Słowa kluczowe
układy obwarzankowe małych miast
małe miasta
gminy obwarzankowe
województwo wielkopolskie
Jak cytować
Abstrakt
Głównym celem artykułu jest określenie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego układów obwarzankowych małych miast. Zakres przestrzenny pracy dotyczy wybranych gmin miejskich (miast do 20 tys. mieszkańców) i ich wiejskich odpowiedników (gmin obwarzankowych) położonych w województwie wielkopolskim, którymi są: Chodzież, Czarnków, Obrzycko, Słupca oraz Złotów. Zakres czasowy obejmuje natomiast lata 2011 i 2021. Postępowanie badawcze, które ma na celu realizację głównego założenia pracy, obejmuje cztery etapy. W pierwszym etapie przeprowadzono przegląd literatury dotyczący gmin wchodzących w skład układów obwarzankowych. W drugim etapie przedstawiono położenie i charakterystykę układów obwarzankowych małych miast w województwie wielkopolskim. W zasadniczym, trzecim etapie omówiono wyniki badań w zakresie sytuacji ludnościowej i gospodarczej oraz poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w ujęciu całościowym, a także przedstawiono statystyki opisowe typowej gminy w badanych układach obwarzankowych. W ostatnim, czwartym etapie pracy zaprezentowano wnioski i podjęto dyskusję związaną z funkcjonowaniem gmin obwarzankowych wokół małych miast. Analiza wykazała, że układy obwarzankowe małych miast w województwie wielkopolskim charakteryzują się zróżnicowanym poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego, co potwierdza wartość obliczonego wskaźnika syntetycznego Perkala (Ws). W 2021 r. w porównaniu do 2011 r. gminy obwarzankowe odnotowały przeciętnie większy wzrost wartości wymienionego wskaźnika niż małe miasta. Doprowadziło to do zmian w ich pozycjach na skali poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego oraz w przynależności do poszczególnych klas rozwoju w rozpatrywanym województwie.
Bibliografia
Barek R., Zaniewska H. 2006. Warunki rozwoju małych miast w Wielkopolsce. [W:] K. Heffner, T. Marszał (red.), Uwarunkowania rozwoju małych miast. Biuletyn KPZK PAN, 226: 104-124.
Chojnicki Z. 1989. Podstawowe aspekty rozwoju społeczno-gospodarczego. [W:] A. Kukliński (red.), Współczesne problemy gospodarki przestrzennej Polski. Rozwój Regionalny, Rozwój Lokalny, Samorząd Terytorialny, 18: 107-121.
Chojnicki Z. 1999. Podstawy metodologiczne i teoretyczne geografii. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Churski P. 2008. Czynniki rozwoju regionalnego i polityka regionalna w Polsce w okresie integracji z Unią Europejską. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Cieślak-Wróblewska A. 2021. Awantury o granice. Ekspansja terytorialna miast budzi opory mieszkańców (https://regiony.rp.pl/spolecznosci-lokalne/art19174231-awantury-o-granice-ekspansja-terytorialna-miast-budzi-opory-mieszkancow; dostęp: 30.08.2024).
Creamer D. 1943. Shift of manufakturing industries. Industrial location and national resources U.S. National Resources Planning Bard, Washington.
Czyż T. 2016. Metoda wskaźnikowa w geografii społeczno-ekonomicznej. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 36: 9-19.
Czyż T., Hauke J. 2010. Nierówności regionalne w Polsce. [W:] W. Ratajczak, K. Stachowiak (red.), Gospodarka przestrzenna społeczeństwu. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 13-29.
Czyż T., Hauke J. 2015a. Entropijna miara nierówności w badaniach regionalnych. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 32: 17-30.
Czyż T., Hauke J. 2015b. Spatial entropy in regional analysis. Quaestiones Geographicae, 34(4): 30-47. DOI: https://doi.org/10.1515/quageo-2015-0037
Dąmbska A., Trzyna S. (red.) 2013. Samorząd 3.0. Forum Od-nowa, Warszawa.
