Abstract
The purpose of this article is to recall the 16th century Latin-Polish dictionaries by Bartholomew of Bydgoszcz. The article describes the figure of the monk, the history of his works as well as their structure and contents. The interest in the lexicons grew in the 70s of the 20th century when a manuscript dated 1532 (considered to be lost after the second world war) was found and a dictionary dated 1544 was unexpectedly discovered. A decision was made then to (jointly) publish both lexicons in the reversed version (Polish-Latin). This project still has not been completed which certainly has had its effect on the researchers’ weakening interest in the dictionaries and a small number of publications. Therefore the article presents possibilities of the analysis of the Polish and Latin lexical material.Funding
NARODOWY PROGRAM ROZWOJU HUMANISTYKI. Publikacja finansowana w ramach programu MNiSW pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2018. Grant (nr 030/NPRH2/H11/81/2012) pt. Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy – wersja polsko-łacińska.
References
Bartłomiej z Bydgoszczy i jego dzieło (1979), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań.
Biskup Marian, red. (1991), Historia Bydgoszczy, t. 1 do roku 1920, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań.
Breza Edward, Brocki Zygmunt (1979), Recenzja książki I. Kwileckiej i H. Popowskiej-Taborskiej, „Bartłomiej z Bydgoszczy, leksykograf polski pierwszej połowy XVI w.”, „Rocznik Gdański”, s. 212–216.
Brocki Zygmunt (1980), „Bartłomiej z Bydgoszczy i jego dzieło”, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych. Seria B, nr 12, Warszawa–Poznań 1979, ss. 69 [recenzja], „Slavia Occidentalis”, s. 156–160.
Brückner Aleksander (1989), Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Brückner Aleksander (1902), Recenzja wydania B. Erzepkiego, „Pamiętnik Literacki”, s. 165–166.
Doroszewski Witold (1954), Z zagadnień leksykografii polskiej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Erzepki Bolesław (1900), Wstęp, w: tegoż, Słownik łacińsko-polski Bartłomieja z Bydgoszczy, Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań, s. I–XIII.
Jankowiak Lucyna Agnieszka (2009), Zielnik Stefana Falimirza a słownik Bartłomieja z Bydgoszczy z 1544 roku, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, s. 85–88.
Jankowiak Lucyna Agnieszka (2010), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy z 1544 roku wobec leksyki XVI wieku. Uwagi po lekturze „Słownika polszczyzny XVI wieku”, w: Między dawnymi a nowymi słowy, red. Elżbieta Skorupska-Raczyńska, Joanna Rutkowska, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Gorzów Wielkopolski, s. 33–45.
Jankowiak Lucyna Agnieszka (2015), Kobieta w XVI-wiecznych słownikach Bartłomieja z Bydgoszczy (1532 i 1544), w: Współczesny i dawny obraz kobiety w języku i literaturze, red. Leonarda Mariak, Joanna Rychter, volumina.pl Daniel Krzanowski, Szczecin, s. 71–86.
Jankowiak Lucyna Agnieszka (2016a), Osobliwe nazwy mężczyzn w słownikach Bartłomieja z Bydgoszczy, w: Współczesny i dawny obraz mężczyzny w języku, red. Leonarda Mariak, Joanna Rychter, volumina.pl Daniel Krzanowski, Szczecin, s. 67–74.
Jankowiak Lucyna Agnieszka (2016b), Słowniki Bartłomieja z Bydgoszczy jako źródło rzadkiej terminologii XVI wieku, w: System – tekst – człowiek. Studia nad dawnymi i współczesnymi językami słowiańskimi, red. Małgorzata Gębka-Wolak, Joanna Kamper-Warejko, Iwona Kaproń-Charzyńska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 57–73.
Kantak Kamil (1933), Z przeszłości Bernardynów Bydgoskich (życie umysłowe w dobie jagiellońskiej), „Przegląd Bydgoski”, z. 2, s. 3–13.
Karpluk Maria (1979), I. Kwilecka, H. Popowska-Taborska, „Bartłomiej z Bydgoszczy, leksykograf polski pierwszej połowy XVI w.”, Prace Slawistyczne Zakładu Słowianoznawstwa PAN I, Wrocław 1977 [recenzja], „Język Polski”, z. 4, s. 300–302.
Karpluk Maria (2002), „Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy. Wersja polsko-łacińska”. Część I (A–G), opracowały Elżbieta Kędelska, Irena Kwilecka, Arleta Łuczak, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 1999 [recenzja], „Język Polski”, z. 3, s. 225–226.
Kędelska Elżbieta (1978), Polska terminologia medyczna w słownikach Bartłomieja z Bydgoszczy, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, s. 95–104
Kędelska Elżbieta (1987), Bartłomiej z Bydgoszczy w Lactifer Vodňanskiego, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, s. 47–61.
