Słowa kluczowe
Old-Polish literature
vacuum
physics
the philosophy of nature
the 17th century
Aristotle
Valeriano Magni
Jak cytować
Abstrakt
The article addresses the issue of one of the more intense and captivating European scientific disputes, likewise common to Poland, in the era of the seventeenth-century transformation of knowledge formation, which centered around the possibility of the existence of vacuum, and which culminated in 1647. The fundamental aim of the article comes down to an attempt to determine a position in the scientific-cognitive debate, from which the pro and anti-Polish and European representatives of The Republic of Letters (Respublica literaria) could voice their opinions. In the course of the analysis of the mid-seventeenth century scientific discourse, the reflections of Valeriano Magni, Torricelli, Jan Brożek, Wojciech Wijuk Kojałowicz, Blaise Pascal, Giovanni Elefantuzzi, Jacob Pierius, and Pierre Guiffart are subjected to close scrutiny. From the perspective of contextualism in the history of science, experiments demonstrating the existence of vacuum are perceived as anomalies that fall into the crisis of normal science, largely based on Aristotle’s physics. The conflict between the old and the new is not, however, presented as a battle of progression with epigonism, but merely as a contest between opposing individual views and the concept of science, which before the formation of the new paradigm was accompanied by ambiguous verification criteria.
Bibliografia
Bayle Pierre (1730), Dictionaire historique et critique, quatrieme edition, revue, corrigée, et augmentée, avec la vie de l’autheur, par Mr. des Maizeaux, t. 1, Amsterdam.
Casati Paolo (1649), Vacuum proscriptum. Disputatio physica, imprimi curabat Ioannes Dominus Peri, Genuae.
Cygan Jerzy (1965), Metodologiczne i metafizyczne podstawy kosmologii Waleriana Magniego (1586-1661), „Studia Philosophiae Christianae”, nr 1/1, s. 248-272.
Czerkawski Jan (1992), Humanizm i scholastyka. Studia z dziejów kultury filozoficznej w Polsce w XVI i XVII wieku, KUL, Lublin.
Dear Peter (1995), Discipline & Experience. The Mathematical Way in the Scientific Revolution, The University of Chicago Press, Chicago [Stany Zjednoczone].
Descartes René (2009), Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach, przeł. Tadeusz Żeleński-Boy, Wydaw. Marek Derewiecki, Kęty.
Elefantuzzi Giovanni (1648), Eversio demonstrationis ocularis loci sine locato, &c. Pro vacuo imaginario dando in fistula vitrea Mercurio in ea descendente. Ab admod. R. P. F. Valeriano Magno editae, typis haeredis Victorij Benatij, Bononiae.
Epiktet (1961), Diatryby, Encheiridion z dodaniem Fragmentów oraz Gnomologium Epiktetowego, przeł. i oprac. Leon Joachimowicz, PWN, Warszawa.
Firmianus Petrus [Zacharie de Lisieux] (1653), Saeculi genius, [b.m.w.], Parisiis.
Fischer Saul (2005), Pierre Gassendi’s Philosophy and Science. Atomism for Empiricists, Brill, Leiden [Holandia].
Fouke Daniel C. (2003), Pascal’s Physics, w: The Cambridge Companion to Pascal, ed. N. Hammond, Cambridge [Wielka Brytania], s. 77-84.
Franke Jan Nepomucen (1884), Jan Brożek (J. Broscius), akademik krakowski 1585-1652. Jego życie i dzieła, ze szczególnem uwzględnieniem prac matematycznych. Ze źródeł rękopiśmiennych, Akademia Umiejętności, Kraków.
Gabryl Franciszek (1915), О. Waleryan Magni Kapucyn Anti-Arystotelik w XVII wieku, „Archiwum Komisji do Badania Historii Filozofii w Polsce”, t. 1, s. 133-168.
Gorman Michael John (1994), Jesuit Explorations of the Torricellian Space: Carp-Bladders and Sulphurous Fumes, „Mélanges de l’école française de Rome”, vol. 106, nr 1, s. 7-32.
Grant Edward (1981), Much Ado about Nothing. Theories of Space and Vacuum from the Middle Ages to the Scientific Revolution, Cambridge University Press, Cambridge [Wielka Brytania].
Guericke Otto van (1658), Ejusdem Auctoris responsio ad nostrum quaesitum, w: Schott Gaspar, Mechanica hydraulico-pneumatica, qua praeterquàm quòd aquei elementi natura, proprietas, vis motrix, atque occultus cum aere conflictus, à primis fundamentis demonstrator…, sumptu heredum J. G. Schönwetteri, Francoforti, Herbipoli, s. 456-462.
Guiffart Pierre (1647), Discours du vuide, sur les expériences de M. Paschal et le traité de Mr Pierius, chez Iacques Besongne, Rouen.
Hniłko Antoni (1922), Włosi w Polsce. 1. Tytus Liwiusz Boratyni. Dworzanin króla Jana Kazimierza, mincarz i uczony, Drukarnia Literacka, Kraków.
Kuhn Thomas S. (2009), Struktura rewolucji naukowych, przeł. Helena Ostromęcka, Aletheia, Warszawa.
Lakatos Imre (1987), Nauka a pseudonauka, przeł. Aleksander Bożek, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce”, t. IX, s. 2-11.
