Keywords
history of glottodidactics
lexicography of the 16th century
reception of old literature
How to Cite
Number of views: 244
Number of downloads: 157
Abstract
Nicolaus Volckmar (16th/17th century) developed didactic books for learning Polish, including grammar, a dictionary and phrasebooks which serve as valuable sources for understanding the past (linguistic, social, etc.). The article outlines the initial phases of incorporating Volckmar into philological discourse. Various types of publications from before the mid-20th century were scrutinized in order to assess how contemporary authors utilized and evaluated Volckmar’s works. It was noted that Volckmar remained underrated for a long time, possibly due to criticisms from Grzegorz Knapski and Jan Wojna, echoed uncritically by later scholars, and due to a reluctance to acknowledge the German’s contribution to the development of the Polish language. This negative narrative persisted in textbooks on the history of the Polish language and lexicography. Władysław Pniewski’s publication was the first to cast Volckmar in a positive light, leading to increased interest in his legacy in detailed research.
References
ComLingPol – Volckmar Mikołaj (1594–), Compendium linguae Polonicae in gratiam iuventutis Dantiscanae collectum, wyd. 1 i nast., druk. J. Rhode, Gdańsk.
Dic – Volckmar Mikołaj (1596–), Dictinarium Trilingue… ad discendam linguam Latinam, Polonicam et Germanicam…, wyd. 1 i późn., druk. J. Rhode, Gdańsk.
VierD – Volckmar Mikołaj (1612–), Viertzig Dialogi und Nützliche Gespräch, Von Allerlei vorfallenden gemeinen Sachen […], wyd. 1 i późn., druk. A. Ferber, Toruń 1612.
Volckmar Mikołaj (1594, 1613), Colloquia quaedam puerilia latinogermanica Ioachimi Camerarii et Io. Ludovici Vivis; adiecta est in gratiam iuventutis Dantiscanae interpretatio Polonica, wyd. 1 i nast., druk. J. Rhode, Gdańsk.
WSJP PAN: Żmigrodzki Piotr, red., Wielki słownik języka polskiego, https://wsjp.pl/ [dostęp: 13 maja 2024].
Bentkowski Feliks (1814), Historya literatury polskiey wystawiona w spisie dzieł drukiem ogłoszonych, t. 1, Warszawa.
Berwiński Ryszard Wincenty (1854), Studia o literaturze ludowéj ze stanowiska historycznéj i naukowéj krytyki, t. 1, Poznań.
Bobrowski Mikołaj (1886), Wychowanie panicza polskiego za granicą w wieku XVII-ym (1639–1641). Ustęp z dziejów edukacyi publicznéj, „Biblioteka Warszawska”, t. 3, s. 28–48.
Brückner Aleksander (1908), Dzieje literatury polskiej w zarysie, t. 1, Warszawa.
Dąbrowska Anna (2018), Byli przed nami, uczyli przed nami. Nauczanie języka polskiego jako obcego ( jpjo) – spojrzenie diachroniczne, w: Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy, koncepcje, perspektywy, t. 5: W kręgu (glotto)dydaktyki, red. Aleksandra Achtelik, Karolina Graboń, Katowice, s. 15–43.
Deszkiewicz Jan Nepomucen (1843), Rozprawy o języku polskim i o jego grammatykach, Lwów.
Dubisz Stanisław (2022), Rozwój językoznawstwa polonistycznego w minionym stuleciu. badania polszczyzny krajowej wspólnoty komunikacyjnej, „Poradnik Językowy”, nr 5, s. 22–44. DOI: https://doi.org/10.33896/PorJ.2022.5.2
„Dziennik Poznański” (1863), nr 12 (16 stycznia).
„Dziennik Poznański” (1905), nr 240 (20 października). DOI: https://doi.org/10.2307/2917524
Estreicher Karol (1939), Bibliografia polska XIX stulecia, cz. 3: Stolecie XV–XVIII w układzie abecadłowym, t. 33: Wil–Y, Warszawa.
Gieysztor Jakub Kazimierz (1895), Dział antykwarski. Księgarnia Stanisława Giejsztora, t. 14: Katalog dzieł dawnych i wyczerpanych, Warszawa.
Kamiński Odrowąż Antoni (1858), Gramatyka języka polskiego, Wilno.
Kizik Edmund (2005), Wstęp, w: Nicolausa Volckmara Viertzig Dialogi 1612. Źródło do badań nad życiem codziennym w Gdańsku, oprac. tenże, Gdańsk, s. VII–LVIII.
Klemensiewicz Zenon (1981), Historia języka polskiego, Warszawa.
Klich Edward (1927), Polska terminologia chrześcijańska, Poznań.
Kopko Piotr (1909), Krytyczny rozbiór gramatyki narodowej O. Kopczyńskiego (przyczynek do historyi polskiej gramatyki), Kraków.
Kościński Konstanty (1905), Kaszubi giną. Wiązanka wiadomości historycznych i statystycznych, Poznań.
Lenartowicz-Zagrodna Anna (2020a), Refleksja leksykograficzna w przedmowach do dawnych słowników przekładowych, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 55, s. 1–20. DOI: https://doi.org/10.11649/sfps.1989
Lenartowicz-Zagrodna Anna (2020b), Z dziejów leksykografii polsko-łacińskiej. Przedmowy do słowników, Łódź. DOI: https://doi.org/10.18778/8220-298-4
Lenartowicz-Zagrodna Anna (2021a), Jan Mączyński i jego leksykon w pamięci pokoleń (na materiale wypowiedzi z XIX i początku XX w.), w: W kręgu dawnej polszczyzny, t. 7, red. Maciej Mączyński, Ewa Horyń, Ewa Zmuda, Kraków, s. 123–144.
