Słowa kluczowe
nierówności regionalne
nowe kraje członkowskie
region
iloraz potencjałów
Jak cytować
Abstrakt
Celem pracy jest analiza regionalnego zróżnicowania nowych państw członkowskich Unii Europejskiej, które do przełomu lat 80. i 90. XX w. funkcjonowały w socjalistycznym systemie polityczno-gospodarczym. Postępowanie badawcze przeprowadzono w oparciu o analizę zmian poziomu produktu krajowego brutto (PKB) w układzie jednostek statystycznych NUTS3. Praca składa się z trzech zasadniczych części o charakterze empirycznym. W pierwszej części jako wprowadzenie i tło zasadniczych analiz przedstawiono dynamikę zmian PKB per capita w postsocjalistycznych państwach członkowskich UE w latach 2000–2016. W drugiej części zaprezentowano zróżnicowanie regionalne poziomu PKB per capita (mierzonego standardem siły nabywczej) i dynamiki jego zmian w latach 2000–2014. W trzeciej części, na podstawie metody ilorazu potencjałów (potencjału gospodarczego i potencjału ludności), zidentyfikowano środkowoeuropejskie układy rdzeń–peryferie postsocjalistycznych państw członkowskich UE. W wyniku przeprowadzonych analiz wykazano, że wszystkie badane państwa i regiony charakteryzował wzrost gospodarczy, który silnie różnicował się przestrzennie w obrębie poszczególnych państw. Największy wzrost gospodarczy odnotowywały we wszystkich badanych państwach regiony stołeczne (głównie rdzenie), a najniższy regiony położone peryferyjnie względem nich. Wyraźnie zarysowanymi centrami wzrostu (biegunami rozwoju) w Europie Środkowo-Wschodniej są regiony stołeczne Bratysławy, Budapesztu, Bukaresztu, Lublany, Pragi, Tallina i Warszawy. Regiony stołeczne cechują się wysoką atrakcyjnością dla mieszkańców i przedsiębiorców z powodu wysokiej koncentracji różnych działalności społeczno-gospodarczych (istotne w tym zakresie są bliskość i jakość rynku pracy, usług, producentów) oraz wysokiej dostępności czasowej i przestrzennej z innych obszarów kraju, a więc w konsekwencji z powodu bardzo dużych korzyści aglomeracji i lokalizacji.Bibliografia
Andrzejewska R., Stryjakiewcz T. 1986. Modele grawitacji i potencjału w procedurze delimitacji funkcjonalnego regionu miejskiego Poznania. [W:] T. Czyż (red.), Metody badania struktury regionalnej. Seria Geografia, 32, Wyd. Nauk. UAM, Poznań, s. 7–20.
Beenstock M. 2005. Country Size in Regional Economics. [W:] D. Felsenstein, B.A. Portnov (red.), Regional Disparities in Small Countries. Springer, Berlin, Heidelberg, s. 25–45.
Boudeville J.R. 1972. Amènagement du territoire et polarisation. Éditions M.-Th. Génin. Librairie Techniques, Paris.
Chojnicki Z. 1966. Zastosowanie modeli grawitacji i potencjału w badaniach przestrzenno-ekonomicznych. Studia KPZK PAN, 14. PWN, Warszawa.
Chojnicki Z., Czyż T., Ratajczak W. 2011. Model potencjału. Podstawy teoretyczne i zastosowania w badaniach przestrzenno-ekonomicznych oraz regionalnych. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
Churski P., Herodowicz T., Konecka-Szydłowska B., Perdał R. 2017. Czynniki rozwoju regionalnego w świetle współczesnych przemian społeczno-gospodarczych – dyskurs teoretyczny. 01/2017 – Working Paper of FORSED Project, Zakład Analizy Regionalnej, IGSEiGP UAM, Poznań.
Coffey W. 1977. A macroscopic analysis of income regions in Metropolitan Boston. The Professional Geographer, 29, 1: 40–46.
Coffey W. 1978. Income Relationship in Boston and Toronto: a Tale of Two Countries? Canadian Geographer, 22: 112–129.
Coffey W., Matwijiw P. 1979. Measures of demographic potential applied to the definition of income regions in Metropolitan Sydney. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, 70: 98–109.
Czyż T. 1989. The application of the potential model to the study of the regional differentiation of Poland in terms of the degree of socio-economic development. Concepts and Methods in Geography, 2: 67–79.
Czyż T. 1996a. Nierówności regionalne w okresie transformacji społeczno-gospodarczej w Polsce. Acta Universitatis Wratislaviensis, 1814, Studia Geograficzne, 65, Wrocław: 27–49.
Czyż T. 1996b. Zastosowanie modelu potencjału ludności w regionalizacji strukturalnej Polski. [W:] T. Czyż (red.), Podstawy regionalizacji geograficznej, Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, s. 45–67.
Czyż T. 2002. Zastosowanie modelu potencjału w analizie zróżnicowania regionalnego Polski. Studia Regionalne i Lokalne, 2–3: 5–14.
Czyż T. 2012. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski w ujęciu subregionalnym. Przegląd Geograficzny, 84, 2: 219–236.
Domański B., Guzik R., Micek G. 2003. Zróżnicowanie regionalne krajów Europy Środkowo-Wschodniej i jego zmiany w latach 1995–2000. Biuletyn KPZK PAN, 204: 125–142.
Domański R. 2012. Ewolucyjna gospodarka przestrzenna. Wyd. UE w Poznaniu, Poznań.
Drobniak A., Polko A., Sucháček J. 2018. Transition and Resilience in Central and Eastern European Regions. [W:] G. Lux, G. Horváth (red.), The Routledge Handbook to Regional Development in Central and Eastern Europe. Routledge, London, s. 240–260.
Dunford M., Smith A. 2000. Catching up or falling behind? Economic performance and regional trajectories in the “New Europe”. Economic Geography, 76(2): 169–195.
Dutton G. 1970. Macroscopic Aspects of Metropolitan Evolution. Harvd Papers in Theoretical Geography, Geography of Income Series, 1, The Laboratory for Computer Graphics and Spatial Analysis, Masters thesis, Harvard Graduate School of Design, Harvard University.
Friedmann J. 1967. A General Theory of Polarized Development. Urban and Regional Development Advisory Program in Chile, The Ford Fundation, Santiago.
Gorzelak G., Jałowiecki B., Kukliński A., Zienkowski L. (red.) 1995. Europa Środkowa 2005. Perspektywy rozwoju. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa.
Gorzelak G., Bachtler J., Smętkowski M. (red.) 2010. Regional development in Central and Eastern Europe. Development processes and policy challenges. Routledge, Oxon–New York.
Guzik R. 2003. Przestrzenna dostępność szkolnictwa ponadpodstawowego. IGiGP, UJ, Kraków.
Janus A. 2013. Metoda ilorazu potencjału jako narzędzie badania dostępności do usług bankomatowych. Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii. IGiGP, UJ, Kraków, s. 89–99.
Keeble D., Owens P.L., Thompson Ch. 1982. Regional Accessibility and Ecomomic Potential in the European Community. Regional Studies, 6, 16: 419–432.
Kisiała W. 2016. Nierówności regionalne a wzrost gospodarczy – weryfikacja hipotezy odwróconego U Williamsona. Prace Naukowe UE we Wrocławiu, 439: 167–177.
Kisiała W., Stępiński B. 2013. Analiza zróżnicowania przestrzennego absorpcji funduszy Unii Europejskiej przez samorządy terytorialne w Polsce. Prace Naukowe UE we Wrocławiu, 307: 247–256.
Kornai J. 2006. The Great Transformation of Central Eastern Europe: Success and Disappointment. Economics of Transition, 14, 2: 207–244.
Lequiller F., Blades D. 2016. Understanding National Accounts. Second Edition. OECD Publishing.
Łaźniewska E., Górecki T., Chmielewski R. 2011. Konwergencja regionalna. Wyd. UE w Poznaniu, Poznań.
Marshall M. 1987. Long Waves of Regional Development. MacMillan, London.
Mastalerz-Kodzis A. 2017. Iloraz potencjałów jako narzędzie wspomagające podejmowanie decyzji i kształtowanie strategii na rynku pracy w Polsce. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, seria: Organizacja i Zarządzanie, 102: 215–224.
Mój region, moja Europa, nasza przyszłość. Siódmy raport na temat spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. 2017. Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej.
Pooler J. 1987. Measuring geographical accessibility: a review of current approaches and problems in the use of population potentials. Geoforum, 18, 3: 269–289.
Rich D.C. 1980. Potential models in human geography. Concepts and Techniques in Modern Geography (CATMOG) 26, Geo Abstracts, University of East Anglia, Norwich.
Rosik P. 2012. Dostępność lądowa przestrzeni Polski w wymiarze europejskim. Prace Geograficzne PAN, 233, IGiPZ im. Stanisława Leszczyckiego, Warszawa.
Smętkowski M. 2013. Rozwój regionów i polityka regionalna w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w okresie transformacji i globalizacji. Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa.
Smętkowski M. 2014. Źródła wzrostu gospodarczego w regionach krajów Europy Środkowo-Wschodniej – dezagregacja strukturalna. Studia Regionalne i Lokalne, 2(56): 5–27.
Smętkowski M. 2015. Spatial patterns of regional economic development in Central and Eastern European countries. Geographia Polonica, 88(4): 539–556.
Smętkowski M., Wójcik P. 2012. Regional Convergence in Central and Eastern European Countries – a multidimensional approach. European Planning Studies, 20(6): 923–939.
Sokol M. 2001. Central and Eastern Europe a Decade After the Fall of State-socialism: Regional Dimensions of Transition Processes. Regional Studies, 35, 7: 645–655.
Stewart J.Q., Warntz W. 1958. Physics of population distribution. Journal of Regional Science, 1, 1: 99–123.
Theil H. (red.) 1996. Studies in global econometrics. Advanced studies in theorethical and applied econometrics, 30. Kluwer Academic Publisher, Dordrecht.
Turnock D. 2003. The Human Geography of East Central Europe. Routledge, London, New York.
Vickerman R., Spiekermann K., Wegener M. 1999. Accessibility and economic development in Europe. Regional Studies, 33, 1: 1–15.
Williamson J.G. 1965. Regional Inequality and the Process of National Development: A Description of the Patterns. Economic Development and Cultural Change, 13, 4, 2: 1–84.
Wyżnikiewicz B. 2017. Produkt krajowy brutto jako przedmiot krytyki. Wiadomości Statystyczne, 3(670): 5–15.