Dobkowski J. 2020. Wieś w polskim systemie samorządu terytorialnego. Studia Iuridica, 85: 79-91. DOI: https://doi.org/10.31338/2544-3135.si.2020-85.6
Dolata M. 2009. Wewnętrzne zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego województwa wielkopolskiego. [W:] T. Czyż (red.), Charakter regionalny województwa wielkopolskiego. Biuletyn Instytutu Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 9: 63-76.
Domański R. 2004. Geografia ekonomiczna. Ujęcie dynamiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Dyba W. 2011. Analiza zróżnicowań wewnątrzregionalnych województwa wielkopolskiego. Ekspertyza na potrzeby aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Dyba W., Stryjakiewicz T. 2012. Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gmin województwa wielkopolskiego w świetle realizacji polityki intraregionalnej. Biuletyn Instytutu Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej UAM, Seria Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 19.
Gaczek W.M. 2000. Zróżnicowanie wewnętrzne Wielkopolski. Możliwości i potrzeba wyrównywania różnic rozwoju społeczno-gospodarczego. [W:] S. Ciok, D. Ilnicki (red.), Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 103-112.
Gaczek W.M. 2001. Zróżnicowanie wewnętrzne województwa wielkopolskiego. [W:] T. Czyż (red.), Zróżnicowanie społeczno-gospodarcze w nowym układzie terytorialnym Polski. Biuletyn KPZK PAN, 197: 37-58.
Gibas P. 2016. Zmiany poziomu rozwoju „obwarzankowych” małych miast i gmin miejsko-wiejskich w Polsce– analiza porównawcza. Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, 279: 304-311.
Góralski P., Lazarek M. 2009. Czynniki kształtujące konkurencyjność regionów. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, 1(50): 307-315. DOI: https://doi.org/10.22630/PEFIM.2009.1.50.23
Hauke J. 2018. Entropijne porównanie nierówności regionalnych postsocjalistycznych państw członkowskich UE w latach 2000 i 2014. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 41: 101-110. DOI: https://doi.org/10.14746/rrpr.2018.41.08
Hausner J. (red.) 2013. Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy, konieczne działania. Raport o stanie samorządności terytorialnej w Polsce. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków.
Heffner K. 2016. Proces suburbanizacji a polityka miejska w Polsce. [W:] T. Marszał (red.), Miasto– region– gospodarka w badaniach geograficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 75-110. DOI: https://doi.org/10.18778/8088-005-4.05
Hryniewicz J. 2000. Endo- i egzogeniczne czynniki rozwoju gospodarczego gmin i regionów. Studia Regionalne i Lokalne, 2(2): 53-77.
Jadach-Sepioło A., Legutko-Kobus P. 2021. Suburbanizacja– ujęcie teoretyczne i specyfika w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Studia KPZK PAN, 203: 11-28.
Jańczuk L. 2013. Determinanty rozwoju społeczno-gospodarczego regionów w Polsce. Roczniki Nauk Społecznych, 5(41): 121-132.
Jańczuk L. 2020. Współpraca gmin obwarzankowych na płaszczyźnie gospodarczej. Zarys problemu. Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, 18(4): 247-259. DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2020.4.11
Jerczyński M. 1977. Funkcje i typy funkcjonalne polskich miast. Zagadnienia dominacji funkcjonalnej. Statystyka Polski, 85: 20-53.
Józefowicz K., Smolińska K. 2019. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego w powiatach województwa wielkopolskiego. Turystyka i Rozwój Regionalny, 11: 37-49. DOI: https://doi.org/10.22630/TIRR.2019.11.4
Kaczmarek T. 2008. Aglomeracja poznańska jako region badania i działania. [W:] T. Kaczmarek, A. Mizgajski (red.), Powiat poznański. Jakość przestrzeni i jakość życia. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Kaczmarek T. 2016. Gminny podział administracyjny w świetle 25 lat funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce. Przegląd Politologiczny, 1: 63-80. DOI: https://doi.org/10.14746/pp.2016.21.1.5
Kaczmarek U., Konecka-Szydłowska B. 2013. Perspectives for development of small towns in Wielkopolska voivodeship. [W:] J. Burdack, A. Kirszan (red.), Kleinstädte in Mittel-und Osteuropa: Perspektiven und Strategien lokaler Entwicklung. Leibniz-Institut für Länderkunde, Leipzig, 19: 66-88.
