Słowa kluczowe
funkcje
przestrzeń
koncepcje badań
Jak cytować
Abstrakt
Praca zawiera pogłębioną refleksją nad kwestią badań funkcjonalnych w geograficznych badaniach wsi oraz dyscyplin pokrewnych, głównie gospodarka przestrzenna. W geografii społeczno-ekonomicznej oraz gospodarce przestrzennej koncepcja funkcjonalna odegrała istotną rolę w opisie i wyjaśnianiu rzeczywistości, stwarzając podstawy dla programów badawczych miast i wsi. Najważniejszym celem artykułu jest próba określenia podstawowych dylematów poznawczych i praktycznych w badaniach funkcjonalnych wsi. Przemyślenia zawarte w artykule dotyczą problemu wyborów, przed którymi stają badacze w projektowaniu i prowadzeniu studiów funkcjonalnych oraz pokrewnych im kierunków. Poruszono takie kwestie, jak relacyjność i desygnaty funkcji, problem czasu i skali badań oraz dylemat porządku przestrzennego i spójności. Autorzy postulują rozwój koncepcji krytycznych opartych na neofunkcjonalizmie. Stwarza to możliwość rozwoju badań, które zwracają uwagę na lokalne wymiary życia społecznego i gospodarczego. Podejście to może być bardzo twórcze dla planowania przestrzeni lokalnych i podstaw społecznego zaangażowania w proces podnoszenia warunków życia, wzmacniania tożsamości kulturowej oraz kreowania samych miejsc.
Bibliografia
Bański J. 2002. Geografia wsi – nową dyscypliną badawczą polskiej geografii. Przegląd Geograficzny, 74(3): 367–379.
Bański J. 2007. Koncepcje rozwoju struktury przestrzennej w Polsce – polaryzacja czy równoważenie? Przegląd Geograficzny, 79(1): 45–79.
Bański J. (red.), 2016. Atlas obszarów wiejskich w Polsce. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
Bański J., Stola W. 2002. Przemiany struktury przestrzennej i funkcjonalnej obszarów wiejskich w Polsce. Studia Obszarów Wiejskich, 3.
Biderman E. 1967. Kryteria hierarchizacji osiedli centralnych w badaniach na Pomorzu Zachodnim. [W:] L. Straszewicz (red.), Ośrodki lokalne. Uniwersytet Łódzki, Łódź, 32–49.
Braudel F. 1971. Historia i trwanie. Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa.
Chilczuk M. 1963. Sieć ośrodków więzi społeczno-gospodarczej wsi w Polsce. Prace Geograficzne, 45.
Chojnicki Z. 1970. Podstawowe tendencje metodologiczne we współczesnej geografii ekonomicznej. Przegląd Geograficzny, 42(2): 199–214.
Chojnicki Z. 1999. Podstawy metodologiczne i teoretyczne geografii. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Chojnicki Z. 2010. Rozwój społeczno-ekonomiczny i jego aspekty aksjologiczne. [W:] Koncepcje i studia metodologiczne i teoretyczne. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 115–130.
Drobek W., Heffner K. 1994. Koncepcja wsi kluczowych a procesy osadnicze na obszarach wiejskich. Przegląd Geograficzny, 66(122): 19–31.
European Development Opportunities for Rural Areas. 2011. ESPON & UHI Millennium Institute.
Gorzelak G. 2001. Bieda i zamożność regionów. [W:] I. Sagan, M. Czepczyński (red.), Wymiar i współczesne interpretacje regionu. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 37–58.
Gorzelak G. 2007. Scenariusze ESPON: wyzwania dla spójności. Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG). Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Jerczyński M. 1973. Zagadnienia specjalizacji bazy ekonomicznej większych miast w Polsce. [W:] M. Jerczyński, L.F. Chaves, Z. Siemek (red.), Studia nad strukturą funkcjonalną miast. Prace Geograficzne, 97, 9–134.
Jędrzejczyk D. 1989. Główne koncepcje pojęcia układu osadniczego we współczesnej myśli geograficzno-ekonomicznej. Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Kostrowicki J. 1968. Agricultural Typology, Agricultural Regionalization, Agricultural Development. Geographia Polonica, 14: 265–274.
Kostrowicki J. 1969. Typologia rolnictwa. Założenia, kryteria, metody. Przegląd Geograficzny, 41(4): 599–621.
Kostrowicki J. 1973. Zarys geografii rolnictwa. PWN, Warszawa.
Kostrowicki J. 1976. Obszary wiejskie jako przestrzeń wielofunkcyjna. Zagadnienia badawcze i planistyczne. Przegląd Geograficzny, 48(4): 601–611.
Lisowski A. 2003. Koncepcje przestrzeni w geografii człowieka. UW, Warszawa.
Lisowski A. 2014. Typy przestrzeni a geografia. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 24: 7–18.
