Słowa kluczowe
instrumentalizacja prawa
autonomia prawa
prawnicza kompetencja komunikacyjna
pluralistyczna instrumentalizacja prawa
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 268
Liczba pobrań: 193
Abstrakt
W artykule przedstawiam ewolucję, jaka dokonała się w koncepcji racjonalnego prawodawcy pod wpływem polskich debat teoretycznoprawnych. Celem artykułu jest ukazanie, jak ewolucja tej koncepcji wpłynęła na charakterystykę relacji między instrumentalizacją a autonomią prawa. Wyróżniam trzy fazy rozwoju koncepcji racjonalności prawodawcy: scjentystyczną, kulturową i pragmatyczną. Każdej z nich odpowiada odmienne ujęcie relacji między instrumentalizacją a autonomią. W fazie scjentystycznej dominuje prawny instrumentalizm bez sięgania do argumentów z autonomii prawa. W fazie kulturowej zaznacza się silna opozycji między instrumentalizacją i autonomia (autonomia jako granica instrumentalizacji prawa). W fazie pragmatyczno-komunikacyjnej pojawia się możliwość usunięcia tej opozycji przez odwrócenia relacji: autonomia ujmowana jest jako warunkowanie skutecznego dokonywania aktów instrumentalizacji prawa. Nie będzie to już jednak instrumentalizacja państwowego prawodawstwa, lecz instrumentalizacja pluralistyczna, demokratyczna.
Bibliografia
Austin, J. L. (1993). Jak działać słowami. W: J. L. Austin, Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne (B. Chwedeńczuk, tłum., s. 545–708). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Friedman, L. M. (1993). Republika wyboru. Prawo, autorytet, kultura (W. Madej, tłum.). Verba.
Gizbert-Studnicki, T. (1984). Die Rechtssprache aus Soziolinguistischer Sich. Rechtstheorie, 15, 69–81.
Gromski, W. (2000). Autonomia i instrumentalny charakter prawa. Kolonia Limited.
Habermas, J. (1979). Communication and the evolution of society (Th. McCarthy, tłum.). Beacon Press.
Habermas, J. (1999). Teoria działania komunikacyjnego: Tom 1. Racjonalność działania a racjonalność społeczna (A. M. Kaniowski, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Habermas, J. (2005). Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego (A. Romaniuk i R. Marszałek, tłum.). Scholar.
Kantor-Kozdrowicki, P. (2018). Racjonalność prawodawcy jako paradygmat nauk prawnych. Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis, 7(1), 95–110.
Kmita, J. (1977). Wykłady z logiki i metodologii nauk. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kozak, A. (1997). Charakterystyka kategorii „racjonalny prawodawca” w sądowym stosowaniu prawa. W: M. Zirk-Sadowski (red.), Filozoficzno-teoretyczne problemy stosowania prawa (s. 128–135). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kozak, A. (2002). Granice prawniczej władzy dyskrecjonalnej. Kolonia Limited.
Kozak, A. (2010). Myślenie analityczne w nauce prawa i praktyce prawniczej. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Morawski, L. (2000). Teoria racjonalnego prawodawcy a postmodernizm. Państwo i Prawo, 55(11), 29–38.
Morawski, L. (2014). Podstawy filozofii prawa. Wydawnictwo „Dom Organizatora”.
Nowak, L. (1969). Spór o definicje legalne a sposób „pojmowania prawodawcy”. Państwo i Prawo, 24(3), 511–515.
Nowak, L. (1973). Interpretacja prawnicza. Studium z metodologii prawoznawstwa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Nowak, L. (1998). O ukrytej jedności nauk społecznych i nauk przyrodniczych. Pobrano 6 maja 2024, z: https://piotr.strebski.pl/wp-content/texts/philosophy/Nowak02.pdf
Nowak, L. (1999). Zygmunta Ziembińskiego koncepcja interpretacji. Pewne komentarze, dopełnienia i aplikacje. Poznańskie Studia z Filozofii Humanistyki, 5(18), 423–435.
Paździora, M. (2011). Racjonalność praktyki prawniczej w projekcie juryscentryzmu Artura Kozaka. W: P. Jabłoński, P. Kaczmarek, M. Paździora i M. Pichlak (red.), Perspektywy juryscentryzmu (s. 141–151). Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/34354/edition/38059
Petrażycki, L. (1960). Teoria państwa i prawa w związku z teorią moralności (tom 2). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Petrażycki, L. (1968). Wstęp do nauki polityki prawa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Taekema, S. (2017). The many uses of law: Interactional law as a bridge between instrumentalism and law’s values. W: N. Roughan i A. Halpin (red.), In pursuit of pluralist jurisprudence (s. 116–134). Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/9781316875056.006
Wojtczak, S. (2014). Wpływ konceptu „racjonalnego prawodawcy” na polską kulturę prawną. W: J. Czapska, M. Dudek i M. Stępień (red.), Wielowymiarowość prawa (s. 87–104). Wydawnictwo Adam Marszałek.
Wronkowska, S. (1990). Prawodawca racjonalny jako wzór dla prawodawcy faktycznego. W: S. Wronkowska i M. Zieliński (red.), Szkice z teorii prawa i szczegółowych nauk prawnych (s. 117–134). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Wróblewski, J. (1985). Teoria racjonalnego tworzenia prawa. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Zieliński, M. (2002). Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki. LexisNexis.
Zieliński, M., i Ziembiński, Z. (1988). Uzasadnianie twierdzeń, ocen i norm w prawoznawstwie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ziembiński, Z. (1964). O wynikaniu norm z norm. W: Rozprawy logiczne. Księga pamiątkowa ku czci Kazimierza Ajdukiewicza (s. 241–245). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ziembiński, Z. (1980). Problemy podstawowe prawoznawstwa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ziembiński, Z. (1983). Szkice z metodologii szczegółowych nauk prawnych. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zirk-Sadowski, M. (1986). Uniwersalna pragmatyka a teoria i filozofia prawa. Studia Prawno-Ekonomiczne, 37, 23–40.
Zirk-Sadowski, M. (1990). Konstrukcja racjonalnego prawodawcy a kompetencja komunikacyjna. W: S. Wronkowska i M. Zieliński (red.), Szkice z teorii prawa i szczegółowych nauk prawnych (s. 431–445). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Zirk-Sadowski, M. (1998). Prawo a uczestniczenie w kulturze. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Zirk-Sadowski, M. (1999). Instytucjonalny i kulturowy wymiar integracji prawnej. W: L. Leszczyński (red.), Zmiany społeczne a zmiany w prawie. Aksjologia, konstytucja, integracja europejska (s. 35–43). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 WPiA UAM
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.