Materialna, ale niesamowita. Elektroniczna muzyka Andrzeja Markowskiego i SEPR w filmach fantastycznych
PDF

Słowa kluczowe

Stanisław Lem
Andrzej Markowski
Polish Radio Electronic Studio
rendering
uncanny
electroacoustic music
science fiction

Jak cytować

Topolski, J. (2022). Materialna, ale niesamowita. Elektroniczna muzyka Andrzeja Markowskiego i SEPR w filmach fantastycznych. Res Facta Nova. Teksty O Muzyce współczesnej, (23 (32), 50–70. https://doi.org/10.14746/rfn.2022.23.4

Liczba wyświetleń: 65


Liczba pobrań: 13

Abstrakt

The text focuses on three early soundtracks by conductor-composer Andrzej Markowski (1924–1986) for sci-fi films: Milcząca gwiazda (dir. Kurt Maetzig, 1959), Wielka, większa i największa (dir. Anna Sokołowska, 1962) and Przekładaniec (dir. Andrzej Wajda, 1968). Electroacoustic sounds were created with the help of engineers Eugeniusz Rudnik and Krzysztof Szlifirski in the Polish Radio Experimental Studio. Very physical methods and means of their production contributed greatly to the potential of embodying unreal worlds and objects. The simultaneous birth of musical avant-garde and sci-fi cinema in Poland led to the cliché of illustrating these films with electroacoustic sounds, which produce the experience of „uncanniness" in the audience. A brief portrait of Markowski and a history of his film music output are then presented in a methodological framework, relying mainly on Michel Chion's notion of rendering. In the analyses that follow much space is dedicated to the comparison between sounds in the original novels (Stanisław Lem’s Astronauts and Jerzy Broszkiewicz’s Wielka, większa i największa) and their film adaptations. In the crucial scenes from Milcząca gwiazda the mysterious “reel” from Venus is musically decrypted in a laboratory; the “insect” probes’ tones embody liveliness and multitude, and the gurgling of “lava” causes ambiguous reactions. In Wielka, większa i największa the sound effects of spaceship, soundscape of Vega planet and modulated voices or concrete sounds create the affect of Uncanny (Ernst Jentsch). Eventually, in Przekładaniec electroacoustic music is associated with madness or illness, as happened in many other films from that time. However, Markowski’s innovative use of acoustic and electronic music made these three particularly remarkable.

https://doi.org/10.14746/rfn.2022.23.4
PDF

Finansowanie

Narodowy Instytut Muzyki i Tańca

Bibliografia

Birkholc Robert, Ironia i poezja. Obrazy powojennej Warszawy w Niedzielnym poranku i Spacerku staromiejskim Andrzeja Munka, https://edukacjafilmowa.pl/niedzielny-poranek-1955-i-spacerek-staromiejski-1958 (dostęp: 31.10.2022).

Błaszczyk Bolesław i in., Ptacy i ludzie. Ballada dokumentalna o Eugeniuszu Rudniku, Muzeum Sztuki w Łodzi, Fundacja Automatophone (Bôłt Publishing), Krytyka Polityczna, Łódź 2020.

Błaszczyk Bolesław, Muzyczuk Daniel, Pole Reports from Space, książeczka z albumu Bôłt Records 2015.

Bojarski Piotr, 1956. Przebudzeni, Agora, Warszawa 2016.

Broszkiewicz Jerzy, Wielka, większa i największa, Zielona Sowa, Kraków 2004.

Brzostek Dariusz, Audiosfera w utworach literackich Stanisława Lema i ich (dźwiękowych) adaptacjach, „Audiosfera. Koncepcje – Badania – Praktyki” 2016, nr 2, s. 1–13.

Brzostek Dariusz, Walewska Joanna, SEPR jako laboratorium, [w:] Czarny pokój i inne pokoje, red. Michał Libera, Fundacja Automatophone i Muzeum Sztuki w Łodzi, we współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza, Łódź 2020, s. 37–55.

Bugaj Małgorzata, Wajda autoironicznie: Lem i Przekładaniec, „Pleograf” 2018, nr 3, https://pleograf.pl/index.php/wajda-autoironicznie-lem-i-przekladaniec.

Chion Michel, Audio-wizja. Dźwięk i obraz w kinie, tłum. Konstanty Szydłowski, Stowarzyszenie Nowe Horyzonty/ Korporacja Ha!art, Warszawa–Kraków 2012.

Chion Michel, Film. A Sound Art, tłum. Claudia Gorbman, Columbia University Press, New York 2009.

Dondzik Michał, Jajko Krzysztof, Sowiński Emil, Elementarz Wytwórni Filmów Oświatowych, WFO, Łódź 2018.

Dudziński Robert, Fantastyka naukowa w polskim piśmiennictwie krytycznofilmowym przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku, „Images” 2020, nr 37, s. 99–125. DOI: https://doi.org/10.14746/i.2020.37.06

Fred Krystian, Sajens fykszyn made in Poland & NRD, https://www.filmweb.pl/reviews/recenzja-filmu-Milcz%C4%85ca+gwiazda-12630.

Freud Zygmunt, Niesamowite, [w:] idem, Pisma psychologiczne, t. 3, cz. 11, KR, Warszawa 1997.

Helman Alicja, Milcząca gwiazda w czasie i przestrzeni, „Ekran” 1960, nr 12, s. 3.

Jentsch Ernst, O psychologii niesamowitego, tłum. Agata Żukrowska, „Autoportret” 2014, nr 4, s. 30–35.

Komorowska Małgorzata, Markowski Andrzej, [w:] Encyklopedia muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska, t. m, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2000, s. 97.

Kossowski Zbigniew, Niesamowite jako źródło niepokoju i wiedzy, „WunderBlock” 2022, nr 1, s. 69–84.

Krasicki M., W 1960 r. lecimy na Wenus! Przygotowania do wyprawy odbywają się w Berlinie. Rozmawiamy o nich ze Stanisławem Lemem, „Gazeta Poznańska” 1959 [wycinek prasowy przechowywany w teczce filmu Milcząca gwiazda w bibliotece Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego w Warszawie].

Kułakowska Zofia, Muzyka filmowa Andrzeja Markowskiego, praca magisterska powstała pod kierunkiem prof. Zofii Lissy, 1961, maszynopis w Bibliotece Instytutu Muzykologii UW.

Kułakowska Zofia, Problemy instrumentacji w muzyce filmowej Andrzeja Markowskiego, „Kwartalnik Filmowy” 1961, t. 11, nr 2 (42), s. 39–44.

Kurzawa T., Prelegenci w kosmosie, „Gazeta Robotnicza Wrocław” 1960, nr 60 [wycinek prasowy przechowywany w teczce filmu Milcząca gwiazda w bibliotece Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego w Warszawie].

Ledóchowski Aleksander, Koncert małej Małgosi, „Ekran” 1958, nr 19, s. 10.

Lem Stanisław, Astronauci, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2004.

Libera Michał, Mendyk Michał, O początkach SEPR i nie tylko. Rozmowa z Krzysztofem Szlifirskim, [w:] Czarny pokój i inne pokoje, red. Michał Libera, Fundacja Automatophone i Muzeum Sztuki w Łodzi, we współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza, Łódź 2020.

Liberak A., Kosmokrator ląduje!, „Trybuna Robotnicza”, Magazyn niedzielny, 1959, nr 122 [wycinek prasowy przechowywany w teczce filmu Milcząca gwiazda w bibliotece Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego w Warszawie].

Lissa Zofia, Estetyka muzyki filmowej, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1964.

Mackiewicz Paweł, Muzyka i efekty akustyczne w filmach Andrzeja Wajdy okresu Szkoły Polskiej, „Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 44, https://akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/artykuly/muzyka-i-efekty-akustyczne-w-filmach-andrzeja-wajdy-okresu-szkoly--polskiej/19.

Michałek Bolesław, Astronautyka i plazma, „Nowa Kultura” 1960, nr 12, s. 10.

Muzyczuk Daniel, Discontinuities and Resynchronisations: the Use of Sound in Polish Experimental Cinema from the 1930s to the 1980s, [w:] The Music and Sound of Experimental Film, red. Holly Rogers, Jeremy Barham, Oxford University Press, New York 2017, s. 129–148.

Napiontkowa Maria, Teatr polskiego Października, IS PAN, Warszawa 2012.

Niebur Louis, Special Sound: the Creation and Legacy of the BBC Radiophonic Workshop, Oxford University Press, Oxford 2010.

Nowakowski Jacek, Polskie science fiction, „Magazyn Filmowy” 2017, nr 69 oraz https://www.sfp.org.pl/2016/baza_wiedzy,307,26810,1,1,Polskie-science-fiction.html

Pepliński Maciej, Gatunek na usługach doktryny. Ideologia w polsko-enerdowskiej koprodukcji Milcząca gwiazda, „Images” 2020, nr 37, s. 77–97. DOI: https://doi.org/10.14746/i.2020.37.05

Schmidt Lisa, A Popular Avant-Garde: the Paradoxical Tradition of Electronic and Atonal Sounds in Sci-Fi Music Scoring, [w:] Sounds of the Future. Essays on Music in Science Fiction Film, red. Mathew J. Bartkowiak, Mc Farland, Jefferson, NC–London 2010.

Sounds of the Future. Essays on Music in Science Fiction Film, red. Mathew J. Bartkowiak, Mc Farland, Jefferson, NC–London 2010.

Toop David, Sinister Resonance. The Mediumship of the Listener, Continuum, London 2011. DOI: https://doi.org/10.5040/9781501382864

Topolski Jan, Afekty muzyki elektronowej, [w:] Czarny pokój i inne pokoje, red. Michał Libera, Fundacja Automatophone i Muzeum Sztuki w Łodzi, we współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza, Łódź 2020, s. 225–247.

Topolski Jan, Jak brzmią latające samochody?, „Ekrany” 2023, nr 67, s. 12–18.

Topolski Jan, Reżyseria: Eugeniusz Rudnik, [w:] Bolesław Błaszczyk i in., Ptacy i ludzie. Ballada dokumentalna o Eugeniuszu Rudniku, Muzeum Sztuki w Łodzi, Fundacja Automatophone (Bôłt Publishing), Krytyka Polityczna, Łódź 2020, s. 251–265.

Topolski Jan, Więcej niż kompozytor. Filmowe eksperymenty Andrzeja Markowskiego, „Ruch Muzyczny” 2023, nr 4, s. 38–40.

Tyczyński A., Nowy film dla dzieci, „Tygodnik Demokratyczny” 1963, nr 10 [wycinek prasowy przechowywany w teczce filmu Wielka, większa i największa w bibliotece Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego w Warszawie].

Vest Lisa Cooper, Awangarda. Tradition and Modernity in Postwar Polish Music, University of California Press, Oakland 2020. DOI: https://doi.org/10.1525/9780520975422

Woj T., Na łódzkich ekranach: „Milcząca gwiazda”, „Dziennik Łódzki” 1959, nr 65, s. 4.