Słowa kluczowe
meditation
St. Ignatius of Loyola
applicatio sensuum
The Song of Songs
topos lux-tenebrae
Mikołaj Mieleszko
Fathers of the Church
Jak cytować
Abstrakt
The article points to a relationship between Mikołaj Mieleszko’s Nabożne westchnienia and meditations, and shows the meditative character of the baroque emblematic works. It also presents the division of the work into three books introduced by Mieleszko, which can be referred to the model of a three-stage mystical way to God (via purgativa, via illuminativa, via unitiva), used by St. Ignatius of Loyola (but knowing by Pseudo-Dionysius The Areopagite and fully expressed by St. Bonaventure). Moreover, it discusses the participation of human faculties in the emblems: memory, intellect, will, imagination, and feelings, which are so important for the act of meditation. Above all, emphasis is put on the goal of the reflections presented by Mieleszko in the subscriptio; they were supposed to touch the soul and convince one to a spiritual transformation. They were, therefore, just like meditations, a way of achieving inner growth.
Bibliografia
Aumann Jordan OP (1993), Zarys historii duchowości, przeł. Jan Machniak, Jedność, Kielce.
Bednarz Mieczysław SJ (1968), Wprowadzenie do „Ćwiczeń duchownych”, w: św. Ignacy Loyola, Pisma wybrane. Komentarze, t. 2, oprac. Mieczysław Bednarz SJ, przy współpracy Andrzeja Bobera SJ, Romana Skórki SJ, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, Kraków, s. 7-92.
Biblia w przekładzie ks. J. Wujka z 1599 r. (2000), transkrypcja typu „B” oryginalnego tekstu z XVI w. i wstępy ks. Janusz Frankowski, wyd. 5, Vocatio, Warszawa.
Bielak Alicja (2016), Taniec na Golgocie w medytacyjnym zbiorze „Plęsy Jezusa z aniołami” Marcina Hińczy, „Tematy i Konteksty”, nr 6 (11), s. 302-316.
Bieńkowska Barbara (1979), O strukturze barokowej emblematyki, „Roczniki Humanistyczne”, z. 1, s. 89-107.
Buchwald-Pelcowa Paulina (1981), Emblematy w drukach polskich i Polski dotyczących XVI-XVIII wieku. Bibliografia, Ossolineum, Wrocław.
Buchwald-Pelcowa Paulina (1982), Na pograniczu emblematów i stemmatów, w: Słowo i obraz. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Nieborów, 29 września – 1 października 1977 r., red. Agnieszka Morawińska, PWN, Warszawa, s. 73-95.
Buchwald-Pelcowa Paulina (1998), Emblematyka w polskich kolegiach jezuickich, w: Artes atque humaniora. Studia Stanislao Mossakowski sexagenario dicata, red. Andrzej Rottermund, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, s. 169-179.
Buchwald-Pelcowa Paulina, Pelc Janusz (2003), Rola jezuitów w kształtowaniu się związków emblematyki polskiej z emblematyką niderlandzką, „Barok. Historia – Literatura – Sztuka”, nr 2, s. 9-31.
Czyż Antoni (1995), Lęk na Zachodzie, w: tegoż, Światło i słowo. Egzystencjalne czytanie tekstów dawnych, Towarzystwo „Ogrodu Ksiąg”, Warszawa, s. 371-377.
Daly Peter M., Dimler G. Richard (1997), The Jesuit Series, t. 1, Mc-Gill-Queen’s University Press, Montreal [Kanada].
Daly Peter M., Dimler G. Richard (2000-2007), The Jesuit Series, t. 2-5, University of Toronto Press, Toronto [Kanada].
Daly Peter M., Dimler G. Richard (2002), Review and Criticism – The New Edition of Hugo’s „Pia Desideria” in Polish and Recent Hugo Scholarship, „Emblematica”, vol. 12, s. 351-360.
Dąbkowska Justyna (1997), Objaśnienia, w: Stanisław Grochowski, Wirydarz abo Kwiatki rymów duchownych o Dziecięciu Panu Jezusie, wyd. Justyna Dąbkowska, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 83-105.
