Autowizerunek po katastrofie. Zofia Kossak-Szczucka i Jerzy Andrzejewski: dwa polskie świadectwa Zagłady z lat 40.

Article Sidebar

PDF
Opublikowane: sty 1, 2015
DOI: https://doi.org/10.14746/pspsl.2015.25.7
Słowa kluczowe:
Polish literature, 1940s, Polish narrations about the Holocaust

Main Article Content

Tomasz Żukowski
Polska Akademia Nauk. Instytut Badań Literackich.

Abstrakt

As far as the question of the Holocaust is concerned, the Polish culture is characterised by some peculiar feature. On the one hand, it embraces the texts which quite uncompromisingly describe the Polish role in extermination, noticing a continuum between collective discriminating behaviours of the non-Jewish part of the society and the exterminating activities of the Nazis. Such voices deconstruct narration, in which the Polish majority remains an isolated, bystanding and passive witness of the Holocaust, and demonstrate some forms of participation. On the other hand, the message of this kind does not permeate into social consciousness, does not become known and does not improve the knowledge of the society about itself. The studies of Protest by Zofia Kossak-Szczucka and Wielki Tydzień (“Holy Week”) by Jerzy Andrzejewski are used for the description of the mechanism of this “becoming acquainted”. A key role in this mechanism is played by preoccupation with self-image of the group. The Holocaust, to a certain degree, undermined the obviousness of Polish discriminating practices towards Jews. In the awareness of elites there appeared a premonition of other criteria of evaluation of Polish behaviours, going beyond the mentioned practices (a phantasm “eyes of the world”). In the light of such criteria, the attitude towards exterminated Jews proves to be discrediting. At the same time, there appear narrations whose aim is to restore the order of discrimination and the hierarchies connected with it, which comes down to forcing the victims into inferior position—in contrast to the dominating majority—and concealing the knowledge about participation in the crime. Consequently, culture remains in the state of unrest. Unwanted knowledge (and the feeling of guilt) returns and the attempts to become purified by the renewed concealment and repudiation of the awareness of evil always prove unsuccessful. The signs of repudiation are the recurring symptoms and repetitions of the same scenario of denial of never clearly stated accusations.

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

Numer
Nr 25 (2015): Po Zagładzie. Narracje postkatastroficzne
Dział
Po Zagładzie. Narracje postkatastroficzne

Autorzy

Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.

Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).

Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.

Użytkownicy

Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:

  • uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
  • bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w  oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.

Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.

Inne

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).

Biogram autora

Tomasz Żukowski, Polska Akademia Nauk. Instytut Badań Literackich.

historyk literatury. Pracuje w IBL PAN (Pracownia Współczesnej Literatury i Komunikacji Społecznej; Ośrodek Studiów Kulturowych i Literackich nad Komunizmem IBL PAN). Zajmuje się problemami dyskursu publicznego w Polsce; interesuje się funkcjami obrazów Żyda i ich rolą w definiowaniu polskiej tożsamości oraz narracjami o PRL i komunizmie po roku 1989. W latach 2002-2004 koordynował program badania podręczników gimnazjalnych pod kątem obrazu mniejszości etnicznych, religijnych i seksualnych realizowany w Stowarzyszeniu „Otwarta Rzeczpospolita”. W roku 2014 wydał książkę Obrazy Chrystusa w twórczości Aleksandra Wata i Tadeusza Różewicza, w której opisuje zmiany wyobrażeń religijnych po Zagładzie. Współredagował tomy Gry o tożsamość w czasach wielkiej zmiany (2014), Obraz literatury w komunikacji społecznej po roku ’89 (2014) oraz Rok 1966. PRL na zakręcie (2015). W numerze drugim „Studia Litteraria et Historica” opublikował studium poświęcone artykułowi Jana Błońskiego Biedni Polacy patrzą na getto, w numerze trzecim ukaże się artykuł poświęcony Naszej klasie Tadeusza Słobodzianka oraz jej recepcji w głównym nurcie polskiego dyskursu publicznego. Uprawia także publicystykę społeczną i polityczną. Publikował w „Gazecie Wyborczej”, „Przeglądzie” i „Przekroju”. W latach 2000-2010 redagował kwartalnik społeczno-polityczny „Bez Dogmatu”.