Magni Valeriano (1647), Admiranda de vacuo, scilicet Valeriani Magni demonstratio ocularis de possibilitate vacui. Eiusdem altera pars demonstrationis ocularis. D. De Roberval Narratio de vacuo. Valeriani responsio ad D. de Roberval. Responsio eiusdem ad Peripateticum Cracoviensem, in officina Petri Elert, Varsoviae.
Magni Valeriano (1648), Philosophiae Virgini Deiparae dicatae Pars Prima, in qua Tractatus „De Peripatu”, „De Logica”, „De Per se notis”, „De Syllogismo Demonstrativo”, in officina Petri Elert, Varsoviae.
Magni Valeriano (1661), Principiorum philosophiae editio duo. Continens Axiomata, Ens non factum, Lucem mentium, Vacuum, Vitrum mirabiliter fractum, Incorruptibilitatem aquae, Atheismum Aristoteli, Soliloquia animae cum Deo, apud Iodocum Kalcovium, Coloniae.
Magni Valeriano (1959a), Naoczny dowód możliwości istnienia próżni, przeł. Edward Zwolski, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, nr 4/1, s. 77-99.
Magni Valeriano (1959b), Obrona W. Magniego przed zarzutem plagiatu, przeł. Edward Zwolski, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, nr 4/1, s. 100-104.
Mergentaler Jan (1990), Czy próżnia jest pusta, „Urania. Miesięcznik Miłośników Astronomii”, nr 1, 9-15.
Mysłakowski Zygmunt (1911), O. Waleryan Magni i kontrowersja w sprawie odkrycia próżni (1638-1648), „Rozprawy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejętności”, seria III, t. XI, Dział A, s. 325-377.
Pascal Blaise (1819), Oeuvres, nouvelle édition, t. 4, chez Lefèvre, a Paris.
Pascal Blaise (1839), Pensées, w: Pensées de Bl. Pascal. Caractères de la Bruyère, chez Lefèvre, a Paris.
Pascal Blaise (1923), Oeuvres, publiées suivant l’ordre chronologique, avec documents complémentaires, introductions et notes, par L. Brunschvicg, P. Boutroux, t. 2, éd. 2, Hachette, Paris [Francja].
Pascal Blaise (1962), Rozprawy i listy, przeł. Tadeusz Żeleński-Boy i Mieczysław Tazbir, oprac. Mieczysław Tazbir, PAX, Warszawa.
Pascal Blaise (2000), Myśli, przeł. Tadeusz Żeleński-Boy, w układzie Jacques’a Chevaliera, przygotował do druku Mieczysław Tazbir, wyd. 13, PAX, Warszawa.
Pawlak Wiesław (2012), „De eruditione comparanda in humanioribus”. Studia z dziejów erudycji humanistycznej w XVII wieku, KUL, Lublin.
Popper Karl (1977), Logika odkrycia naukowego, przeł. Urszula Niklas, PWN, Warszawa.
Ribadeneyra Pedro de, Alegambe Philippe (1676), Bibliotheca Scriptorum Societatis Iesu, ex Typographia Iacobi Antonij de Lazzarij Varesij, Romae.
Rossi Paolo (1998), Zatonięcia bez świadka. Idea postępu, przeł. Anna Dudzińska-Facca, IFiS PAN, Warszawa.
Sanches Francisco (1988), That Nothing Is Known, introduction, notes, and bibliography by Elaine Limbrick, Latin text established, annotated, and translated by Douglas F. S. Thomson, Cambridge University Press, Cambridge [Wielka Brytania].
Shank John Bennett (2013), What Exactly Was Torricelli’s “Barometer?”, w: Science in the Age of Baroque, ed. Ofer Gal, Raz Chen-Morris, Dordrecht [Holandia].
Shea William R. (2003), Designing Experiments & Games of Chance. The Unconventional Science of Blaise Pascal, Science History Publications, Canton [Stany Zjednoczone].
Sierotowicz Tadeusz (2010), Bajka o dźwięku z „Wagi probierczej” jako argument ab exempla. Galileuszowe ćwiczenia z retoryki i narratologii, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce”, t. XLVI, s. 32-71.
Sousedík Stanislav (1982), Valerianus Magni (1586-1661). Versuch einer Erneuerung der christlichen Philosophie im 17. Jahrhundert, Richarz, Sankt Augustin [Niemcy].
Subotowicz Mieczysław (1959), Najwcześniejsza drukiem wydana rozprawa o eksperymentalnym dowodzie istnienia próżni, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, nr 4/1, s. 35-76.
Subotowicz Mieczysław (1988), Portret i pochodzenie Waleriana Magniego (1586-1661), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, t. 33, nr 2, s. 485-499.
Szacki Jerzy (1991), Dylematy historiografii idei oraz inne szkice i studia, PWN, Warszawa.
Wijuk Kojałowicz Wojciech (1979), Oko poprawione rozumem, czyli obalenie dowodu istnienia próżni, przeł. Tomasz Włodarczyk, w: Filozofia i myśl społeczna XVII wieku, wybrał, oprac., wstępem i przyp. opatrzył Zbigniew Ogonowski, Warszawa, s. 196-204.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).