Lenartowicz-Zagrodna Anna (2021b), Z dziejów leksykografii polsko-łacińskiej. Szkice o słownikarzach i słownikach (XVII–XIX w.), Łódź. DOI: https://doi.org/10.18778/8220-542-8
Lenartowicz-Zagrodna Anna (2022), O pewnych i domniemanych edycjach dykcjonarza Mikołaja Volckmara, „Prace Językoznawcze”, t. 24, nr 2, s. 95–107. DOI: https://doi.org/10.31648/pj.7735
Łoś Jan (1927), Krótka gramatyka historyczna języka polskiego, Lwów.
Łukaszewicz Józef (1849), Historya szkół w Koronie i w Wielkim Księstwie Litewskim do najdawniejszych czasów aż do roku 1794, t. 1, Poznań.
Maciejowski Wacław (1852), Piśmiennictwo polskie, od czasów najdawniejszych aż do roku 1830…, t. 2, Warszawa.
Malinowski Lucjan (1892), O niektórych wyrazach ludowych polskich. Zapiski porównawcze, Kraków.
Mańkowski Alfons (1911), Dzieje drukarstwa i piśmiennictwa polskiego w Prusiech Zachodnich wraz z szczegółową bibliografią druków polskich zachodniopruskich, „Rocznik Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, s. 79–152.
Ogrodziński Wincenty (1946), Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Katowice.
„Pamiętnik Warszawski” (1818), t. 12, nr 12 (grudzień).
Plezia Marian (2007), Wstęp. Dzieje leksykografii łacińskiej w Polsce, w: Słownik łacińsko-polski, wyd. 2 (dodruk), t. 1, red. tenże, Warszawa, s. V–XXXIX.
Pniewski Władysław (1938), Język polski w dawnych szkołach gdańskich, Gdańsk.
Podczaszyński Karol (1855), Nomenklatura architektoniczna, czyli słowomiennik cieśliczych polskich wyrazów, Warszawa.
Popis Publiczny Uczniów Szkoły Wojewodzkiéy Lubelskiey (1825), Lublin.
„Przyjaciel Ludu” (1838), nr 52 (30 czerwca).
Rozprawy i wnioski o ortografii polskiéj… (1830), Warszawa.
S. Orgelbranda Encyklopedyja powszechna z ilustracjami i mapami (1867), t. 26: Uła–Wikaryusz, wyd. 1, Warszawa.
S. Orgelbranda Encyklopedyja powszechna z ilustracjami i mapami (1884), t. 11: Śledziona–Vulpius, wyd. 2, Warszawa.
S. Orgelbranda Encyklopedyja powszechna z ilustracjami i mapami (1903), t. 15: U–Yvon, wyd. 3, Warszawa.
Siarczyński Franciszek (1828), Obraz wieku panowania Zygmunta III… zawierający opis osób…, cz. 2, Lwów.
Siarczyński Franciszek (1861), Obraz wieku panowania Zygmunta III… obraz stanu, narodu i kraju wystawiający…, t. 1, Poznań.
Sobolewski Ludwik (1819), Wiadomości literackie: Katalog dzieł do Historyi Literatury Polskiey należących, „Dziennik Wileński”, t. 1, nr 5, s. 600–608.
Sprawozdanie Dyrektora Gimnazjum Polskiego w Gdańsku za rok szkolny 1929/1930 (1930), Gdańsk.
Święcki Tomasz (1859), Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski…, z uzupełnieniami Juliana Bartoszewicza, t. 2, Warszawa.
Tync Stanisław (1927), Dzieje gimnazjum toruńskiego (1568–1793), „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, s. 55–284.
Urbańczyk Stanisław (1991), Słowniki i encyklopedie. Ich rodzaje i użyteczności, wyd. 3 poszerz., Kraków.
Walczak Bogdan (1995), Zarys dziejów języka polskiego, Wrocław.
Wisłocki Władysław (1868), Nauka języka polskiego w szkołach polskich przed Kopczyńskim…, Lwów.
Wiszniewski Michał (1844), Historya literatury polskiej, t. 6, Kraków.
Woyna Jan Karol (1712), Kleiner Lust-Garten: Worinn Gerade Gänge Zur Polnischen Sprache angewiesen werden, Gdańsk.
Żeromski Stefan (1923), Snobizm i postęp, Warszawa.
Żmigrodzki Piotr (2003), Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice.
License
Copyright (c) 2024 Anna Lenartowicz-Zagrodna
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors
The Author declares that they are entitled to personal and property (material) copyrights to their work published in “Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, and that these rights are not limited by the terms of Author’s agreement. The Author warrants the originality, authorship, and sole ownership of all rights to the Work, and affirms that they have the right to grant all kinds of licenses hereinabove without infringing on the intellectual property rights of any third party, including personal rights.
The Author(s) retains copyright to their article and the right to freely dispose of the work, granting Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free licence under the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) Creative Commons licence to use the Work without territorial restrictions for an indefinite period in the fields of use designated in the Author’s agreement.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” since 2016 under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2016.
Other
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to the journal as a whole (including its layout, graphic design, title, cover design, logo and more).