Keywords
medical vocabulary
Petrus de Crescentius’s handbook
Polish translation of Petrus de Crescentius’s handbook
How to Cite
Number of views: 184
Number of downloads: 116
Abstract
The article describes the medical vocabulary contained in the register of diseases included at the beginning of the Polish translation of Petrus de Crescentius’s handbook (1571; this material is also representative of an older version of the text from 1549). After an analysis of the origins of the register, the general semantic structure of the names that it contained was characterized and set in the context of 16th-century Polish, also against the background of Falimirz’s herbarium and other texts. An attempt was made to establish the reference of the names and classify them using the division proposed by Lucyna Jankowiak (2005) and Słownik Polszczyzny XVI wieku (Dictionary of 16th-century Polish). The analysis showed that most of the names are known to the Polish language of the time; there are, however, some new ones not recorded in the said dictionary. The core of the vocabulary extracted from the register are the names of diseases (among them, the names of diseases affecting the digestive system appeared most frequently, followed by the names of diseases of the skin, nervous and sensory organs, genitourinary and respiratory systems), but three other groups of names were also isolated.
References
Fal. – Falimirz Stefan (1534), O ziołach i mocy jich […], Kraków, https://tiny.pl/sxbk54rx [dostęp: 6 listopada 2023].
Fal.online, https://tiny.pl/bhx-kzgm [dostęp: 6 listopada 2023].
Kresc. – Piotrá Creſcentyná/ o pomnożeniu y rozkrzewieniu wſzelákich Pożytkow/ kśiąg Dwoienaśćie: Ludźiom Stanu káżdego/ ktorzyby śię vczćiwym Gospodárſtwem báwili/wielce potrzebne á pożyteczne (1571), Kraków, https://tiny.pl/8c8kc1zn [dostęp: 27 marca 2024].
łac. – Petrus de Crescentiis (między 1477 a 1483), Ruralia commoda, Löwen, https://tiny.pl/syt526vq [dostęp: 5 listopada 2023].
niem. – Petrus de Crescentiis (1531), Vom Ackerbaw…, https://tiny.pl/ry399h62 [dostęp: 5 listopada 2023].
Piotra Crescentyna Księgi o gospodarstwie y o opatrzeniu rozmnożenia rozlicznych pożytkow każdemu stanowi potrzebne (1549), Kraków, https://tiny.pl/5w59jthh [dostęp: 3–5 listopada 2023].
Sien.Lek – Siennik Marcin (1568), Herbarz to jest ziół tutecznych, postronnych i zamorskich opisanie […], Kraków: https://tiny.pl/c-869bkn [dostęp: 7 listopada 2023].
Re. – Reczek Stefan (1968), Podręczny słownik dawnej polszczyzny, Wrocław.
SPXVI – Mayenowa Maria Renata i in., red. (1966–2016), Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–38, Warszawa, też elektroniczny indeks wszystkich haseł https://spxvi.edu.pl [dostęp: wielokrotnie listopad 2023–marzec 2024].
Sstp. – Stanisław Urbańczyk, red. (1953–2002), Słownik staropolski, t. 1–11, Wrocław, https://pjs.ijp.pan.pl/sstp.html [dostęp: 4 kwietnia 2024].
Bowler Peter J. (2007), Historia nauk o środowisku, przeł. Joanna Popiołek, Wiesław Studencki, Warszawa.
Brzeziński Tadeusz, red. (1988), Historia medycyny, Warszawa.
Drygas Aleksander (1988), Dawne terapie. Lek i jego formy – sposoby wytwarzania i dystrybucji, w: Historia medycyny, red. Tadeusz Brzeziński, Warszawa, s. 158–184.
Jankowiak Lucyna (2005), Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 1, Warszawa.
Jankowiak Lucyna (2006), Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 2: Słownik, Warszawa.