Kaczmarek Z., Parysek J.J. 1977. Zastosowanie analizy wielowymiarowej w badaniach geograficzno- ekonomicznych. [W:] Z. Chojnicki (red.), Metody ilościowe i modele w geografii. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Kajdanek K. 2012. Suburbanizacja po polsku. Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków.
Kamosiński S. 2015. Gminy obwarzankowe w Polsce na przykładzie Kujaw i Pomorza. [W:] Z. Bukowski, S. Kamosiński (red.), Samorząd terytorialny: wybory, partycypacja społeczna, gospodarka lokalna. Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz, s. 245-270.
Klaassen L.H., Paelinck J.H.P. 1979. The Future of Large Towns. Environment and Planning A: Economy and Space, 11(10): 1095-1104. DOI: https://doi.org/10.1068/a111095
Kołodziejczak A. 2007. Uwarunkowania funkcjonalno-przestrzenne rozwoju małych miast Wielkopolski. [W:] E. Rydz (red.), Podstawy i perspektywy rozwoju małych miast. Akademia Pomorska w Słupsku, s. 85-94.
Konecka-Szydłowska B. 2012. Zróżnicowanie małych miast województwa wielkopolskiego ze względu na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego. Studia Miejskie, 8: 133-144.
Konecka-Szydłowska B. 2018a. Trajektorie rozwoju małych miast w ujęciu koncepcji urban resilience– wymiar demograficzny. Barometr Regionalny. Analizy i Prognozy, 16(2): 7-17. DOI: https://doi.org/10.56583/br.362
Konecka-Szydłowska B. 2018b. Rozwój małych miast powiatowych województwa wielkopolskiego w ujęciu koncepcji urban resilience. Space-Society-Economy, 24: 27-44. DOI: https://doi.org/10.18778/1733-3180.24.02
Konecka-Szydłowska B., Hauke J. 2011. Małe miasta jako lokalne bieguny wzrostu w przestrzeni województwa wielkopolskiego. Ujęcie dynamiczne. [W:] W. Gulczyński (red.), Lokalne i regionalne problemy gospodarki przestrzennej. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu w Gorzowie Wlkp., s. 189-205.
Konecka-Szydłowska B., Kulczyńska K. 2012. Różnorodność w jedności. Przykład miast powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego. Studia Miejskie, 5: 129-143.
Kozubek D. 2023a. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego gmin obwarzankowych na tle pozostałych gmin wiejskich w województwie wielkopolskim. Samorząd Terytorialny, 5: 63-78.
Kozubek D. 2023b. Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gmin w układach obwarzankowych w województwie wielkopolskim– analiza porównawcza. Space-Society-Economy, 34: 75-102.
Kozubek D. 2023c. Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gmin w układach obwarzankowych w województwie wielkopolskim– analiza porównawcza. [W:] A. Bartos (red.), XII Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy: Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii. Książka abstraktów. Wydawnictwo Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 50. DOI: https://doi.org/10.18778/1733-3180.34.05
Kubiczek A. 2014. Jak mierzyć dziś rozwój społeczno-gospodarczy krajów? Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, 38: 40-56.
Kudełko J. 2004. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego województw Polski. Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 651: 75-90.
Malinowska-Misiąg E., Misiąg W. 2021. Podział administracyjny a system finansowania gmin w Polsce. Studia BAS, 4(68): 9-26. DOI: https://doi.org/10.31268/StudiaBAS.2021.33
Męczyński M., Konecka-Szydłowska B., Gadziński J. 2010. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego i klasyfikacja małych miast Wielkopolski. Ekspertyza na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego w Poznaniu, Poznań.
Ocena sytuacji samorządów lokalnych 2013. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa.
Perdał R., Churski P., Herodowicz T., Konecka-Szydłowska B. 2020. Geograficzny wymiar (nie)sprawiedliwości społecznej– wyzwania rozwoju regionalnego i lokalnego. Studia Regionalne i Lokalne, 3(81): 23-50.
Perkal J. 1953. O wskaźnikach antropologicznych. Przegląd Antropologiczny, 19: 209-219.
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego. Wielkopolska 2020+. 2019. Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu, Poznań.
Porawski A. 2018. Przyszłość aglomeracji miejskich– dylematy i oczekiwania. [W:] J. Szlachta, J. Woźniak (red.), Rola wielkich miast w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski. Studia KPZK PAN, 186: 51-57.
Pujer K. (red.) 2016. Rozwój społeczno-gospodarczy w skali lokalnej, regionalnej, krajowej i międzynarodowej. Wydawnictwo Exante, Wrocław.
Rogacki H. 1988. Czynniki koncentracji przemysłu w Polsce. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Runge J. 2007. Metody badań w geografii społeczno-ekonomicznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Smith D. 1972. Geography and Social Indicators. South African Geographical Journal, 541: 43-57. DOI: https://doi.org/10.1080/03736245.1972.10559497
Spychała M. 2017. Zróżnicowanie rozwoju społeczno-gospodarczego w powiatach województwa wielkopolskiego. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 487: 293-305. DOI: https://doi.org/10.15611/pn.2017.487.26
Stanny M. 2012. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w Polsce– pomiar zjawiska złożonego. [W:] A. Rosner (red.), Rozwój wsi i rolnictwa w Polsce. Aspekty przestrzenne i regionalne. IRWiR PAN, Warszawa, s. 93-116.
Stanowisko Zgromadzenia Ogólnego Związku Miast Polskich w sprawie narastających problemów rozwoju miast w kontekście zmian ich granic administracyjnych. 2022. Związek Miast Polskich, Poznań.
Staszewska S. 2013. Urbanizacja przestrzenna strefy podmiejskiej polskiego miasta. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Stryjakiewicz T. (red.) (2014). Kurczenie się miast w Europie Środkowo-Wschodniej. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Swianiewicz P. 2014. Ocena podziału terytorialnego państwa z uwzględnieniem efektywności funkcjonowania urzędów organów jednostek samorządu terytorialnego– wnioski i rekomendacje. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa.
Swianiewicz P., Klimska U. 2005. Społeczne i polityczne zróżnicowanie aglomeracji w Polsce– waniliowe centrum, mozaika przedmieść. Prace i Studia Geograficzne, 35: 45-70.
Sześciło D. (red.) 2019. Polska samorządów. Silna demokracja, skuteczne państwo. Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa.
Szmytkie R., Sikorski D. 2024. Poziom wyposażenia instytucjonalnego gmin w Polsce w 2021 roku. Czasopismo Geograficzne, 95(1): 75-94. DOI: https://doi.org/10.12657/czageo-95-04
Szymańska D., Biegańska J. 2011. Obszary podmiejskie dużych miast w Polsce w świetle migracji stałych. [W:] M. Soja, A. Zborowski (red.), Człowiek w przestrzeni zurbanizowanej. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 83-98.
Webb J.W. 1964. Ruch naturalny i migracyjny jako składnik przemian ludnościowych. Przegląd Zagranicznej Literatury Geograficznej, 1: 134-138.
Wilk E. 2021. Gminy obwarzankowe– słabsze ogniwa samorządu terytorialnego (https://tygodniksanocki.pl/2021/01/05/gminy-obwarzankowe-slabsze-ogniwa-samorzadu-terytorialnego/; dostęp: 30.08.2024).
Wojciechowski E. (red.) 2014. Samorząd terytorialny w Polsce. Instytut Diagnoz i Analiz Społecznych, Łódź.
Zaniewska H. 2004. Miasteczka Wielkopolski w przededniu przystąpienia do Unii Europejskiej. Przegląd Zachodni, 3: 129-143.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Dawid Kozubek, Barbara Konecka-Szydłowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.