Abstrakt
The paper contains a synthetic discussion of original and little known philological manuscripts which had been created since the 16th century by Tatars – Muslims of the Grand Duchy of Lithuania – as characteristic Slavic aljamiado. The preserved manuscripts in which Slavic languages – Polish and Belarusian – were recorded in the Arabic alphabet are enormously important for the history of both languages and the Slavic-Oriental language relations. Various types of these historical texts (kitabs, chamails, tajweeds, etc.) contain the first, that is the oldest (16th century), translation of the Quran into a Slavic language (Polish) recorded in the Arabic alphabet (so-called tafsir). These sources are studied within the framework of an original philological sub-discipline of Kitab Studies whose origin and development should be credited to Professor Anton Antonovich from Vilnius University. The author of the paper discusses the research methodology pertaining to these sources, particularly the transliteration of Slavic texts recorded in the Arabic alphabet into the Latin alphabet, and introduces prospective major research tasks for Kitab Studies.Bibliografia
Αнтонович A. K. (1968), Белорусские тексты, писанные арабским письмом и их графико-орфографичeская система, Wilno.
Braudel Fernand (2006), Gramatyka cywilizacji, przeł. Hanna Igalson-Tygielska, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Chazbijewicz Selim (1999), Polszczyzna północnokresowa językiem Tatarów polsko-litewskich, „Acta Baltico-Slavica”, t. 24, s. 263–271.
Czyżewski Piotr (1617), Alfurkan tatarski prawdziwy na 40 części rozdzielony..., Oficyna drukarska Józefa Karcana, Wilno. (Wydanie źródła: Artur Konopacki, Alfurkan tatarski prawdziwy na czterdzieści części rozdzielony, MKJdruk, Białystok 2013).
Diringer David (1972), Alfabet czyli klucz do dziejów ludzkości, przeł. Wojciech Hensel, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Dziekan Marek (2005), Historia i tradycje polskiego islamu, w: Muzułmanie w Europie, red. Anna Parzymies, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa, s. 199–228.
Kamińska-Kulwicka Joanna, Łapicz Czesław, red. (2013), Tatarzy Wielkiego Księstwa Litewskiego w historii, języku i kulturze, Towarzystwo Naukowe, Toruń.
Klucz do raju. Księga Tatarów litewsko-polskich z XVIII wieku (2000), przeł., oprac. Henryk Jankowski, Czesław Łapicz, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa
Koran (Al-Koran) (1858), z arabskiego przekład polski Jana Murzy Tarak Buczackiego, Tatara z Podlasia, Warszawa.
Koran (2010), (brak innych danych na karcie tytułowej. W literaturze przedmiotu przekład ten jest nazywany „przekładem filomackim”; zachowało się tylko 11 pierwszych (najdłuższych) sur (z sury 11. – tylko 86 ajatów, a nie 123) przekładu wydrukowanych prawdopodobnie około 1848 roku w drukarni Bernarda Potockiego w Poznaniu); przedruk: Koran. Przekład filomatów, Sandomierz (Biblioteka Tradycji Muzułmańskiej, nr 1).
Koran – fragment (27 sur) rękopisu przekładu Księgi wykonanego przez wileńskich filomatów około 1828 roku [ze zbiorów rodzinnych udostępniła p. Joanna Puchalska].
Kożynowa Ałła, Tarełka Michaił (2004), Teksty polskie muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego z końca XVIII–początku XIX wieku jako źródło do badań nad polszczyzną północnokresową, „Studia nad Polszczyzną Kresową”, t. 11, s. 279–296.
Lewicka Magdalena, Łapicz Czesław (2016), Tatarzy polscy – adoptowani do narodu, „Litteraria Copernicana” 2 (18).
Łapicz Czesław (1986), Kitab Tatarów litewsko-polskich. Paleografia. Grafia. Język, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Łapicz Czesław (1994), Polsko-białoruskie związki językowe w piśmiennictwie muzułmanów litewskich (na przykładzie form: barzdo, borzdo ‘bardzo’, ‘prędko’), „Studia nad Polszczyzną Kresową”, t. 7, s. 171–178.
Łapicz Czesław (1998), Historyczne i kulturowe aspekty piśmiennictwa Tatarów litewsko-polskich, w: Tematy. Księga jubileuszowa w 70. rocznicę urodzin Profesora Leszka Moszyńskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 361–367.
Menocal Maria Rosa (2006), Ozdoba świata. Jak muzułmanie, żydzi i chrześcijanie tworzyli kulturę tolerancji w średniowiecznej Hiszpanii, przeł. Tomasz Tesznar, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Muchliński A. (1858), Zdanie sprawy o Tatarach litewskich, przez jednego z tych Tatarów złożone sułtanowi Sulejmanowi w r. 1558, „Teka Wileńska”, cz. 1, nr 4.
Pamiętnik Franciszka Mickiewicza (1923), z autografu wydał i objaśnił Józef Kallenbach, słowo wstępne Władysław Mickiewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów.
Sobolewski Józef (1830), Wykład wiary machometańskiej czyli iślamskiej..., Wilno.
Strona internetowa międzynarodowego, interdyscyplinarnego „Projektu filologiczno-historycznego opracowania oraz krytycznego wydania tzw. tefsiru Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego (pierwszego przekładu Koranu na język słowiański)”: tefsir.umk.pl (grant w ramach Narodowego Projektu Rozwoju Humanistyki); zob. zwłaszcza zamieszczone na tej stronie transliteracje tefsirów oraz publikacje:
Dziekan Marek, Zastosowanie pisma arabskiego do zapisu języków indoeuropejskich. Perspektywa historyczno-porównawcza, http://www.tefsir.umk.pl/pliki/Artykul-Dziekan.pdf [dostęp: lipiec 2017].
Jankowski Henryk, Cechy graficzne i językowe tekstów turkijskich w zapisie kopistów polsko-tatarskich, http://www.tefsir.umk.pl/pliki/cechy_graficzne_i_j__zykowe_tekst__w_turkijskich_w_zapisie_kopist__w.pdf [dostęp: lipiec 2017].
Tefsir Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Teoria i praktyka badawcza, red. Joanna Kulwicka-Kamińska, Czesław Łapicz [e-monografia], http://www.tefsir.umk.pl/pliki/Tefsir_Tatarow_WKL.pdf [dostęp: lipiec 2017].
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).