Jankowiak Lucyna (2010), Zapożyczenia w XVI-wiecznym słownictwie medycznym i ich dzisiejsze losy (na materiale zielnika Stefana Falimirza), „Linguistica Copernicana”, nr 2 (4), s. 201–213. DOI: https://doi.org/10.12775/LinCop.2010.027
Jankowiak Lucyna (2020), O kryteriach wyodrębniania terminów z XVI-wiecznych tekstów, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 27, nr 2, s. 33–52. DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2020.27.2.2
Kamper-Warejko Joanna (2009), Nazwy roślin „z náśienia śię rodzących ná ogrodźiech ku żywnośći ludzkiey” u Krescencjusza a wybrane XVI-wieczne zielniki, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 9, s. 115–126. DOI: https://doi.org/10.15290/baj.2009.09.08
Kamper-Warejko Joanna (2016), Słownictwo botaniczne w polskim tłumaczeniu „Ksiąg o gospodarstwie” (1571) Piotra Krescencjusza na tle epoki, Toruń.
Kędelska Elżbieta (1997), Przydatność łacińsko-polskich wokabularzy do badań językoznawczych (zalety i ograniczenia), w: Leksyka prasłowiańska na warsztacie językoznawcy, red. Hanna Popowska-Taborska, „Prace Slawistyczne”, nr 105, Warszawa, s. 117–125.
Klemensiewicz Zenon (1985), Historia języka polskiego, t. 2, Warszawa.
Kosiek Zdzisław (1983), Botanika, w: Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, red. Kazimierz Maślankiewicz, Warszawa, s. 413–479.
Kowalska Danuta (2021), Obraz zarazy w świetle traktatu medycznego Piotra umiastowskiego pt. Nauka o morowym powietrzu na czwory księgi przełożona (1591), „Roczniki Humanistyczne”, t. 69, z. 6, s. 85–104. DOI: https://doi.org/10.18290/rh21696s-6
Krynicka Tatiana (2021), Choroba w wybranych pismach Izydora z Sewilli, „Vox Patrum” 78, s. 467–498. DOI: https://doi.org/10.31743/vp.12224
Migdał Jolanta (2002), O nazywaniu człowieczych chorób – uwagi o słownictwie Glaberowych „Gadek”, w: Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. VIII, red. Mirosława Białoskórska, Leonarda Mariak, Szczecin, s. 147–157.
NEP – Nowa encyklopedia powszechna PWN (1995–1996), t. 1–6, Warszawa.
Steczko Iwona (2002), „Mietnica”, „kaduk”, „boża kaźń”, czyli o nazwach epilepsji w polszczyźnie XV i XVI w., „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica”, nr 1, s. 387–402.
Steczko Iwona (2016), Przymiot albo dworska niemoc i jej synonimiczne miana w polszczyźnie XV i XVI wieku, w: Epidemie w dziejach Europy: konsekwencje społeczne, gospodarcze i kulturowe, red. Krzysztof Polek, Łukasz T. Sroka, Kraków, s. 156–168.
Suchecka Anna (2020), Badania interdyscyplinarne nad polskimi zielnikami drukowanymi, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. 17, nr 2, s. 199–224.
Szostak Jan (1979), Zielnik Marcina Siennika z roku 1568, „Ze Skarbca Kultury”, z. 31, s. 5–48.
Szwejkowska Helena (1983), Książka drukowana XV–XVIII wieku. Zarys historyczny, Wrocław.
Wydra Wiesław, Rzepka Wojciech Ryszard (2004), Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław, s. 375–378.
License
Copyright (c) 2024 Joanna Kamper-Warejko
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors
The Author declares that they are entitled to personal and property (material) copyrights to their work published in “Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, and that these rights are not limited by the terms of Author’s agreement. The Author warrants the originality, authorship, and sole ownership of all rights to the Work, and affirms that they have the right to grant all kinds of licenses hereinabove without infringing on the intellectual property rights of any third party, including personal rights.
The Author(s) retains copyright to their article and the right to freely dispose of the work, granting Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free licence under the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) Creative Commons licence to use the Work without territorial restrictions for an indefinite period in the fields of use designated in the Author’s agreement.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” since 2016 under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2016.
Other
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to the journal as a whole (including its layout, graphic design, title, cover design, logo and more).