Dąbkowska Justyna (1997), Wprowadzenie do lektury, w: Stanisław Grochowski, Wirydarz abo Kwiatki rymów duchownych o Dziecięciu Panu Jezusie, wyd. Justyna Dąbkowska, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 5-17.
Delumeau Jean (1986), Strach w kulturze Zachodu XIV-XVIII w., przeł. Adam Szymanowski, Pax, Warszawa.
Delumeau Jean (1994), Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII-XVIII w., przeł. Adam Szymanowski, Pax, Warszawa.
Didier Julia (1992), Słownik filozofii, przeł. Krzysztof Jarosz, Książnica, Katowice.
Dimler G. Richard (1979), A Bibliographical Survey of Emblem Books Produced by Jesuit Colleges in the Early Society. Topography and Themes, „Archivum Historicum Societatis Iesu”, vol. 48, s. 297-309.
Dimler G. Richard (2002), Jesuit Emblem Books. An Overview of Research Past and Present, w: Emblem Studies in Honour of Peter M. Daly, red. Michael Bath, Pedro F. Campa, Daniel S. Russel, Verlag Valentin Koerner, Baden–Baden [Niemcy], s. 63-122.
Dimler G. Richard (2003), Herman Hugo’s „Pia Desideria”, w: Mundus Emblematicus. Studies in Neo-Latin Emblem Books, red. Karl A. E. Enenkel, Arnoud S. Q. Visser, Brepols, Turnhout [Belgia], s. 351-379.
Dimler G. Richard (2008), The Jesuit Emblem, w: Companion to Emblem Studies, red. Peter M. Daly, AMS Press, New York [Stany Zjednoczone], s. 99-128.
Drużbicki Kasper (1665), Droga doskonałości chrześcijańskiej na trzy części rozłożona…, Kalisz.
Durandeaux Jacques (1968), Wieczność w życiu codziennym. Szkice na temat źródeł i struktury pojęcia wieczności, przeł. Lucyna Rutowska, Pax, Warszawa.
Dziechcińska Hanna (1982), Parawizualność literatury staropolskiej jako element ówczesnej kultury, w: Słowo i obraz. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Nieborów, 29 września – 1 października 1977 r., red. Agnieszka Morawińska, PWN, Warszawa, s. 97-112.
Estreicher Karol (1901), Bibliografia polska, cz. 3, t. 18, Akademia Umiejętności, Kraków.
Estreicher Karol (1906), Bibliografia polska, cz. 3, t. 21, Akademia Umiejętności, Kraków.
Garrigou-Lagrange Reginald OP (1998), Trzy okresy życia wewnętrznego wstępem do życia w niebie, przeł. s. Teresa Landy Franciszkanka Służebnica Krzyża, wyd. 2, Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, Niepokalanów.
Goliński Janusz Kazimierz (1997), Okolice trwogi. Lęk w literaturze i kulturze dawnej Polski, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Bydgoszcz.
Górski Karol (1980), Teologia w klimacie lęku, w: Studia i materiały z dziejów duchowości, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa, s. 226-285.
Grochowski Stanisław (1997), Wirydarz abo Kwiatki rymów duchownych o Dziecięciu Panu Jezusie, wyd. Justyna Dąbkowska, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa.
Grześkowiak Radosław, Niedźwiedź Jakub (2010), Objaśnienia. Nabożne westchnienia, w: Mikołaj Mieleszko, Emblematy, wydali i opracowali Radosław Grześkowiak, Jakub Niedźwiedź, Neriton, Warszawa, s. 261-294.
Grześkowiak Radosław, Niedźwiedź Jakub (2010), Wstęp, w: Mikołaj Mieleszko, Emblematy, wydali i opracowali Radosław Grześkowiak, Jakub Niedźwiedź, red. Dariusz Chemperek, Neriton, Warszawa, s. 7-70.
Grześkowiak Radosław, Niedźwiedź Jakub (2012), Nieznane polskie subskrypcje do emblematów Ottona van Veen i Hermana Hugona. Przyczynek do funkcjonowania zachodniej grafiki religijnej w kulturze staropolskiej, „Terminus”, z. 25, s. 47-68.
Gwioździk Jolanta (2015), Kultura pisma i książki w żeńskich klasztorach dawnej Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Hałoń Joanna (2002), W poszukiwaniu źródeł inspiracji, czyli o dwóch polskich wersjach „Pia desideria” Hermana Hugona, „Roczniki Humanistyczne”, nr 1, s. 127-159.
Hałoń Joanna (2003), Wobec obrazu, „Zeszyty Naukowe KUL”, nr 1-2, s. 33-61.
Hanusiewicz Mirosława (1998), Święte i zmysłowe w poezji religijnej polskiego baroku, Wydawnictwo KUL, Lublin.
Herman Hugo / Anonim Sandomierski (2003), „Pia desideria […]” / „Nabożne westchnienia Boga pragnącej duszy […]”. Pięć obrazów z „ięgi trzeciej”, podał do druku Stanisław Szczęsny, „Ogród”, nr 3-4, s. 3-32.
Kaczorowski Jerzy (1983), Literatura jako mistyka, w: Sacrum w literaturze. [Sympozjum, Lublin, 16‒18.V.1979], [wyd. 2], red. Jan Gotfryd, Maria Jasińska-Wojtkowska, Stefan Sawicki, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL, Lublin, s. 37-52.
Kaczor-Scheitler Katarzyna (2006), Oglądanie Boga „przez zwierciadło” a pragnienie zobaczenia Go „twarzą w twarz”. Mistyczne doświadczenia polskich karmelitanek XVII i XVIII wieku, w: Lustro (zwierciadło) w literaturze i kulturze. Rozprawy – szkice – eseje, red. Andrzej Borkowski, Ewa Borkowska, Małgorzata Burta, Instytut Filologii Polskiej Akademii Podlaskiej, Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, Siedlce, s. 21-30.
Kadzidło [hasło] (1990), w: Dorothea Forstner OSB, Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. i oprac. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński, wybór ilustracji i komentarze Tamara Łozińska, Pax, Warszawa, s. 217-222.
Kapuścińska Anna (2006), Symbolika lustra w pismach łacińskich Ojców Kościoła, w: Lustro (zwierciadło) w literaturze i kulturze. Rozprawy – szkice – eseje, red. Andrzej Borkowski, Ewa Borkowska, Małgorzata Burta, Instytut Filologii Polskiej Akademii Podlaskiej, Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, Siedlce, s. 11-19.
Konstytucje Towarzystwa Jezusowego wraz z przypisami Kongregacji Generalnej XXXIV oraz normy uzupełniające zatwierdzone przez tę samą Kongregację (2001), WAM, Kraków.
Kostkiewiczowa Teresa (2010), Medytacja – wstępne spostrzeżenia i uwagi, w: Medytacja. Postawa intelektualna, sposób poznania, gatunek dyskursu, red. Teresa Kostkiewiczowa, Magdalena Saganiak, Wydawnictwo UKSW, Warszawa, s. 9-19.
Kościesza Żaba Jan (Herman Hugon) (1744), Pobożne żądania trzema księgami zawarte, [przeł. Jan Kociesza Żaba], Supraśl [Wilno 1754].
Kotarska Jadwiga (1993), Między światłem i ciemnością, w: Necessitas et ars. Studia staropolskie dedykowane Profesorowi Januszowi Pelcowi, t. 1, red. Barbara Otwinowska, Alina Nowicka-Jeżowa, Jerzy Kowalczyk, Adam Karpiński, Semper, Warszawa, s. 101-111.
Kowzan Jacek (2003), Quattuor hominum novissima. Dzieje serii tematycznej czterech rzeczy ostatecznych w literaturze staropolskiej, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce.
Kowzan Jacek (2015), Pobożność serdeczna i rzeczy ostateczne. Wokół emblematyki kordialnej i eschatologii, w: Staropolska literatura dewocyjna, red. Iwona Monika Dacka-Górzyńska, Joanna Partyka, DiG, Warszawa, s. 247-268.
Kozak Anna (1976), Uwagi na marginesie badań nad emblematyką, „Biuletyn Historii Sztuki”, z. 4, s. 356-361.
Lacki Aleksander Teodor (1997), Pobożne pragnienia, wyd. Krzysztof Mrowcewicz, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa.
Leach Mark Carter (1979), The Literary and Emblematic Activity of Herman Hugo SJ (1588-1629) [microform], University Microfilms International, Ann Arbor, Michigan [Stany Zjednoczone].
Loyola Ignacy, św. (1968), Pisma wybrane. Komentarze, t. 2, oprac. Mieczysław Bednarz SJ, przy współpracy Andrzeja Bobera SJ, Romana Skórki SJ, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, Kraków.
Majkowski Józef SJ (1984), Medytacja według „Ćwiczeń duchownych” św. Ignacego Loyoli, w: Medytacja, red. Walerian Słomka, Wydawnictwo TN KUL, Lublin, s. 113-125.
Marchocka Anna Mairia (1939), Autobiografia mistyczna M. Teresy od Jezusa Karm. Bosej (Anny Marii Marchockiej) 1603-1652, wyd. Karol Górski, Jan Jachowski, Księgarnia Uniwersytecka, Poznań.
Martz Louis L. (1962), The Poetry of Meditation. A Study in English Religious Literature of the Seventeenth Century, Yale University Press, New Haven [Stany Zjednoczone].
Michałowska Teresa (1974), Staropolska teoria genologiczna, Ossolineum, Wrocław.
Mieleszko Mikołaj (2010), Nabożne westchnienia, w: tegoż, Emblematy, wydali i opracowali Radosław Grześkowiak, Jakub Niedźwiedź, red. Dariusz Chemperek, Neriton, Warszawa, s. 71-167.
Mirra i aloes [hasło] (1990), w: Dorothea Forstner OSB, Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. i oprac. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński, wybór ilustracji i komentarze Tamara Łozińska, Pax, Warszawa, s. 222-223.
Mrowcewicz Krzysztof (1992), „Miłości Bożej rozmyślanie”. O „Emblematach” Zbigniewa Morsztyna, w: Literatura i kultura polska po „potopie”, red. Barbara Otwinowska, Janusz Pelc, Barbara Falęcka, Ossolineum, Wrocław, s. 153-164.
Mrowcewicz Krzysztof (1994), Polska poezja medytacyjna XVI stulecia – od Dantyszka do Grabowieckiego, w: Nurt religijny w literaturze polskiego średniowiecza i renesansu, red. Stefan Nieznanowski, Janusz Pelc, Wydawnictwo TN KUL, Lublin, s. 333-363.
Mrowcewicz Krzysztof (1997), Wprowadzenie do lektury, w: Aleksander Teodor Lacki, Pobożne pragnienia, wyd. Krzysztof Mrowcewicz, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 5-13.
Niesiecki Kasper (1841), Herbarz polski, t. 6, wyd. Jan Nepomucen Bobrowicz, nakład i druk Breitkopfa i Hærtela, Lipsk.
Nowicka-Jeżowa Alina (1988), Homo viator – mundus – mors, cz. 1: Medytacja eschatologiczna w literaturze XVI-XVIII wieku, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Nowicka-Jeżowa Alina (1992), Pieśni czasu śmierci. Studium z historii duchowości XVI-XVIII wieku, Wydawnictwo TN KUL, Lublin.
Nowicka-Jeżowa Alina (1992), Sarmaci i śmierć. O staropolskiej poezji żałobnej, PWN, Warszawa.
Pelc Janusz (1966), Zbigniew Morsztyn. Arianin i poeta, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław.
Pelc Janusz (1973), Obraz – słowo – znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław.
