Jakim językiem XVI-wieczni pisarze reformacyjni pisali o wychowaniu dzieci (Gliczner, Kwiatkowski, Lorichius)?
PDF

Słowa kluczowe

history of the Polish language (16th)
historical stylistics
Reformation (16th)
pedagogics
Erazm Gliczner
Marcin Kwiatkowski
Reinhard Lorichius

Jak cytować

Woźniak, E., & Gozdek, M. (2019). Jakim językiem XVI-wieczni pisarze reformacyjni pisali o wychowaniu dzieci (Gliczner, Kwiatkowski, Lorichius)?. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 25(2), 327–343. https://doi.org/10.14746/pspsj.2018.25.2.17

Abstrakt

The article is devoted to stylistic properties of three pedagogical works that were published in Protestant circles in the 16th century Poland. The first one is the translation from Latin of the treatise written by German Protestant theologian Reinhard Lorichius titled Księgi o wychowaniu i o ćwiczeniu każdego przełożonego (1558), the second one is the Polish publication of Erazm Gliczner’s Książki o wychowaniu dzieci bardzo dobre, pożyteczne i potrzebne (1558) and the third one is the treatise written by the Italian humanist from the 14th and 15th century titled Książeczki rozkoszne a wielmi użyteczne o poćciwym wychowaniu […] dziatek (1564), translated by Marcin Kwiatkowski. The authors of the analysis recognised didacticism, vividness and erudition as the predominant stylistic features of discussed works. They proved that the 16th century books on upbringing of children had been addressed to readers of every denomination and lacked elements of religious polemics on the linguistic and stylistic level. The ideas of the Reformation can be connected mainly with popularization of the Bible, which was used as the source of exempla and sententiae in the works by Lorichius and Gliczner.

https://doi.org/10.14746/pspsj.2018.25.2.17
PDF

Bibliografia

Teksty źródłowe

G – Erazm Gliczner, Kſyąſzki o wychowányu dzyeći bárzo dobre, pożyteczne, y potrzebne, s których rodzicy ku wychowányu dzyeći ſwych, náukę dołożną wyczerpnąć mogą. Teraz nowo uczynione y s pilnoſcią wyrobione, Kraków 1558, http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=2579 [dostęp: 15 września 2017].

K – Marcin Kwiatkowski, Xiążecżki roſzkoſzne á wielmi użytecżne o poććiwym wychowaniu y w rozmáitych wyzwolonich naukach cżwicżeniu Krolewskich, Xiążęcych, ſlacheczkich, y inſzich ſtanow dziatek, do Ubertina ná ten cżás Xiążęćia Padewskiego Łaczinskim iężykiem napiſane. A teras z wielką pilnośćią á pracą z Łaćińskiego na Polſki, przes MARCINA QWIATKOWSKIEGO Z ROZYCZ ná ten cżás X. J. M. Pruſkiego, etc. etc. Iorgieltnika przełożone, y nakłádem ubogim wydrukowáne. Roku Pańskiego. 1564, http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/applet?mimetype-=image%2Fx.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=%2FContent%2F301756%2Fdirectory.djvu&p=6 [dostęp: 15 września 2017].

L – Reinharda Lorichiuſa kxięgi, o wychowaniu y o czwicżeniu káżdego przełożonego, nie tylko pánu ale y poddánemu każdemu ku cżytániu bárzo pożytecżne: teraz nowo z łáćińſkiego ięzyká ná polſki przełożone, Kraków 1558, https://polona.pl/item/reinharda-lorichiusa-kxiegi-o-wychowaniu-y-o-czwiczeniu-kazdego-przelozonego-nie-tylko,NTAwNjQ5NQ/4/#item [dostęp: 15 września 2017].

Literatura

Barycz Henryk (1924), Dr Theodor Wotschke, Erasmus Gliczner. Ein Superintendent der grosspolnischen lutherischen Kirche, „Reformacja w Polsce”, t. 3, nr 11–12, s. 300–301.

Biblia brzeska (1563), Biblia ʃwięta, tho iest Kʃięgi Stárego y Nowego Zakonu właʃnie z Zydowskiego, Greckiego y Łáćińskiego, nowo ná Polski ięzyk z pilnością y wiernie wyłożone, Brześć Litewski, http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=2752 [dostęp: 15 grudnia 2017].

Biblia Leopolity (1561), Biblia To ieʃt Kxięgi Stharego y Nowego Zakonu ná Polʃki ięzyk z pilnością według Łaćińʃkiey Bibliey od Kośćiołá Krześćiáńʃkiego powʃʃechnégo przyięthey nowo wyłożona, Kraków, https://polona.pl/item/biblia-to-iest-xiegi-starego-y-nowego-zakonu-na-polski-iezyk-z-pilnosciawedlug,MTE2MzMzOTU/2/#item [dostęp: 15 grudnia 2017].

Bidlo Jaroslav (1977), Udział Jednoty Brackiej w walce o proces i egzekucję konfederacji warszawskiej, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, t. 22, s. 159–175.

Chmielowski Piotr (1877), Dziesięć lat z dziejów wychowania w Polsce XVI wieku, „Bluszcz” t. 13, nr 9–11, 14–15, s. 65–67, 73–75, 81–82, 105–106, 113–114, http://bcul.lib.uni.lodz.pl/publication/490 [dostęp: 16 października 2017].

Danysz Antoni (1912), Erazm Gliczner jako pedagog. Studium nad pierwszą pedagogiką polską, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, t. 38, s. 1–100, http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=119095 [dostęp: 22 lipca 2017].

Kaczmarek Krzysztof (2016), Duchowni ordynowani przez biskupa kujawskiego Jana Karnkowskiego w 1533 r., „Roczniki Humanistyczne”, z. 2, s. 5–24.

Kraszewski Józef Ignacy (1842), Wilno: od początków jego do roku 1750, t. 4, nakładem i drukiem Józefa Zawadzkiego, Wilno.

Meller Katarzyna (2016), Listy do króla w sprawach wiary w polskich protestanckich Bibliach XVI i XVII wieku, „Poznańskie Studia Slawistyczne”, t. 10, s. 186–189.

Ottmann Rudolf (1886), Erazm Gliczner-Skrztuski. Przyczynki do życia i pism jego, „Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek do Gazety Lwowskiej”, t. 14, nr 5, s. 440–451, http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=97679 [dostęp: 2 stycznia 2018].

Pawlak Marian (1997a), O autorze, w: Marcin Kwiatkowski, Edycje królewieckie 1564–1577, oprac., wstęp Marian Pawlak, Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz, s. VII–XXXI.

Pawlak Marian (1997b), Kilka uwag o poglądach pedagogicznych i o obowiązkach panujących Reinholda Lorichiusa i Stanisława Koszutskiego, w: Szlakami przeszłości i czasów współczesnych, red. Kazimierz Puchowski, Józef Żerka, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 188–195.

Piskała Magdalena (2011), Filologiczna edukacja i szkolnictwo humanistyczne w XVI i XVII wieku w Polsce, w: Humanizm i filologia, red. Adam Karpiński, Wydawnictwo Neriton, Warszawa.

Pollak Roman, oprac. (1964), Nowy Korbut. Piśmiennictwo staropolskie: hasła osobowe A–M, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

Skubalanka Teresa (1997), Mickiewicz, Słowacki, Norwid. Studia nad językiem i stylem, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.

Sławiński Wojciech (2003), Erazm Gliczner wobec Zgody Sandomierskiej. Przyczynek do biografii, „Czasy Nowożytne”, t. 15, s. 9–71.

Tazbir Janusz (1956), Walka z Braćmi Polskimi w dobie kontrreformacji, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, t. 1, s. 165–207.

Znajomski Artur (2015), Początki bibliografii lokalnej w Polsce. Józef Ignacy Kraszewski i jego bibliografia druków wileńskich, „Toruńskie Studia Bibliologiczne”, nr 2, s. 34–53.

Żołądź Dorota (1990), Ideały edukacyjne doby staropolskiej. Stanowe modele i potrzeby edukacyjne szesnastego i siedemnastego wieku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań.