Słowa kluczowe
rolnictwo
wielofunkcyjność rolnictwa
rolnictwo miejskie
grunty rolne
Polska
Jak cytować
Abstrakt
Zachodzące od kilkunastu lat w Polsce silne procesy suburbanizacyjne doprowadziły do gwałtownego rozwoju obszarów podmiejskich. Powoduje to dużą presję na rolnictwo i obszary wiejskie, prowadząc do kurczenia się powierzchni gruntów rolnych. Celem opracowania jest przedstawienie zmian zachodzących w zakresie działalności rolniczej na obszarach metropolitalnych w Polsce. Szczególną uwagę zwrócono na potrzebę racjonalnego gospodarowania gruntami rolnymi i wprowadzenia rozwiązań, które pozwoliłyby na zachowanie najbardziej cennych produkcyjnie i wartościowych krajobrazowo terenów rolniczych. Zakres przestrzenny analizy obejmował 7 wybranych obszarów metropolitalnych w Polsce: Wrocławski Obszar Metropolitalny, Krakowski Obszar Metropolitalny, Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię, Poznański Obszar Metropolitalny, Łódzki Obszar Metropolitalny, Warszawski Obszar Metropolitalny oraz Obszar Metropolitalny Gdańsk–Gdynia–Sopot. Bardziej szczegółowo problemy rolnictwa omówiono na przykładzie Poznańskiego Obszaru Metropolitalnego. W latach 2007–2018 na badanych obszarach metropolitalnych nastąpił spadek powierzchni użytków rolnych o 4,3%, co oznacza zanikanie terenów rolniczych pod wpływem procesów urbanizacyjnych. Względy środowiskowe i gospodarcze przemawiają za tym, aby racjonalnie gospodarować terenami rolniczymi na obszarach metropolitalnych. Z uwagi na ochronę przed nieuzasadnionym wyłączaniem gruntów rolnych z produkcji rolniczej konieczne jest włączenie wielofunkcyjnego rolnictwa i rolnictwa miejskiego do priorytetów planowania przestrzennego obszarów metropolitalnych oraz utworzenie monitoringu zasobów gruntów, jakim dysponuje rolnictwo.
Bibliografia
Bański J. 2009. Typy obszarów funkcjonalnych w Polsce. IGiPZ PAN, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa (http://www.igipz.pan.pl/tl_files/igipz/ZGWiRL/Projekty/Ekspertyza_typologia.pdf; dostęp: 21.09.2019).
Degórska B. 2013. Koncepcja kształtowania struktury przestrzennej sieci ekologicznej Krakowa. [W:] B. Degórska, M. Baścik (red.), Środowisko przyrodnicze Krakowa. Zasoby–Ochrona–Kształtowanie. Wydawnictwo Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Urząd Miasta Krakowa, Katedra Gospodarki Przestrzennej i Nauk o Środowisku Przyrodniczym Wydziału Geodezji i Kartografii PW, s. 251–262.
Degórska B. 2017. Urbanizacja przestrzenna terenów wiejskich na obszarze metropolitalnym Warszawy: kontekst ekologiczno-krajobrazowy. Prace Geograficzne, 262.
Heffner K. 2016. Proces suburbanizacji a polityka miejska w Polsce. [W:] T. Marszał (red.), Miasto– region–gospodarka w badaniach geograficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 75–110.
Kaczmarek U. 2014. Poziom dezagraryzacji obszarów metropolitalnych w Polsce. [W:] M. Dej, K. Janas, O. Wolski (red.), Współpraca miejsko-wiejska w Polsce. Uwarunkowania i potencjał. Instytut Rozwoju Miast, Kraków, s. 99–118.
Kacprzak E. 2011. Warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa w aglomeracji poznańskiej. [W:] E. Kacprzak, B. Maćkiewicz (red.), Gospodarka rolna w aglomeracji poznańskiej, Biblioteka Aglomeracji Poznańskiej, 16: 12–26.
Kacprzak E., Maćkiewicz B. 2011. Wyłączenia użytków rolnych z produkcji rolniczej w powiecie poznańskim w latach 2000–2009. [W:] E. Kacprzak, B. Maćkiewicz (red.), Gospodarka rolna w aglomeracji poznańskiej. Biblioteka Aglomeracji Poznańskiej 16: 61–70.
Kacprzak E., Maćkiewicz B. 2013. Farmland conversion and changes in the land-use pattern in the Poznań agglomeration over the years 2000–2009. Quaestiones Geographicae, 32(4): 91–102.
Kałużna D., Mizgajski A. 2016. Community Gardens in Poland – Impulse, Assistance, Expansion. [W:] S. Tappert (red.), Growing in Cities. Interdisciplinary Perspectives on Urban Gardening. Conference proceedings. University of Applied Sciences, Basel, s. 106–118.
Kołodziejczak A. 2017. Ogrody przydomowe – samozaopatrzenie gospodarstw rolnych w województwie wielkopolskim. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 40: 191–201.
Kołodziejczak A., Kacprzak E., 2016. Funkcje rolnicze. [W:] T. Kaczmarek, Ł. Mikuła (red.), Koncepcja kierunków rozwoju przestrzennego Metropolii Poznań. Centrum Badań Metropolitalnych UAM, Poznań: 129–143.
Kołodziejczak A., Kawińska M. 2014. Intensity of agricultural production organisation in Poland. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 26: 107–117.
Kopeć B., 1987. Intensywność organizacji w rolnictwie polskim w latach 1960–1980. Rocznik Nauk Rolniczych, G 84(1): 7–27.
Kostrowicki J., Falkowski J. 2001. Geografia rolnictwa świata. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.
Latkowska M.J. 2012. „Community gardens”, czyli ogrody sąsiedzkie – nowe formy zieleni w przestrzeni miejskiej. Czasopismo Techniczne Architektura, 6A(19): 271–276.
Lohrberg F., Timpe A. 2011. Urbane Agrikultur – Neue Formen der Primärproduktion in der Stadt. Planerin Fachzeitschrift für Stadt-, Regional und Landesplanung, 5: 35–37.
Maćkiewicz B., Kacprzak E. 2015. Policies of farmland use in the agglomeration of Poznań. Studia Regionalia, 41–42: 115–128.
Maćkiewicz B., Asuero R.P., Almonacid A.G. 2018. Urban agriculture as the path to sustainable city development insights into allotment gardens in Andalusia. Quaestiones Geographicae, 38(2): 121–136.
Mougeot L.J.A. 2000. Urban agriculture: definition, presence, potential and risks. [W:] N. Bakker, Feldalfing (red.), Growing cities, growing food: urban, agriculture on the policy agenda. A reader on urban agriculture. German Foundation for International Development.
Opitz I., Berges A., Piott T., Krikser T. 2016. Contributing to food security in urban areas: differences between urban agriculture and peri-urban agriculture in the Global North. Agriculture and Human Value, 33, 2: 341–358.
Pearson L.J., Pearson L., Pearson C.J. 2010. Sustsinble urban agriculture: Stocktake and opportunities. International Journal of Agricultural Sustainability, 8(1/2): 7–19.
Sroka W. 2014. Definicje oraz formy miejskiej agrokultury – przyczynek do dyskusji. Wieś i Rolnictwo, 3(164): 85–103.
Sroka W. 2016. Rolnictwo i gospodarstwa rolne na obszarach miejskich i podmiejskich – konceptualizacja oraz przesłanki rozwoju. Folia Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinensis Oeconomica, 329(84), 3: 123–134.
Szczepańska M., Kołodziejczak A., Kacprzak E. 2015. Urban agriculture of the Poznań agglomeration. Studia Regionalia, 41–42: 141–156.
Szczepańska M., Krzyżaniak M., Świerk D., Urbański P. 2016. Rodzinne ogrody działkowe jako element zielonej infrastruktury na terenie aglomeracji poznańskiej. Studia Miejskie 22: 129–142.
Szczęsny R. 1992. Przemiany struktury przestrzennej rolnictwa indywidualnego Polski w latach 1938–1988. Dokumentacja Geograficzna, 4.
Śleszyński P., Deręgowska A., Mazurek D., Stępniak M., Sudra P., Zielińska B. 2017. Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach w 2015 roku. IGiPZ PAN na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa, Warszawa.
Ustawa z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (Dz.U. z 2014 r. poz. 40).
Użytkowanie gruntów. Powszechny Spis Rolny 2010. 2011. GUS, Warszawa.
Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski. 2000. Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa, Puławy.
Zgliński W. 1996. Kształtowanie się funkcji żywicielskiej aglomeracji warszawskiej. Prace Geograficzne 162.