświęcona Profesorowi Doktorowi Zenonowi Klemensiewiczowi, red. M. Szymczak, Warszawa 1970.
A. Pihan, Leksykalne wpływy wschodniosłowiańskie w języku „Dziesięciorocznej powieści” Andrzeja Rymszy (1585 r.), „Studia Polonistyczne”VI, 1979.
R. Popowski, Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wydanie z pełną lokalizacją greckich haseł, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych, Warszawa 1995.
W.R. Rzepka, Przedmowa, w: Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku. Zeszyt próbny, oprac. zespół Pracowni Historii Języka Polskiego XVII/XVIII w. pod kierunkiem K. Siekierskiej, Kraków 1996.
M. Sipayłło, W sprawie genezy Biblii gdańskiej, „Reformacja w Polsce” 6, 1934.
Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, red. K. Siekierska, W. Gruszczyński. Wersja internetowa dostępna pod adresem http://xvii-wiek.ijp-pan.krakow.pl/pan_klient/index.php.
Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1-32, red. M.R. Mayenowa, Wrocław–Warszawa 1966—2004.
License
Authors
Authors of texts accepted for publication in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” are required to complete, sign and return to the editor's office the Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license.
Under the agreement, the authors of texts published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” grant the Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free license and authorize the use of Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) Creative Commons sub-license.
The authors retain the right to continue the free disposal of the work.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” since 2016 under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2016.
Miscellaneous
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to magazines as a whole (layout, graphic form, title, cover design, logo etc.).