Ideologia unitariańska a strategie translatorskie i styl przekładu Nowego Testamentu Marcina Czechowica (1577)
PDF

Słowa kluczowe

The Renaissance
reformation
religious discourse
Polish arianism
religious formative books

Jak cytować

Winiarska-Górska, I. (2019). Ideologia unitariańska a strategie translatorskie i styl przekładu Nowego Testamentu Marcina Czechowica (1577). Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 25(2), 277–313. https://doi.org/10.14746/pspsj.2018.25.2.15

Abstrakt

The paper discusses the strategy of translation of Marcin Czechowic’s New Testament translation (1577). The authoress applies the theoretical categories of so called global translation strategy such as scopos, the potential reader, religious attitude as Czechowic’s New Testament was devoted to the unitarian communities. It was arranged as a multifunctional book for religious formation which contained institutionalized transmission of God’s Word. Denominational assumptions are manifested in the selection of translation strategy, style, and method of organizing the text in the book. Both the choice of the specific method of translation and the linguistic form of translations such as Iōannēs Baptistēs – Jan Ponurzyciel were marked by denominational optics of interpretation. The development of humanism broadened the general cognitive horizon. Czechowic’s translation was based on humanistic Greek editions of the time. It is not without reason that we find translators’ assurances as to the method of translation on title pages and in introductions, which were expressed by the concept of “diligence” (Lat. diligentia, Pol. pilność), as well as assurances with regard to the translator’s relationship with the source text – faithfulness to the Greek and Hebrew (veritas graeca, hebraica), or following of an “approved” text (Lat. textus probatus, Old Pol. doświadszony) or “contribution” by confronting different records. Marcin Czechowic, like most Protestant translators, declared faithfulness to the Greek source, however his translation of the Holy Scripture ware also in line with the postulate of veritas confessionis, which was interpreted in various ways depending on doctrinal foundations.

https://doi.org/10.14746/pspsj.2018.25.2.15
PDF

Bibliografia

Teksty źródłowe

NOWY TESTAMENT. To jest wszytkie pismá Nowego Przymierza z greckiego języká ná rzecz polską wiernie i szczyrze przełożone. Przydáne jest rozne czytánie ná brzegach, ktore się w inszych księgch nájduje i rejestr ná końcu, Drukował Alexius Rodecki, roku národzenia Syná Bożego 1577.

Erazm z Rotterdamu (1990), Trzy rozprawy: Zachęta do filozofii chrześcijańskiej, Metoda prawdziwej teologii, Zbożna biesiada, przeł. Juliusz Domański, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa.

Przekład interlinearny Nowego Testamentu, http://biblia.oblubienica.eu [dostęp: 10 września 2018].

The Vulgata Clemntina Project, http://vulsearch.sourceforge.net/html/ [dostęp: 1 września 2018].

Słowniki

ESŁS – Elektroniczny słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, http://scriptores.pl/elexicon/pl/lemma/EMENDO#I_sense_A [dostęp: 1 września 2018].

Mączyński Jan (1564), Lexicon Latino Polonicum…, Królewiec, http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=23849 [dostęp: 1 września 2018].

Słownik łacińsko-polski (2001–2003), red. Józef Korpanty, t. 1, 2, Warszawa.

SP XVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, red. Maria Renata Mayenowa, Franciszek Pepłowski (od t. 18), Wrocław 1966–.

USJP – Uniwersalny słownik języka polskiego, red. Stanisław Dubisz, 2004 [edycja CD-ROM, wersja 1.0].

Vaan Michiel de (2008), Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages, Leiden–Boston (PDF).

Literatura

Balcerzan Edward (1998), Literatura z literatury (strategie tłumaczy), Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice.

Brzozowski Jerzy (2011), Stanąć po stronie tłumacza. Zarys poetyki opisowej przekładu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

[Czechowic Marcin] (2010), Zwierściadłko panienek chrystyjańskich, oprac. Katarzyna Meller, Dariusz Chemperek, red. Radosław Grześkowiak, Wydawnictwo Neriton, Warszawa.

Frick David (1989), Polish Sacred Philology in the Reformation and the Counter-Reformation. Chapters in the History of Controversies (1551–1632), University of California Press, Berkeley.

Grondin Jean (2007), Wprowadzenie do hermeneutyki filozoficznej, przeł. Leszek Łysień, Wydawnictwo WAM, Kraków.

Hawrysz Magdalena (2010), Terminologia jako wyznacznik granic wspólnoty (na przykładzie leksemu ponurzać i wyrazów pokrewnych), w: Żywe problemy historii języka, red. Marcin Kuźmicki, Marek Osiewicz, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 125–135.

Hawrysz Magdalena (2011), Problemy tłumaczenia Nowego Testamentu w świetle metajęzykowych uwag Marcina Czechowica, w: Naród. Religia. Język, red. Anetta Ceglińska-Gajda, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź, s. 99–116 .