Liszewski S. 1993. Dorobek łódzkiego ośrodka geograficznego w zakresie badania ośrodków lokalnych. Próba syntezy, kierunki dalszych prac. [W:] W. Maik (red.), Problematyka lokalnych systemów osadniczych. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, 29–40.
Liszewski S. (red.). 1995. Geografia osadnictwa i ludności w niepodległej Polsce. Lata 1918–1993. Tom III. Badacze. Polskie Towarzystwo Geograficzne, Łódź.
Maik W. 1976. Analiza funkcjonalna sieci osadniczej podregionu kalisko-ostrowskiego. Seria Geografia. 11. Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Maik W. 1988. Rozwój teorii regionalnych i krajowych układów osadnictwa. Seria Geografia. 37. Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Maik W. 1992. Problematyka rozwoju polskiej geografii społeczno-ekonomicznej w świetle paradygmatycznych modeli pojęciowych. Przegląd Geograficzny, 44(3–4): 231–246.
Maik W, 1993. Koncepcja lokalnych systemów osadniczych. Założenia i perspektywy badawcze. [W:] W. Maik (red.), Problematyka lokalnych systemów osadniczych. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, 19–28.
Maik W. 1998. Metodologia polskiej geografii osadnictwa. [W:] J. Kaczmarek (red.), Metodologia geografii osadnictwa na przełomie wieków. X Konwersatorium Wiedzy o Mieście. Katedra Geografii Miast i Turyzmu, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, s. 7–14.
Maik W. 2005. Wprowadzenie. [W:] S. Liszewski, W. Maik (red.), Rola i miejsce geografii osadnictwa i ludności w systemie nauk geograficznych. Studia i Materiały IGiGP WSG w Bydgoszczy, 9–17.
Maik W. 2012. Podstawy teoretyczno-metodologiczne studiów geograficzno-miejskich. Studium z metodologii miast. Wydawnictwo Uczelniane WSG, Bydgoszcz.
Rakowski W. 1975. Procesy urbanizacji wsi. Na przykładzie województwa warszawskiego. Studia KPZK PAN. 50.
Rembowska K. 2006. Człowiek w geograficznych obrazach świata. [W:] W. Maik, K. Rembowska, A. Suliborski (red.), Człowiek w badaniach geograficznych. Podstawowe Idee i Koncepcje w Geografii, 2, 27–46.
Rykiel Z. 2001. Krytyka teorii regionu społeczno-ekonomicznego. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok.
Smętkowski M. 2013. Miasta jako bieguny wzrostu. [W:] A. Olechnicka, K. Wojnar (red.), Terytorialny wymiar rozwoju: Polska z perspektywy badań ESPON. Warszawa, 31–47.
Stanny M., Rosner A., Komorowski Ł. 2018. Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap III. Struktury społeczno-gospodarcze, ich przestrzenne zróżnicowanie i dynamika. Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.
Stola W. 2004. Regionalne zróżnicowanie struktury funkcjonalnej obszarów wiejskich w Polsce. [W:] J. Bański (red.), Polska przestrzeń wiejska: procesy i perspektywy. Studia Obszarów Wiejskich, 6, 9–20.
Stola W. 1987. Klasyfikacja funkcjonalna obszarów wiejskich Polski. Próba metodyczna. Prace Habilitacyjne. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
Stola W. 1993. Struktura przestrzenna i klasyfikacja funkcjonalna obszarów wiejskich Polski. Dokumentacja Geograficzna, 3.
Suliborski A. 2010. Funkcjonalizm w polskiej geografii miast. Studia nad genezą i pojęciem funkcji. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Suliborski A. 2018. Geografia versus gospodarka przestrzenna. Studia KPZK PAN, 183: 17–26.
Śleszyński P. 2007. Gospodarcze funkcje kontrolne w przestrzeni Polski. Prace Geograficzne, 213.
Śleszyński P. 2017. Wyznaczenie i typologia miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze. Przegląd Geograficzny, 89(4): 565–593.
Wójcik M. 2012. Geografia wsi w Polsce. Studium zmiany podstaw teoretyczno-metodologicznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Wójcik M. 2021. Społeczno-kulturowy wymiar przestrzeni wiejskiej. Studia z geografii człowieka. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Zagożdżon A. 1974. Rozwój sieci osadniczej w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym. [W:] S. Golachowski, A. Zagożdżon (red.), Dolnośląski Okręg Miedziowy 1960–1970. Początki przemian społeczno-ekonomicznych. Komitet Badań Rejonów Uprzemysławianych, Wrocław–Warszawa, 201–237.
Zajchowska S. (red.). 1976. Współczesna problematyka osadnictwa wiejskiego. Seria Geografia. 10.Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Zarycki T. 2000. O niektórych dylematach współczesnych badań nad przestrzenią społeczną. Studia Regionalne i Lokalne, 4: 5–22.