Powrót do natury: rola ogrodów szkolnych w edukacji i dobrostanie człowieka

Abstrakt

Artykuł opowiada się za (ponownym) wprowadzeniem ogrodnictwa szkolnego jako systemowego komponentu edukacji – trwale osadzonego w podstawie programowej – wskazując, że sprzyja ono rozwojowi poznawczemu, emocjonalnemu, społecznemu i zdrowotnemu dzieci, a jednocześnie przeciwdziała zjawisku „nierówności świadomości roślin” (plant awareness disparity). Po nakreśleniu problemu malejącego kontaktu dzieci z przyrodą oraz edukacyjnych konsekwencji tzw. ślepoty roślinnej (plant blindness), autorzy syntetyzują klasyczne argumenty pedagogiczne (Pestalozzi, Fröbel, Dewey, Montessori) z aktualnymi ustaleniami biologii, nauk kognitywnych i pedagogiki. Z perspektywy nauk biologicznych artykuł podkreśla znaczenie biofilii oraz regeneracyjnych i zdrowotnych korzyści kontaktu z naturą (m.in. szybszą rekonwalescencję, korelacje z obniżeniem poziomu przestępczości), a także przywołuje szczegółowe wyniki badań dotyczących lotnych związków organicznych emitowanych przez lasy i ich wpływu na reakcje fizjologiczne człowieka. W obszarze nauk kognitywnych omówiono efekty regeneracji uwagi wywołane widokami zieleni, zależności między obecnością zieleni miejskiej a poprawą pamięci roboczej oraz dowody eksperymentalne wskazujące, że krótkotrwałe, praktyczne działania ogrodnicze poprawiają afekt i aktywację uwagową w większym stopniu niż ich odpowiedniki oparte na ekranach. Z punktu widzenia pedagogiki ogrodnictwo zostało ujęte jako forma uczenia się przez doświadczenie i uczenia się zorientowanego na miejsce (place-based learning), która wspiera rozwój alfabetyzmu ekologicznego, sprawczości uczniów oraz „konstruktywnej nadziei”, przy jednoczesnym wskazaniu barier systemowych ograniczających edukację na zewnątrz (takich jak brak czasu, niedostosowanie systemów oceniania, ograniczenia polityczne i bezpieczeństwa). Jako odpowiedź praktyczną artykuł proponuje wdrażanie ogrodnictwa szkolnego w ramach modelu Edukacji Holistycznej (wymiary: wrażliwość – funkcjonalność – racjonalność), przyporządkowując każdemu z nich elementy projektowania przestrzeni klasowej i ogrodowej oraz konkretne aktywności dydaktyczne (np. wielozmysłowe „transekty sensoryczne”, szybkie badania z wizualizacją danych, etyczne karty zbiorów, refleksję narracyjną). Model ten operacjonalizuje ogrodnictwo jako uczenie się o naturze, w naturze oraz poprzez naturę. Artykuł konkluduje, że ogrodnictwo szkolne stanowi naukowo uzasadnione i uwzględniające równość podejście do odbudowy relacji dzieci z roślinami, wzmacniania nauczania nauk przyrodniczych opartego na dociekaniu oraz wspierania dobrostanu, pod warunkiem dostosowania programów nauczania, polityk szkolnych i rozwoju zawodowego nauczycieli tak, aby edukacja na zewnątrz stała się praktyką rutynową, a nie wyjątkową.