Mit – umysł – rzeczywistość. Kognitywne uwarunkowania archaicznych form narracyjnych na przykładzie mitu

Article Sidebar

PDF
Opublikowane: sty 11, 2019
DOI: https://doi.org/10.14746/pspsl.2018.34.8
Słowa kluczowe:
myth, narrative, evolution, adaptation, cognitive science, mind

Main Article Content

Maciej Czeremski
Instytut Religioznawstwa Uniwersytet Jagielloński

Abstrakt

The article discusses the cognitive conditions of mythical narratives, especially their relationship with the architecture of the human mind and the processes of its evolutionary formation. The analyzed features are: a) a permanent arrangement of events (monomyth); b) a semiosis based on bricolage, and c) a counter-intuitive supernaturalism. The stability of the system of mythical events is related to the subjective significance of the elements of the chain of basic biological activities. The proposed explanation for bricolage is the embodied nature of the human mind. In combination with the archaic character of the myth, it translates tendency to code abstraction in specific objects. The presence of counter-intuitiveness in the myth is explained by the interaction between innate knowledge about ontological categories and cognitive fluidity, which allows to deformed them and the  influence of what is counter-intuitiveness on the effectiveness of the cultural transmission of narrative containing it.

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

Jak cytować
Czeremski, M. (2019). Mit – umysł – rzeczywistość. Kognitywne uwarunkowania archaicznych form narracyjnych na przykładzie mitu. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka, (34), 163-184. https://doi.org/10.14746/pspsl.2018.34.8
Numer
Nr 34 (2018): Pisarze i mózg
Dział
Pisarze i mózg
Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autorzy

Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.

Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).

Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.

Użytkownicy

Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:

  • uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
  • bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w  oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.

Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.

Inne

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).

Biogram autora

Maciej Czeremski, Instytut Religioznawstwa Uniwersytet Jagielloński

doktor nauk humanistycznych, pracownik Instytutu Religioznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Specjalizuje się w antropologii religii, a w szczególności w semiotycznych i kognitywnych mechanizmachcharakterystycznych dla myślenia mitycznego. Autor trzech poświęconych tym zagadnieniom monografii: Struktura mitów. W stronę metonimii; Mit i utopia (wspólnie z Jakubem Sadowskim) oraz Strategia mitu w marketingu. Jak wiedza o tradycyjnych opowieściach i ewolucji ludzkiego umysłu pomaga zarządzać marką. Prowadzi także bloga poświęconego aplikacji mechanizmów mitycznych do komunikacji marketingowej: http://markaimit.blogspot.com/.

 

Bibliografia

  1. Aquili Eugene G. d’, Newberg Andrew B. (1999), The Mystical Mind. Probing the Biology of Religious Experience, Fortress Press, Minneapolis [USA].
  2. Atran Scott (2013), Ewolucyjny krajobraz religii, przeł. Małgorzata Kolan, Nomos, Kraków.
  3. Barrett H. Clark (2015), The Shape of Thought: How Mental Adaptations Evolve, Oxford University Press, New York [USA].
  4. Barrett Justin L., Burdett Emily R., Porter Tenelle J. (2009), Counterintuitiveness in Folktales: Finding the Cognitive Optimum, „Journal of Cognition and Culture”, z. 3, s. 271-287.
  5. Barrett Justin. L., Nyhof Melanie A. (2001), Spreading Non-natural Concepts: The Role of Intuitive Conceptual Structures in Memory and Transmission of Cultural Materials, „Journal of Cognition and Culture”, z. 1, s. 69-100.
  6. Boyd Brian (2009), On the Origin of Stories. Evolution, Cognition, and Fiction, Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge [USA].
  7. Boyer Pascal (2002), Why Do Gods and Spirits Matter at All?, w: Current Approaches in the Cognitive Science of Religion, red. Ilkka Pyysiäinen, Veikko Anttonen, Continuum, London [Wielka Brytania], s. 68-92.
  8. Boyer Pascal (2005), I człowiek stworzył Bogów… Jak powstała religia?, przeł. Krystyna Szerzyńska-Maćkowiak, Prószyński i S-ka, Warszawa.
  9. Boyer Pascal (2013), Explaining religious concepts. Lévi-Strauss the brilliant and problematic ancestor, w: Mental Culture: Classical Social Theory and the Cognitive Science of Religion, red. Dimitris Xygalatas, William W. McCorkle Jr., Taylor and Francis, Durham [Wielka Brytania], s. 164-175.
  10. Boyer Pascal, Ramble Charles (2001), Cognitive Templates for Religious Concepts: Cross-cultural Evidence for Recall of Counter-intuitive Representations, „Cognitive Science”, z. 4, s. 535-564.
  11. Burkert Walter (1982), Structure and History in Greek Mythology and Ritual, University of California Press, Berkeley [USA].
  12. Burkert Walter (2006), Stwarzanie świętości. Ślady biologii we wczesnych wierzeniach religijnych, przeł. Lech Trzcionkowski, Wydawnictwo Homini, Kraków.
  13. Campbell Joseph (1997a), Bohater o tysiącu twarzy, przeł. Andrzej Jankowski, Zysk i Sk-a, Poznań.
  14. Campbell Joseph (1997b), The Mythic Dimension. Selected Essays 1959-1987, HarperSanFrancisco, San Francisco [USA].
  15. Czeremski Maciej (2016), Bohaterowie optymalnie niemożliwi. Geneza, struktura i funkcje mitycznej kontrintuicyjności, „Rocznik Lubuski”, z. 2, s. 29-49.
  16. Dawkins Richard (2013), Bóg urojony, przeł. Piotr Szwajcer, Wydawnictwo CiS, Warszawa.
  17. Donald Merlin (1991), Origins of the Modern Mind. Three Stages in the Evolution of Culture and Cognition, Harvard University Press, Cambridge [USA].
  18. Gärdenfors Peter (2010), Jak Homo stał się sapiens. O ewolucji myślenia, przeł. Tomasz Pańkowski, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.
  19. Gennep Arnold van (2006), Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, przeł. Beata Biały, PIW, Warszawa.
  20. Greimas Algirdas J. (1989), Ku teorii interpretacji opowiadania mitycznego, w: Edmund Leach, Algirdas J. Greimas, Rytuał i narracja, przeł. Michał Buchowski, Anna Grzegorczyk, Ewa Umińska-Plisenko, PWN, Warszawa 1989, s. 133-167.
  21. Honko Lauri (1972), The Problem of Defining Myth, w: The Myth of the State, red. Haralds Biezais, Almqvist & Wiksell, Stockholm [Szwecja], s. 7-19.
  22. Jäkel Olaf (2003), Metafory w abstrakcyjnych domenach dyskursu. Kognitywno-lingwistyczna analiza metaforycznych modeli aktywności umysłowej, gospodarki i nauki, przeł. Monika Banaś, Bronisław Drąg, TAiWPN Universitas, Kraków.
  23. Johnson Mark (1987), The Body in the Mind. The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and Reason, University of Chicago Press, Chicago [USA].
  24. Kirkpatrick Lee A. (2015), Religiosity, w: Evolutionary Perspectives on Social Psychology, red. Virgil Zeigler-Hill, Lisa L. M. Welling, Todd K. Shackelford, Springer International Publishing, Cham [Szwajcaria], s. 69-79.
  25. Lakoff George (2011), Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle, przeł. Magdalena Buchta, Agnieszka Kotarba, Anna Skucińska, TAiWPN Universitas, Kraków.
  26. Lakoff George, Johnson Mark (1999), Philosophy in the Flesh. The Embodied Mind and Its Challenge to Western Thought, Basic Books, New York [USA].
  27. Lakoff George, Johnson Mark (2010), Metafory w naszym życiu, przeł. Tomasz Krzeszowski, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
  28. Lévi-Strauss Claude (2001), Myśl nieoswojona, przeł. Andrzej Zajączkowski, Wydawnictwo KR, Warszawa.
  29. Czeremski Maciej (2016), Bohaterowie optymalnie niemożliwi. Geneza, struktura i funkcje mitycznej kontrintuicyjności, „Rocznik Lubuski”, z. 2, s. 29-49.
  30. Dawkins Richard (2013), Bóg urojony, przeł. Piotr Szwajcer, Wydawnictwo CiS, Warszawa.
  31. Donald Merlin (1991), Origins of the Modern Mind. Three Stages in the Evolution of Culture and Cognition, Harvard University Press, Cambridge [USA].