Bibliografia

  1. Andrzejewski Jerzy (1954), Wielki Tydzień, w: tegoż, Noc, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 69-241.
  2. Błoński Jan (1987), Biedni Polacy patrzą na getto, „Tygodnik Powszechny”, nr 2, s. 1, 4.
  3. Błoński Jan (1996a), Biedni Polacy patrzą na getto, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
  4. Błoński Jan (1996b), Polak-katolik i katolik-Polak, w: tegoż, Biedni Polacy patrzą na getto, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 37-53.
  5. Bourdieu Pierre (2004), Męska dominacja, przeł. Lucyna Kopciewicz, Oficyna Naukowa, Warszawa.
  6. Bourdieu Pierre (2006), Medytacje pascaliańskie, przeł. Krzysztof Wakar, Oficyna Naukowa, Warszawa.
  7. Buryła Sławomir, Krawczyńska Dorota (2012), Proza, w: Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968), red. Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska, Jacek Leociak, Fundacja Akademia Humanistyczna, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa, s. 403-524.
  8. Iwaszkiewicz Jarosław (2007), Dzienniki 1911-1955, oprac. Agnieszka i Robert Papiescy, Czytelnik, Warszawa.
  9. Kossak-Szczucka Zofia (1942a), Protest [ulotka Frontu Odrodzenia Polski].
  10. Kossak-Szczucka Zofia (1942b), Proroctwa się wypełniają, „Prawda”, maj.
  11. Kott Jan (1946), Droga do realizmu, „Kuźnica”, nr 8, s. 8-9.
  12. Lanzmann Claude, reż. (1985), Shoah, Francja [film dokumentalny].
  13. Levine Madeline G. (1997), Niejednoznaczność moralnego oburzenia wyrażonego przez Jerzego Andrzejewskiego w „Wielkim Tygodniu”, „Kwartalnik Artystyczny”, nr 4, s. 119-131.
  14. Molisak Alina (2006), Kilka uwag o schematach i literaturze, „Midrasz”, nr 3, s. 17-18.
  15. Sandauer Artur (1982), „Wielki Tydzień” Jerzego Andrzejewskiego, czyli dwie redakcje jednego utworu, w: tegoż, O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydowskiego w XX wieku (rzecz, którą nie ja powinienem był napisać…), Czytelnik, Warszawa, s. 40-43.
  16. Szarota Tomasz (2002), Mord w Jedwabnem. Dokumenty, publikacje i interpretacje z lat 1941-2000. Kalendarium, w: Wokół Jedwabnego. Studia, red. Paweł Machcewicz, Krzysztof Persak, t. I, IPN, Warszawa, s. 461-488.
  17. Wróbel Józef (1991), Temat żydowskie w prozie polskiej 1939-1987, Universitas, Kraków.
  18. Wyka Kazimierz (1946), Pogranicze powieści, „Twórczość”, nr 2, s. 138-160.
  19. Zerubavel Eviatar (2006), The Elephant in the Room, Oxford Uniwersity Press, Oxford.
  20. Żukowski Tomasz (2003), Wśród mitów. Jan Błoński – próby dialogu, w: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej: krytycy, red. Alina Brodzka-Wald, Tomasz Żukowski, Warszawa, s. 231-244.
  21. Żukowski Tomasz (2014), Wytwarzanie „winy obojętności” oraz kategorii „obojętnego świadka” na przykładzie artykułu Jana Błońskiego Biedni Polacy patrzą na getto, „Studia Litteraria Historica”, nr 2, s. 423-451 [dostęp: 10 marca 2015], https://ispan.waw.pl/journals/index.php/slh/article/view/slh.2013.018/197.