Kędelska Elżbieta (1989), Pierwsze drukowane słowniki łacińsko-polskie jako źródło Bartłomieja z Bydgoszczy, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, s. 31–45.
Kędelska Elżbieta (1997), Przydatność łacińsko-polskich wokabularzy do badań językoznawczych – zalety i ograniczenia, w: Leksyka słowiańska na warsztacie językoznawcy, red. Hanna Popowska-Taborska, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 117–125.
Kędelska Elżbieta (1999), Nowa edycja Słownika Bartłomieja z Bydgoszczy, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, s. 41–53.
Kędelska Elżbieta (2004), Dzieje poznańskiej Pracowni Języków Zachodniosłowiańskich, w: 50 lat slawistyki w Polskiej Akademii Nauk (1954–2004). Księga jubileuszowa Instytutu Slawistyki PAN, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 161–170.
Kędelska Elżbieta, Kwilecka Irena, Łuczak Arleta (1999), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy. Wersja polsko-łacińska, cz. 1 (A–G), Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Kędelska Elżbieta, Kwilecka Irena, Łuczak Arleta (2003), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy. Wersja polsko-łacińska, cz. 2 (H–M), Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Kędelska Elżbieta, Kwilecka Irena, Łuczak Arleta (2005), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy. Wersja polsko-łacińska, cz. 3 (N–Pleć), Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Kędelska Elżbieta, Kwilecka Irena, Łuczak Arleta (2009), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy. Wersja polsko-łacińska, cz. 4 (Plemię–Pytlowany), Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Kędelska Elżbieta, Kwilecka Irena, Łuczak Arleta (2012), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy. Wersja polsko-łacińska, cz. 5 (R–Stracenie), Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Klemensiewicz Zenon (1985), Historia języka polskiego, t. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Koronczewski Andrzej (1961), Polska terminologia gramatyczna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Kuraszkiewicz Władysław (1980), Słowniki w Polsce XVI wieku, w: Fragen der polnischen Kultur im 16. Jahrhundert I, Wilhelm Schmitz Verlag in Giessen, s. 83–110 (przedruk w: tegoż, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań 1986, s. 730–753).
Kuraszkiewicz Władysław (1981), Wyjątkowe hasła w „Słowniku polszczyzny XVI wieku” (tomy I–X) z „Leksykonu” Jana Mączyńskiego, „Slavia Occidentalis”, s. 61–68.
Kwilecka Irena (1972a), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy odnaleziony, „Język Polski”, z. 3, s. 180–182.
Kwilecka Irena (1972b), Nieznany zbiór słownictwa polskiego pióra Bartłomieja z Bydgoszczy, „Język Polski”, z. 4, s. 252–261.
Kwilecka Irena (1979), Warsztat pisarski Bartłomieja z Bydgoszczy, w: Bartłomiej z Bydgoszczy i jego dzieło, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań, s. 23–36.
Kwilecka Irena, Kędelska Elżbieta (1978), Z prac nad nową edycją „Słownika” Bartłomieja z Bydgoszczy, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, s. 123–143.
Kwilecka Irena, Popowska-Taborska Hanna (1977), Bartłomiej z Bydgoszczy leksykograf polski pierwszej połowy XVI w., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Gdańsk.
Łuczak Arleta (1993), Łacińskie osobliwości leksykalne w obu wersjach łacińsko-polskiego „Słownika” Bartłomieja z Bydgoszczy, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, s. 59–67.
Łuczak Arleta (1999), Jeszcze kilka słów o słowniku Bartłomieja z Bydgoszczy z pierwszej połowy XVI w., „Eos”, s. 325–337.
Łuczak Arleta (2011), Zagadkowe wyrazy w „Słowniku” Bartłomieja z Bydgoszczy z XVI w., w: Zielonogórskie Seminarium Językoznawcze 2010, red. Stanisław Borawski, Magdalena Hawrysz, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 71–84.
Mayenowa Maria Renata, Pepłowski Franciszek, Mrowcewicz Krzysztof, red. (1966–2012), Słownik polszczyzny XVI wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Instytut Badań Literackich – Wydawnictwo, Wrocław–Warszawa.
Michałowska Teresa (1997), Średniowiecze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Michałowska Teresa (2011a), Bartłomiej z Bydgoszczy, w: tejże, Leksykon. Literatura polskiego średniowiecza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 125.
Michałowska Teresa (2011b), Słownik łacińsko-polski, Bartłomiej z Bydgoszczy, w: tejże, Leksykon. Literatura polskiego średniowiecza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 769–770.
Otwinowska Barbara (1990), Słowniki, w: Słownik literatury staropolskiej (Średniowiecze, Renesans, Barok), red. Teresa Michałowska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław, s. 778–783.
Piechocki Jan (1972a), Prace Bartłomieja z Bydgoszczy na warsztacie naukowców, „Ilustrowany Kurier Polski”, nr 286 (z 1 XII).
Piechocki Jan (1972b), Sesja naukowa poświęcona Bartłomiejowi z Bydgoszczy, „Pomorze”, nr 24 (z 16–31 XII), s. 2.
Plezia Marian (1959), Dzieje leksykografii łacińskiej w Polsce, w: Słownik łacińsko-
-polski, red. Marian Plezia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. V–XXXIV.
Plezia Marian, red. (1953–2014), Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. 1–8, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Instytut Języka Polskiego PAN, Warszawa–Kraków.
Plezia Marian (1993), Z dziejów filologii klasycznej w Polsce, Polskie Towarzystwo Filologiczne, Warszawa, s. 41–84.
Popowska-Taborska Hanna (1962), Z badań nad dawnymi i obecnymi zasięgami wyrazów, „Język Polski”, z. 4, s. 280–286 (przedruk w: tejże, Szkice z kaszubszczyzny. Dzieje, zabytki, słownictwo, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, Gdańsk 1987, s. 115–120).
Popowska-Taborska Hanna (1972), Czy „Słownik” Bartłomieja z Bydgoszczy jest zwykłą kompilacją wcześniejszych zbiorów leksykalnych, „Język Polski”, z. 3, s. 173–180.
Popowska-Taborska Hanna (1974), Kształtowanie się polskiego szesnastowiecznego słownictwa literackiego w świetle badań nad Słownikiem Bartłomieja z Bydgoszczy, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace Językoznawcze”, z. 42, s. 161–177.
Popowska-Taborska Hanna (1979), Dialektyzmy w „Słowniku” Bartłomieja z Bydgoszczy, w: Bartłomiej z Bydgoszczy i jego dzieło, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań, s. 37–40.
Popowska-Taborska Hanna, Boryś Wiesław (1996), Leksyka kaszubska na tle słowiańskim, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 84–99.
Przybylska Renata (2003), Wstęp do nauki o języku polskim. Podręcznik dla szkół wyższych, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Rostafiński Józef (1900), Materiały źródłowe do słownictwa przyrodniczego średnich wieków w Polsce, Universitatis, Kraków.
Siatkowski Janusz (1979), Bohemizmy w „Słowniku” Bartłomieja z Bydgoszczy, w: Bartłomiej z Bydgoszczy i jego dzieło, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań, s. 41–58 (przedruk w: tegoż, Czesko-polskie kontakty językowe, Energeia, Warszawa 1996, s. 97–114).
Sławski Franciszek, red. (1952–1982), Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Kraków.
Szmańda Edward (1975), Trzy bydgoskie spotkania naukowo-kulturalne, „Język Polski”, z. 1, s. 70–77.
Szmańda Edward (1979), Bernardyński ośrodek naukowy w Bydgoszczy, w: Bartłomiej z Bydgoszczy i jego dzieło, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,Warszawa–Poznań, s. 5–22.
Szmańda Edward (1980), Przyczynek do życiorysu i działalności pisarskiej Bartłomieja z Bydgoszczy, „Język Polski”, z. 5, s. 331–338.
Urbańczyk Stanisław (1980), Bartłomiej z Bydgoszczy i jego dzieło [recenzja], „Język Polski”, z. 5, s. 342–344.
Urbańczyk Stanisław (1991a), Bartłomiej z Bydgoszczy, w: Encyklopedia języka polskiego, red. Stanisław Urbańczyk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław, s. 27.
Urbańczyk Stanisław (1991b), Słowniki języka polskiego, w: Encyklopedia języka polskiego, red. Stanisław Urbańczyk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław, s. 318–321.
Vrtel-Wierczyński Stefan (1935), Bartłomiej z Bydgoszczy, w: Polski słownik biograficzny, Polska Akademia Umiejętności, t. 1, Kraków, s. 315.
Walczak Bogdan (1995), Zarys dziejów języka polskiego, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań.
Wiśniewska Halina (2009), Polszczyzna przez wieki, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej, Łódź.
Żmigrodzki Piotr (2009), Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
License
Authors
Authors of texts accepted for publication in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” are required to complete, sign and return to the editor's office the Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license.
Under the agreement, the authors of texts published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” grant the Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free license and authorize the use of Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) Creative Commons sub-license.
The authors retain the right to continue the free disposal of the work.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” since 2016 under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2016.
Miscellaneous
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to magazines as a whole (layout, graphic form, title, cover design, logo etc.).