  32. Gärdenfors Peter (2010), Jak Homo stał się sapiens. O ewolucji myślenia, przeł. Tomasz Pańkowski, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.
  33. Gennep Arnold van (2006), Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, przeł. Beata Biały, PIW, Warszawa.
  34. Greimas Algirdas J. (1989), Ku teorii interpretacji opowiadania mitycznego, w: Edmund Leach, Algirdas J. Greimas, Rytuał i narracja, przeł. Michał Buchowski, Anna Grzegorczyk, Ewa Umińska-Plisenko, PWN, Warszawa 1989, s. 133-167.
  35. Honko Lauri (1972), The Problem of Defining Myth, w: The Myth of the State, red. Haralds Biezais, Almqvist & Wiksell, Stockholm [Szwecja], s. 7-19.
  36. Jäkel Olaf (2003), Metafory w abstrakcyjnych domenach dyskursu. Kognitywno-lingwistyczna analiza metaforycznych modeli aktywności umysłowej, gospodarki i nauki, przeł. Monika Banaś, Bronisław Drąg, TAiWPN Universitas, Kraków.
  37. Johnson Mark (1987), The Body in the Mind. The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and Reason, University of Chicago Press, Chicago [USA].
  38. Kirkpatrick Lee A. (2015), Religiosity, w: Evolutionary Perspectives on Social Psychology, red. Virgil Zeigler-Hill, Lisa L. M. Welling, Todd K. Shackelford, Springer International Publishing, Cham [Szwajcaria], s. 69-79.
  39. Lakoff George (2011), Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle, przeł. Magdalena Buchta, Agnieszka Kotarba, Anna Skucińska, TAiWPN Universitas, Kraków.
  40. Lakoff George, Johnson Mark (1999), Philosophy in the Flesh. The Embodied Mind and Its Challenge to Western Thought, Basic Books, New York [USA].
  41. Lakoff George, Johnson Mark (2010), Metafory w naszym życiu, przeł. Tomasz Krzeszowski, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
  42. Lévi-Strauss Claude (2001), Myśl nieoswojona, przeł. Andrzej Zajączkowski, Wydawnictwo KR, Warszawa.
  43. Mithen Steven (1998), The Prehistory of the Mind. A Search for the Origins of Art, Religion, and Science, Phoenix, London [Wielka Brytania].
  44. Newberg Andrew B., Aquili Eugene G. d’, Rause Vincent (2001), Why God Won’t Go Away. Brain Science and the Biology of Belief, Ballantine Books, New York [USA].
  45. Norenzayan Ara, Atran Scott (2004), Cognitive and Emotional Processes in the Cultural Transmission of Natural and Nonnatural Beliefs, w: The Psychological Foundations of Culture, red. Mark Schaller, Christian S. Crandal, Mahwah, Lawrence Erlbaum, New Jersey [USA] 2004, s. 149-170.
  46. Norenzayan Ara, Atran Scott, Faulkner Jason, Schaller Mark (2006), Memory and Mystery: The Cultural Selection of Minimally Counterintuitive Narratives, „Cognitive Science”, z. 3, s. 531-553.
  47. Palmer Craig T., Steadman Lyle B., Cassidy Chris, Coe Cathryn (2008), Totemism, Metaphor and Tradition: Incorporating Cultural Traditions into Evolutionary Psychology Explanations of Religion, „Zygon”, z. 3, s. 719-735.
  48. Park Ynhui (1982), The Function of Fiction, „Philosophy and Phenomenological Research”, z. 3, s. 416-424.
  49. Propp Władimir (2011), Morfologia bajki magicznej, przeł. Paweł Rojek, Nomos, Kraków.
  50. Pyysiäinen Ilkka, Lindeman Marjaana, Honkela Timo (2003), Counterintuitiveness as the Hallmark of Religiosity, „Religion”, z. 4, s. 341-355.
  51. Saler Benson (2004), Towards realistic and relevant “science of religion”, „Method and Theory in the Study of Religion”, z. 3, s. 205-233.
  52. Sørensen Jesper (2007), A Cognitive Theory of Magic, AltaMira Press, Lanham [USA].
  53. Stark Rodney, Bainbridge William S. (2007), Teoria religii, przeł. Tomasz Kunz, Nomos, Kraków.
  54. Stockwell Peter (2006), Poetyka kognitywna. Wprowadzenie, przeł. Anna Skucińska, TAiWPN Universitas, Kraków.
  55. Tooby John, Cosmides Leda (1992), The Psychological Foundations of Culture, w: The Adapted Mind. Evolutionary Psychology and the Generation of Culture, red. Jerome H. Barkow, Leda Cosmides, John Tooby, Oxford University Press, New York [USA], s. 19-136.
  56. Turner Mark (1999), The Literary Mind: The Origins of Thought and Language, Oxford University Press, New York [USA].
  57. Turner Victor (2010), Proces rytualny. Struktura i antystruktura, przeł. Ewa Dżurak, PIW, Warszawa.
  58. Vogler Christopher (2016), Podróż autora. Struktury mityczne dla scenarzystów i pisarzy, przeł. Karolina Kosińska, Wydawnictwo Wojciech Marzec, Warszawa.
  59. Ward Thomas B. (1994), Structured Imagination. The Role of Category structure in Exemplar Generation, „Cognitive Psychology”, z. 1, s. 1-40.
  60. Wilson David S. (2003), Darwin’s Cathedral. Evolution, Religion, and the Nature of Society, University of Chicago Press, Chicago [USA].
  61. Wilson Edward O. (1988), O naturze ludzkiej, przeł. Barbara Szacka, Zysk i Sk-a, Poznań.
  62. Wilson Edward O. (2000), Socjobiologia. Wydanie popularnonaukowe, przeł. Mariusz Siemiński, Zysk i Sk-a, Poznań.
  63. Witzel Michael (2012), The Origins of World’s Mythologies, Oxford University Press, New York [USA].