Pelc Janusz (1993), Barok – epoka przeciwieństw, Czytelnik, Warszawa.
Pelc Janusz (2002), Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Universitas, Kraków.
Pfeiffer Bogusław (1987), „Pobożne pragnienia” Aleksandra Teodora Lackiego – pierwszy polski przekład utworu emblematycznego Hermana Hugona „Pia desideria”, „Ze Skarbca Kultury”, z. 44, s. 9-52.
Piechnik Ludwik SJ (2003), Powstanie i rozwój jezuickiej „Ratio studiorum” (1548-1599), WAM, Kraków.
Pobożne pragnienia… Hermana Hugona Societatis Iesu…, łacińskim opisane językiem…, przez A. T. Lackiego, marszałka nadwornego Wielkiego Księstwa Litewskiego, polskim przetłumaczone wierszem (1673), drukarnia dziedziców Krzysztofa Schedla, Kraków.
Poprawa-Kaczyńska Ewa (1995), Ignacjański „modus meditandi” w kulturze religijnej późnego baroku. Rekonesans, w: Religijność literatury polskiego baroku, red. Czesław Hernas, Mirosława Hanusiewicz, Wydawnictwo TN KUL, Lublin, s. 259-270.
Praz Mario (1975), Studies in Seventeenth-Century Imagery, Edizioni di Storia e Letteratura, Roma [Włochy].
Rödter Gabriele Dorothea (1992), Via piae animae, Grundlagenuntersuchung zur emblematischen Verknüpfung von Bild und Wort in den „Pia Desideria” (1624) des Herman Hugo S. J. (1588-1629), Peter Lang, Frankfurt [Niemcy].
Sokolski Jacek (1990), Staropolskie zaświaty, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Sokolski Jacek (1995), Pielgrzymi do piekła i raju. Świat średniowiecznych łacińskich wizji eschatologicznych, t. 1, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław.
Stawecka Krystyna (1989), Maciej Kazimierz Sarbiewski. Prozaik i poeta, Wydawnictwo TN KUL, Lublin.
Szczęsny Stanisław (1995), „Pia desideria” Hermana Hugona w bibliotece benedyktynek sandomierskich. Nieznany przekład polski, w: Literatura polskiego baroku w kręgu idei. Referaty z konferencji zorganizowanej przez Katedrę Literatury Staropolskiej KUL, Kazimierz nad Wisłą 18-22 X 1993, red. Alina Nowicka-Jeżowa, Mirosława Hanusiewicz, Adam Karpiński, Wydawnictwo KUL, Lublin, s. 161-165.
Szczęsny Stanisław (1996), „Pia desideria” Hermana Hugona – nieznany przekład sandomierski. Fragmenty, „Barok”, z. 1, s. 207-217.
Urbański Stanisław (2013), Nieskończoność Boga w mistycznym zjednoczeniu, „Studia Theologica Varsaviensia UKSW”, nr 2, s. 17-34.
Visser Arnoud (2007), Commonplaces of Catholic Love. Otto van Veen, Michel Hoyer and St Augustine between Humanism and the Counter Reformation, w: Learned Love, red. Els Stronks, Peter Boot, współpraca Dagmar Stiebral, DANS Symposium Publications 1, Hague [Holandia], s. 33-48.
Welsh David J. (1965), Zbigniew Morsztyn’s Poetry of Meditation, „The Slavic and East European Journal”, vol. 9, nr 1, s. 56-61.
Wójcik Walenty (1962), Cenniejsze rękopisy Biblioteki Seminarium Duchownego w Sandomierzu, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” t. 4, s. 305.
Załęski Stanisław (1905), Jezuici w Polsce, t. 4: Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, nakładem Drukarni Ludowej, Kraków.
Ziółkowski Marcin (1958), Eschatologia, Wydawnictwo Diecezjalne, Sandomierz.
Zwierciadło [hasło] (1990), w: Dorothea Forstner OSB, Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. i oprac. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński, wybór ilustracji i komentarze Tamara Łozińska, Pax, Warszawa, s. 441-442.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).