Słowa kluczowe
metoda HKP
ochrona krajobrazu
zrównoważony rozwój
krajobraz
powiat poznański
Jak cytować
Abstrakt
W artykule zaprezentowano metodę Historycznych Kodów Przestrzennych (HKP) zastosowaną do diagnozy stanu ochrony historycznych struktur urbanistyczno-krajobrazowych w kontekście zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla powiatu poznańskiego. Zbudowany zbiór wskaźników i modeli reprezentatywnych struktur historyczno-krajobrazowych posłużył do analiz zrównoważonego rozwoju gmin w aspektach historyczno-kulturowym i planistyczno-krajobrazowym. Analiza historyczno-przestrzenna obejmowała okres od końca XIX w., natomiast analiza statystyczna lata 2000–2017. Do oceny całościowej zastosowano metody porównawcze i porządkowania liniowego. Badania i analizy wykazały między innymi znaczne zróżnicowanie rozwoju gmin w aspektach kulturowych i przestrzennych ze względu na poziom i dynamikę planowania przestrzennego oraz ogólnie niski poziom ochrony historycznych struktur urbanistyczno-krajobrazowych na obszarze powiatu poznańskiego.
Bibliografia
Antolak M., Młynarczyk K. 2013. Waloryzacja zasobów przyrodniczych i krajobrazu. [W:] E. Biesiadka, J.J. Nowakowski (red.), Ocena oddziaływania na środowisko i monitoring przyrodniczy. Podręcznik metodyczny. Wyd. Mantis, Olsztyn, s. 338-344.
Bajerowski T. 1991. Ocena, ochrona i kształtowanie krajobrazu wiejskiego, jako składnik programowania prac urządzenioworolnych. Praca doktorska. Olsztyn.
Bell S. 1993. Elements of Visual Design in the Landscape. London. Bell S. 1999. Landscape. Pattens, Perception and Process. Londo
Bogdanowski J. 1968, Architektura krajobrazu: wybrane problemy studialne, projektowe, i konserwatorskie. Politechnika Krakowska, Kraków.
Bogdanowski J., Łuczyńska-Bruzda M., Novak Z. 1973. Architektura krajobrazu. PWN, Kraków.
Bogdanowski J. 1976. Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu. Zakład Narodowy im. Ossolinskich, Wrocław-Kraków-Warszawa, s. 53-59.
Brodowska-Farag A. 2009. Nowa metoda oceny stanu wartości kulturowych wizualnego aspektu krajobrazu wsi. [W:] A. Andrzejewska, A. Lubański (red.), Trwałość i efektywność ochrony przyrody w polskich parkach narodowych. Kampinoski Park Narodowy, Izabelin, s. 81-90.
Broster R.S., Daniel T.C. 1976. Measuring landscape aesthetics: the scenic beauty estimation method. USDA Forest Service Res. Paper RM-167. Fort Collins.
Cieślak M. 1980. Propozycja określania struktury dominacyjnej i różnorodności gatunkowej zespołów. Wiadomości Ekologiczne, 26, 2: 141-150.
Cieślak M. 1983. Wstępna ocena czynników kształtujących zgrupowania ptaków lęgowych brzegu lasu. Człowiek i Środowisko, 7: 449-459.
Cieślak M. 1991. Awifauna lęgowa rozdrobnionych lasów wschodniej Polski. Notatki Ornitologiczne, 32: 77-88.
Cynalewski B. 1986. Zamki i pałace Wielkopolski. KAW, Poznań.
Dąbrowska-Budziło K. 1990. Wśród panoram Krakowa: o przemianach widoków i o tym, jak je ocalić. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Demańczuk E., Szynkiewicz E. 2007. Analiza treści wybranych arkuszy map w skali 1:25000 jako przykład odzwierciedlenia zmian zachodzących na terenie Dolnego Śląska w 2. połowie XIX i 1. połowie XX wieku. Z Problemów Bibliotek Naukowych Wrocławia, 4: 61.
Faluszczak F.P. 2019. Podstawy geografii i kartografii historycznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, s. 210.
Fundations for Visual Project Analysis 1989. New York.
Giedych R., Szumański M. 1998. Zarys prawnych uwarunkowań krajobrazu w Polsce. Krajobraz z Paragrafem, SGGW, 1.
Giedych R., Szumański M. 1999a. Charakterystyka umocowanych prawnie źródeł informacji do kształtowania terenów zieleni na poziomie planowania miejscowego. Krajobraz z Paragrafem, SGGW, 2.
Giedych R., Szumański M. 1999b. Wokół pojęcia krajobraz glosariusz prawny. Krajobraz z Paragrafem, SGGW, 3.
Giedych R., Szumański M. 2000. Planowanie miejscowe w zapisach prawa polskiego w XX wieku. Krajobraz z Paragrafem, SGGW, 4.
Giedych R., Szumański M. 2001. Prawne wyznaczniki wartości zasobów przyrodniczych środowiska. Krajobraz z Paragrafem, SGGW, 5.
Giedych R., Szumański M. 2002. Tereny wypoczynkowe gminy – podstawy prawne rozwoju. Krajobraz z Paragrafem, SGGW, 6.
Goodall W.1987. The Penguin Dictionary of Human Geography. London.
Graczyk R. 2007. Współczesne przekształcenia małych miast Wielkopolski: wybrane zagadnienia. Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Architektura i Urbanistyka, 9: 59-73.
Idczak P., Mrozik K. 2016. Peryurbanizacja w Poznańskim Obszarze Metropolitalnym. Studia i Prace WNEiZ US, 46/2: 243-254. https://doi.org/10.18276/sip.2016.46/2-21 DOI: https://doi.org/10.18276/sip.2016.46/2-21
Jakóbczyk W. (red.) 1973. Dzieje Wielkopolski. T. II. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Jakimowicz T. 1971. Renesansowe rezydencje w Wielkopolsce. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań. Jakimowicz T. 1984. Gołuchów. Arkady, Warszawa.
Janecki J. 1981. Teoria linii prostych w krajobrazie. Miasto, 6: 17-24.
Kaczmarek T. (red.) 2014. Delimitacja poznańskiego obszaru metropolitalnego. Biblioteka Aglomeracji Poznańskiej, 26: 7-15.
Kaczmarek T. (red.) 2015a. Koncepcja kierunków rozwoju przestrzennego Metropolii Poznań – projekt luty 2015. Stowarzyszenie Metropolia Poznań, Poznań.
Kaczmarek T. (red.) 2015b. Stan, struktura przestrzenna i kierunki rozwoju mieszkalnictwa w aglomeracji poznańskiej, październik 2015. Centrum Badań Metropolitalnych, UAM, Poznań, s. 36.
Kamiński Z.J. 1992. Studium konserwatorsko-urbanistyczne. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Architektura, 19, 1110. Gliwice.
Kamiński Z.J. 2008. Współczesne planowanie wsi w Polsce. Zagadnienia ruralisty. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice.
Karsznia I. 2018. Koncepcja struktury bazy dawnych historycznych obiektów topograficznych. UW Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa, s. 226.
Kijowska J., Kijowski A., Rączkowski w. 2011. Krajobraz i polityka – wybrane aspekty wpływu decyzji politycznych na zmiany krajobrazu w Polsce. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 15.
Kistowski M. 2007. Metoda delimitacji i oceny wartości wizualno-estetycznej jednostek krajobrazowych i jej zastosowanie dla obszaru województwa pomorskiego. [W:] K. Ostaszewska, I. Szumacher, S. Kulczyk, E. Malinowska (red.), Znaczenie badań krajobrazowych dla zrównoważonego rozwoju. Warszawa, s. 677-695.
Knowles A.K. 2002. Past time, past place: GIS for history. ESRI Press, Redlands.
Krassowski C. 1977. Problemy genezy, przemian i ochrony krajobrazu osadniczego ziem Polski. Politechnika Warszawska, Instytut Architektury i Planowania Wsi, Warszawa.
Kudriawcew M. 1955. Zagadnienie ujednolicenia podstawowych map topograficznych. Geodezja i Kartografia, 2, 4: 201-216.
Libicki M., Libicki P. 2003. Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce. Dom Wydawniczy REBIS, Poznań.
Litwin U., Bacior S., Piech I. 2009. Metodyka waloryzacji i ocen krajobrazu. Geodezia, kartografija i aerofotoznimannija, 71: 14-25.
Lynch K. 1960. The Image of the City. MIT Press.
Łapecki K. 2018. Dawne mapy historyczne i wojskowe. Wydawnictwo IHN PAN, Warszawa, s. 11-30.
Łuczak A. 2015. Archiwalne mapy jako źródło w badaniach nad dawnym krajobrazem kulturowym, wykorzystanie narzędzi GIS w ocenie kartometryczności średnioskalowych map topograficznych Śląska z XVIII i XIX wieku. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 57: 271-290.
Matuszkiewicz J.M. 1978. Fitokompleks krajobrazowy – specyficzny poziom roślinności. Wiadomości Ekologiczne, 24.
Matuszkiewicz J.M. 1993. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geograficzne, 158: 5-107.
Munch H. 1946. Geneza rozplanowania miast wielkopolskich XIII i XIV wieku. PAN, Kraków.
Myczkowski Z. i in. 1998. Ochrona wartości krajobrazu i środowiska kulturowego w studium do planu i miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy. Studia i Materiały. Krajobraz, 18(30).
Myga-Piątek U. 2010. Przemiany krajobrazów kulturowych w świetle idei zrównoważonego rozwoju. Problemy Ekorozwoju, 5, 1: 95-108.
Nita J., Myga-Piątek U. 2005. Przykład zastosowania technik komputerowych do waloryzacji i ochrony krajobrazów Wyżyny Częstochowskiej. Przegląd Geograficzny, 77/3: 325-341.
Nita J., Myga-Piątek U. 2012. Rola GIS w ocenie historycznych opracowań kartograficznych na przykładzie Wyżyny Częstochowskiej. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 16: 116-135.
Niedźwiecka-Filipiak I. 2009. Wyróżniki krajobrazu i architektury wsi Polski południowo-zachodniej. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław.
Niedźwiecka-Filipiak I. 2012. Wyróżniki dziedzictwa kulturowego obszarów wiejskich. Architektura Krajobrazu – Landscape Architecture, 2: 38-48.
Ostrowski W. 2008. Semiotyczne podstawy projektowania map topograficznych – na przykładzie prezentacji zabudowy. Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Richling A. 1992. Podstawy metodyczne oceny wizualnej atrakcyjności krajobrazów. Metody Oceny Środowiska Przyrodniczego. Gea, 2: 9-18.
Ruszczyńska T., Sławińska A. (red.) 1969. Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. V. Województwo Wielkopolskie. 20. Powiat poznański. Instytut Sztuki PAN, Warszawa, 59 s.
Rylke J. 2002. Zasady oceny krajobrazu kulturowego. [W:] J. Szyszko, J. Rylke, P. Jeżowski (red.), Ocena i wycena zasobów przyrodniczych. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, s. 214-235.
Rylke J. 2011. Krajobraz kulturowy. Mapy znaczeń. [W:] S. Bernat (red.), Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych. Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Sosnowiec, s. 278-287.
Rylke J. 2013b. Rozwój osadnictwa w południowej Warmii. [W:] Terenowe metody oceny i wyceny zasobów przyrodniczych. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, s. 188-233.
Rylke J. 2016. Przyrodniczy kontekst projektowania krajobrazu. [W:] S. Dreszer (red.), Bionics 40. 40 lat bioniki w Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu. Projektowanie krajobrazu jako nieodzowna część ochrony środowiska przyrodniczego. Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, Poznań.
Skuratowicz J. 1992. Dwory i pałace w Wielkim Księstwie Poznańskim. Wydawnictwo „Eco”, Międzychód. Skuratowicz J. (red.) 1994. Dawne budownictwo folwarczne. Majątki Wielkopolski. T. I. Powiat gostyński. Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, Szreniawa.
Skuratowicz J. 2006. Pałac w Dobrzycy. Poznań.
Strzałko M. (red.) 2006a. Barokowe dwory i pałace w Wielkopolsce. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań. Strzałko M. (red.) 2006b. Wielkopolskie zamki. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań.
Szady B. 2008. Zastosowanie systemów informacji geograficznej w geografii historycznej. Polski Przegląd Kartograficzny, 40, 3: 279-283.
Szady B. 2013. Geografia historyczna w Polsce – rozwój i perspektywy. Studia Geohistorica, 1: 19-38. https://doi.org/10.12775/SG.2013.03 DOI: https://doi.org/10.12775/SG.2013.03
Szady B. 2018. Dawna mapa w badaniach geograficzno-historycznych w Polsce. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 66(2): 129-141.
Szumigała P., Czarny B. 2017. Planowanie przestrzenne i kształtowanie krajobrazu miasta w kontekście terenów zalewowych, na przykładzie Drezdenka. Regiony, Miasta, Metropolie, Prace Naukowe UE we Wrocławiu, 467: 163-175.
Szumigała P., Szpakowska B., Dudzińska A. 2016c. Zagadnienia ochrony krajobrazu w zrównoważonym rozwoju przestrzennym gmin Czerwonak i Swarzędz. Problemy Ekologii Krajobrazu, 42: 73-85.
Szumigała P., Urbański P. 2016. Uwarunkowania przestrzenno-gospodarcze kształtowania krajobrazu w ramach rozwoju zrównoważonego. Człowiek – Ekologia – Architektura, 2: 117-124.
Szumigała P., Urbański P. 2017a. Przekształcenia krajobrazu terenów poindustrialnych na wybranych przykładach. Studia i Prace Naukowe, Zeszyty Naukowe WNEiZ UE Szczecin, 44/3: 237-249. https://doi.org/10.18276/sip.2016.44/3-19 DOI: https://doi.org/10.18276/sip.2016.44/3-19
Szumigała P., Urbański P. 2017b. Utracone i poszukiwane wartości krajobrazu dolin rzecznych i terenów zieleni śródmiejskiej w Szamotułach. Nauka, Przyroda Technologie, 11, 3: 279-289. https://doi.org/10.17306/J.NPT.00208
Szumigała P., Urbański P. 2017c. Dolina Maskawy w Środzie Wielkopolskiej – możliwości odzyskania wartości krajobrazowych. Nauka, Przyroda Technologie, 11, 4: 375-383. https://doi.org/10.17306/J.NPT.00208 DOI: https://doi.org/10.17306/J.NPT.00208
Szumigała P. Urbański P. 2017d. Tereny zieleni w nowych koncepcjach rozwoju miast i metropolii na wybranych przykładach. [W:] Gospodarka miejska przyszłości. Prace Naukowe UE we Wrocławiu, 490: 219-230. https://doi.org/10.15611/pn.2017.490.20 DOI: https://doi.org/10.15611/pn.2017.490.20
Szumigała P.P. 2019. Diagnoza stanu ochrony historycznych struktur urbanistyczno-krajobrazowych powiatu poznańskiego na podstawie metody Historycznych Kodów Przestrzennych i zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Monografia. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań, s. 387.
Tłoczek I.F. 1955. Miasteczka rolnicze Wielkopolski. Warszawa, s. 192-l95.
Urbański P., Krzyżaniak M., Rydzewska A. 2009. Zieleń Poznania i innych miast w Polsce. Nauka Przyroda Technologie, 3(1): 1-9.
Urbański P., Szpakowska B., Raszeja E. 2008. Walory rekreacyjne zieleni Poznania. Nauka Przyroda Technologie, 2(4): 1-10.
Vahle H.Ch. 2001. Koncepcja potencjalnej roślinności uprawnej. Tuexenia, 21: 273-292.
Wejchert K. 1974. Elementy kompozycji urbanistycznej. Arkady, Warszawa, s. 161-184.
Walerzak M., Urbański P., Świerk D., Skalski M., Krzyżaniak M. 2016b. Barokowy ogród przy zamku w Słońsku – wybrane aspekty kompozycji przestrzennej. Nauka Przyroda Technologie, 10(2), 16: 1-9. https://doi.org/10.17306/J.NPT.2016.2.16 DOI: https://doi.org/10.17306/J.NPT.2016.2.16
Walerzak M., Walerzak A., Świerk D., Krzyżaniak M., Urbański P. 2016a. Aspekty kompozycji oraz koncepcja rewaloryzacji fragmentu zespołu pałacowo-parkowego w Gorzyniu. Nauka Przyroda Technologie, 10(1), 1: 1-11. https://doi.org/10.17306/J.NPT.2016.1.1 DOI: https://doi.org/10.17306/J.NPT.2016.1.1
Welc-Jędrzejewska J., Kulesza-Szerniewicz E., Makowska B., Steiler E., Jagielska E. 2011. Problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Poradnik dla planistów i samorządów lokalnych. Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa.
Wilkaniec A. 2012. Miejsce obiektów dawnej twierdzy Poznań w krajobrazie współczesnego miasta. [W:] H. Petryshyn, E. Sochacka-Sutkowska (red.), Tożsamość krajobrazu miasta. Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Szczecin, s. 261-268.
Wojciechowski K.H. 1986. Problemy percepcji i oceny estetycznej krajobrazu. Uniwersytet Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin.
Wojciechowski K.H. 1987. Systemy ochrony estetycznej krajobrazu. O przydatności badań percepcji krajobrazu. [W:] A. Böhm (red.), Ochrona i kształtowanie krajobrazu w zabytkowych układach przestrzennych. Raport MR I.6. PAN, Kraków.
Wojciechowski K.H. 2004. Miejsce postrzeganego krajobrazu w całościowym ujęciu jakości życia. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, 59, 13: 213-229.
Wolski P. 1992. O percepcji krajobrazu i jej znaczeniu. Gea, 2.
Zachariasz A. 2012. Przydatność archiwalnych źródeł kartograficznych dla współczesnych badań krajobrazowych. [W:] Źródła kartograficzne w badaniach krajobrazu kulturowego. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 16: 63-83.
Ziobrowski Z. 2012. Urbanistyczne wymiary miast. Instytut Rozwoju Miast, Warszawa, 260 s.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Paweł Piotr Szumigała
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.