Hawrysz Magdalena (2012), Polemiczna twórczość Marcina Czechowica w perspektywie genologii lingwistycznej, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra.

Hejwowski Krzysztof (2004), Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Jańczuk Leszek (2014), Novum Instrumentum omne, „Rocznik Teologiczny ChAT”, z. 1, s. 27–40.

Koryl Jakub (2015), Prorocy i tłumacze. Spory o samodzielność biblistyki i filologii w piętnastym i szesnastym wieku, w: Patronka filologii. Rola Biblii w rozwoju edytorstwa, badań językoznawczych i translatorskich, red. Dorota Muszytowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, s. 175–210.

Koryl Jakub (2017a), Hermeneutyka braci polskich. Wprowadzenie, w: Antytrynitaryzm w Pierwszej Rzeczypospolitej w kontekście europejskim. Źródła – rozwój – oddziaływanie, red. Michał Choptiany, Paweł Wilczek, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 219–261.

Koryl Jakub (2017b), Socyniańskie λόγος Prologu Ewangelii według św. Jana. Filologia– doktryna – tożsamość konfesyjna, w: Antytrynitaryzm w Pierwszej Rzeczypospolitej w kontekście europejskim. Źródła – rozwój – oddziaływanie, red. Michał Choptiany, Paweł Wilczek, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 287–315.

Leszczyński Rafał (jr) (2013), Biblia brzeska – ewangelicka czy antytrynitarna?, w: Biblia brzeska. Historia – język – teologia. Materiały z konferencji odbytej we Wrocławiu 8 czerwca 2013 roku, red. Rafał Leszczyński (jr), Wydawnictwo Fot-Graf, Łódź, s. 55–104.

Lisowski Tomasz (2015), Delimitacyjno-semantyczne wykładniki graficzne renesansowej krytyki tekstu w Nowym Testamencie (1551, 1552) w przekładzie Stanisława Murzynowskiego, „Slavia Occidentalis”, t. 72, z. 1, s. 111–120.

Łapa Romana (2003), Predykatywne wyrażenia modalne z bezokolicznikiem we współczesnej polskiej prasie, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań.

Łuczak Arleta (2016), Droga Szymona Budnego do krytycznego wydania Nowego Testamentu z 1574 roku, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.

Majewski Marcin (2012), Jak przekłady zmieniają sens Biblii… O teorii i praktyce tłumaczenia Biblii, Kraków, https://sbc.org.pl/Content/87597/Jak%20przek%C5%82ady%20zmieniaj%C4%85%20Bibli%C4%99%20-%20Marcin%20Majewski.pdf [dostęp: 1 czerwca 2018].

Meller Katarzyna (2012), Rejestr Nowego Testamentu w przekładzie Marcina Czechowica jako tekst polemiczny, w: tejże, Słowa jak ziarna. Reformacyjne idee, książki, spory, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań, s. 179–201.

Misiurek Jerzy (1983), Chrystologia braci polskich. Okres przedsocyniański, KUL, Lublin.

Misiurek Jerzy (1984), Spory chrystologiczne w Polsce w drugiej połowie XVI wieku, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin.

Ogonowski Zbigniew (2015), Socynianizm. Dzieje. Poglądy. Oddziaływanie, Instytut Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa.

Pietkiewicz Rajmund (2016), Historia Biblii w języku polskim, t. 1: Od początku do 1638 roku, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań, s. 440–452.

Piotrowska Maria (2007a), Czy znajomość strategii jest w warsztacie każdego tłumacza niezbędna? (O strategii teoretycznie), „Przekładaniec”, t. 17, s. 217–230.

Piotrowska Maria (2007b), Proces decyzyjny tłumacza. Podstawy metodologii nauczania przekładu pisemnego, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.

Sobczykowa Joanna (2012), O naukowej polszczyźnie humanistycznej złotego wieku. Wujek – Budny – Murzynowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Szczucki Lech (1964), Marcin Czechowic. Studium z dziejów antytrynitaryzmu polskiego XVI w., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Winiarska-Górska Izabela (2013), Szesnastowieczne druki Ewangelii jako złożone struktury tekstowe; Skróty biblijne, www.ewangelie.uw.edu.pl [dostęp: 1 czerwca 2018].

Winiarska-Górska Izabela (2017), Szesnastowieczne przekłady Pisma Świętego na język polski (1551–1599) jako gatunek nowożytnej książki formacyjnej, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

Witosz Bożena (2016), Kategoria dyskursu w polonistycznej edukacji, w: Jak analizować dyskurs? Perspektywy dydaktyczne, red. Waldemar Czachur, Agnieszka Kulczyńska, Łukasz Kumięga, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków, s. 19–39.

Ziomek Jerzy (1990), Retoryka opisowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław.