Słowa kluczowe
proces narodowotwórczy
nacjonalizm
elita narodowa
globalizacja
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 177
Liczba pobrań: 86
Abstrakt
Celem artykułu jest interpretacja opracowanej przez Floriana Znanieckiego teorii narodu. Podstawą interpretacji będą następujące pytania/problemy badawcze: (1) Czy przynależność do narodu jest następstwem posiadania pewnych niezależnych od ludzkiej woli cech czy też rezultatem wolnego wyboru? (2) Czy procesy narodowotwórcze były autonomiczne wobec procesów społeczno-politycznych i społeczno-ekonomicznych, czy też były nich redukowalne? (3) Czy istniała (przynajmniej w Europie) jedna uniwersalna ścieżka procesów narodowotwórczych? Odpowiedź na tak postawione pytania pozwala umieścić poglądy Znanieckiego w szerszej perspektywie porównawczej i porównać jego ujęcie z ujęciami innych autorów (takich jak np. Zygmunt Balicki, Ernest Gellner, Feliks Koneczny czy Andrzej Nowak). Według Znanieckiego naród jest wspólnotą opartą na wspólnie podzielanych przekonaniach kulturowych, którym przyznawał obiektywny status. Z tego powodu procesy narodowotwórcze nie są redukowalne do procesów modernizacyjnych i politycznych, choć państwo narodowe może być następstwem procesów narodowotwórczych Takie ujęcie pozwala dostrzec specyfikę rozwoju świadomości narodowej w Europie Środkowej i Wschodniej. W końcowej części artykułu przedstawiam Znanieckiego wizję społeczeństwa światowego opartego na partykularnych kulturach narodowych.
Bibliografia
Anderson, B. (1983/1997). Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu (S. Amsterdamski, tłum.). Instytut Wydawniczy Znak.
Angell, R. C. (1953). Recenzja Modern nationalities: A sociological study Floriana Znanieckiego. Political Science Quarterly, 68(1), 126–128. DOI: https://doi.org/10.2307/2145755
Balicki, Z. (1902/1995). Egoizm narodowy wobec etyki. W: B. Grott, Zygmunt Balicki. Ideolog Narodowej Demokracji (s. 114–142). Arcana.
Balicki, Z. (1909/1995). Zasady wychowania narodowego. W: B. Grott, Zygmunt Balicki. Ideolog Narodowej Demokracji (s. 143–156). Arcana.
Balicki, Z. (1912/2015). Psychologia społeczna: czynności poznawania. W: J. Kurczewska (red.), Państwo, naród i... polityka polska (s. 65–98). Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323519447
Brzechczyn, K. (1998). Odrębność historyczna Europy Środkowej. Studium metodologiczne. Humaniora.
Brzechczyn, K. (2001). Ukraina w myśli politycznej Leona Wasilewskiego. W: B. Bakuła (red.), Porównanie jako dowód. Polsko-ukraińskie relacje kulturalne, literackie, historyczne 1890–1999 (s. 53–68). Wydawnictwo Naukowe UAM.
Brzechczyn, K. (2020). Patriotyzm – nacjonalizm – ojkofobia w myśli Rogera Scrutona. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, 1, 51–62. DOI: https://doi.org/10.24425/pfns.2020.132970
Cahnman, W. J. (1953). Recenzja Modern nationalities: A sociological study. Floriana Znanieckiego. American Journal of Sociology, 59(2), 169–171. https://www.jstor.org/stable/2771868 DOI: https://doi.org/10.1086/221294
Chlebowczyk, J. (1983). O prawie do bytu małych i młodych narodów. Kwestia narodowa i procesy narodowotwórcze we wschodniej Europie środkowej w dobie kapitalizmu (od schyłku XVIII do początków XX w.). Śląski Instytut Naukowy/ Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Cichocki, P. (2016). Znanieckiego teoria cywilizacji. Humaniora. Czasopismo Internetowe, 1(13), 145–156.
Deutsch, K. W. (1953). Recenzja Modern nationalities Floriana Znanieckiego. The American Slavic and East European Review, 3(12), 401–403. DOI: https://doi.org/10.2307/2491798
Dulczewski, Z. (1996). Sprawa polska w biografii i twórczości Floriana Znanieckiego. W: O. Sochacki (red.), Socjologia polityczna Floriana Znanieckiego a współczesna polityka (s. 21–44). Wydawnictwo Gdańskie.
Gellner, E. (1983/1991). Narody i nacjonalizm (T. Hołówka, tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy.
Hałas, E. (1989). Crisis, conflict and possibility of a creative development of civilization as conceived by Florian Znaniecki. Polish Review, 2(34), 117–126.
Hazony, Y. (2023). Pochwała państwa narodowego (E. Litak, tłum.). Teologia Polityczna.
Hobsbawm, E. (2014). Introduction: Inventing tradition. W: E. Hobsbawm, T. Ranger (Eds.), The invention of tradition (s. 1–14) Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781107295636.001
Hroch, M. (2003). Małe narody Europy. Perspektywa historyczna (G. Pańko, tłum.). Ossolineum.
Kennard, E. A. (1954). Recenzja Modern nationalities Floriana Znanieckiego. The Scientific Monthly, 78(2), 126–127. https://www.jstor.org/stable/21214
Kilias, J. (1998). Naród a idea narodowa: nacjonalizm T. G. Masaryka. Scholar.
Kłoskowska, A. (1996). Kultury narodowe u korzeni. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Koneczny, F. (1982/1997). Prawa dziejowe. Wydawnictwo Antyk. Marcin Dybowski.
Kurczewska, J. (2015). Dlaczego warto dziś czytać Zygmunta Balickiego? W: J. Kurczewska (red.), Państwo, naród i... polityka polska (s. 7–58). Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Kurczewska, J. (1979). Naród w socjologii i ideologii polskiej. PWN.
Lehrer, L. (1954). Recenzja Modern nationalities Floriana Znanieckiego. Jewish Social Studies, 16(3), 285–287.
Lewicki, G. (2016). Cywilizacja jako dyskryminacja. O niedyskryminującej koncepcji cywilizacji w duchu poprawności politycznej. Filo-sofija, 32, 219–232.
Łuczewski, M. (2012). Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Markiewicz, W. (1959). Naród i narodowości [Recenzja Florian Znaniecki, Modern Nationalities. A sociological study]. Przegląd Socjologiczny, 13(2), 198–201. https://journals.ltn.lodz.pl/Przeglad-Socjologiczny/issue/view/248/224
McLachlan, H. (1976). Thomas, Znaniecki, and Popper on falsification. Journal of the History of Ideas, 3(37), 547. DOI: https://doi.org/10.2307/2708815
Nowak, A. (2014). Dzieje Polski: Tom 1. Do 1202: Skąd nasz ród. Biały Kruk.
Nowak, A. (2018). Mistrza Wincentego wzór polskości. Andrzej Nowak w rozmowie z Sebastianem Dudą. Więź, 3(673), 71–80.
Nowak, A. W. (2010). Florian Znaniecki – pomiędzy filozofią, teorią a socjologią wiedzy. W: T. Buksiński (red.), Filozofia na Uniwersytecie w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia (s. 143–164). Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM.
Popper, K. R. (1970/1997). Teoria obiektywna rozumienia historycznego. W: K. R. Popper, W poszukiwaniu lepszego świata. Wykłady i rozprawy z trzydziestu lat (A. Malinowski, tłum., s. 189–199). Książka i Wiedza.
Renan, E. (1998 [1882]). Co to jest naród? (S. Jedynak, tłum.). W: L. Zdybel (red.) Być w narodzie. Szkice o idei narodu, narodowej kulturze i nacjonalizmie (s. 197–212). Wydawnictwo UMCS.
Rose, A. M. (1953). Recenzja Modern Nationalities: A Sociological Study Floriana Znanieckiego. American Sociological Review, 18(3), 341. DOI: https://doi.org/10.2307/2087905
Smith, A. (1983). Nationalism and classical social theory. The British Journal of Sociology, 1(34), 19–38. DOI: https://doi.org/10.2307/590606
Smith, A. (2007). Nacjonalizm. Teoria, ideologia, historia (E. Chomicka, tłum.). Wydawnictwo Sic!
Szacki, J. (2010). Teoria narodu Znanieckiego – ponad pół wieku później. W: E. Hałas i A. Kojder (red.), Socjologia humanistyczna Floriana Znanieckiego. Przesłanie dla współczesności (s. 33–58). Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Tilly, Ch. (1994). States and Nationalism in Europe 1492–1992. Theory and Society, 23(1), 131–146. DOI: https://doi.org/10.1007/BF00993675
Turowski, J. (1999). Floriana Znanieckiego koncepcja przezwyciężania antagonizmów i konfliktów między narodami. W: E. Hałas (red.). Teoria socjologiczna Floriana Znanieckiego a wyzwania XXI wieku (s. 275–292). Towarzystwo Naukowe KUL.
Waldenberg, M. (2000). Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie Środkowo-Wschodniej. Dzieje konfliktów i idei. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wasilewski, L. (1911). Ukraina i sprawa ukraińska. Spółka nakładowa „Książka”.
Wasilewski, L. (1927). Sprawy narodowościowe w teorii i w życiu. J. Mortkowicz.
Włodarek, J. (1975). Bibliografia prac Floriana Znanieckiego. W: A. Kwilecki (red.), Florian Znaniecki i jego rola w socjologii (s. 179–184). Wydawnictwo Naukowe UAM.
Zientara, B. (1985). Świt narodów europejskich. Powstawanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej. Państwowy Instytut Wydawniczy.
Ziółkowski, M. (1982). Zagadnienie obiektywnego ładu systemów wiedzy w koncepcjach Floriana Znanieckiego i Karla Poppera. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 44(4), 281–291. http://hdl.handle.net/10593/20867
Znaniecki, F. (1952). Modern nationalities: A sociological study of how nationalities evolve. The University of Illinois Press.
Znaniecki, F. (1973). Socjologia wychowania (tom 1). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Znaniecki, F. (1940/1984). Społeczna rola uczonego (J. Szacki, tłum.). W: F. Znaniecki, Społeczne role uczonych. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Znaniecki, F. (1931/1990). Siły społeczne w walce o Pomorze. W: F. Znaniecki, Współczesne narody (s. 359–404) Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Znaniecki, F. (1952/1990). Współczesne narody. Socjologiczne studium ewolucji narodów (Z. Dulczewski, tłum., s. 3–264). W: Z. Znaniecki, Współczesne narody. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Znaniecki, F. (1921/1991). Upadek cywilizacji zachodniej. W: Z. Znaniecki, Pisma filozoficzne: Tom 2. Humanizm i poznanie i inne pisma filozoficzne (s. 929–1108). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Znaniecki, F. (1952/1992). Nauki o kulturze (J. Szacki, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 WPiA UAM
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.