Jak zachęcić studentów socjologii do antycypacji społecznej i prognostyki societas futura? Udział fantastyki socjologicznej w dydaktyce akademickiej

Abstrakt

Tematem artykułu jest antycypacja społeczna, zawarta w dwóch odmiennych perspektywach – naukowej (prognostyka socjologiczna) oraz literackiej (fantastyka naukowa ze szczególnym uwzględnieniem jej subgatunku, czyli fantastyki socjologicznej). Skrzyżowanie tych dwóch obszarów poznawczych pozwoliło na ukazanie wieloaspektowości zmian struktur społecznych oraz ich potencjalnego kierunku czy też charakteru. Celem rozważań stała się zatem próba odpowiedzi na pytanie o status fantastyki socjologicznej w kontekście współczesnej socjologii, a także o możliwość jej wykorzystania w dydaktyce akademickiej. Prezentacja wybranych form „cybernetycznego modelarstwa” literackich społeczeństw przyszłości umożliwiła porównanie tych konstruktów z ustaleniami w zakresie konwencjonalnych nauk społecznych, w tym przede wszystkim w odniesieniu do czynników stratyfikacyjnych, zagadnień nierówności społecznych, a także wzajemnych relacji między ludźmi i zbiorowościami. Zasadniczym wnioskiem z tak przeprowadzonych analiz było określenie stopnia nasycenia narracji dzieł literackich prezentowanego obszaru przez elementy stricte socjologiczne, również dokładność w ich przedstawianiu oraz logiczne następstwo rozwoju. Bogactwo literatury social fiction wynika z wielu źródeł: utopistyki (zagadnień antyutopii i dystopii), dzieł postapokaliptycznych, futurologii czy tzw. historii alternatywnych. Dokonano także znacznego poszerzenia wolumenu dzieł z zakresu fantastyki socjologicznej, wychodząc poza znane powszechnie pozycje Jewgienija Zamiatina, Aldousa Huxleya, George’a Orwella czy też Janusza A. Zajdla i rozciągając ją na ukazujące się współcześnie powieści i komiksy czy też ekranizacje, zarówno filmowe, jak i serialowe. Dzięki zawartym w niniejszym studium analizom socjologowie mogą zastanowić się nad wykorzystaniem literackich antycypacji społecznych w dydaktyce – jako materiału porównawczego, a także stymulującego samą prognostykę socjologiczną.