Abstract
Timeless attributes of children’s games, i.e. toys, have been made the subject of research. The authors focus on the toys received by children from Polish families during Christmas. The aim of these analyses is therefore to characterise Christmas children’s toys presented in two types of sources intentionally addressed to children: children’s literature and press. The research covers the second half of the 19th century and the beginning of the following century. The article in its subject matter refers to the Authors’ earlier research on Christmas toys and is in line with the ever developing trend of research on toys from the historical and pedagogical perspective.
References
Źródła
A.L.S., Kłopot Jadzi, „Wieczory Rodzinne Tygodnik Ilustrowany dla Młodzieży i Dzieci” 1903, nr 50.
Bębenek Michasia, „Dodatek do 1-go numeru Wieczorów Rodzinnych” 1899.
Biart L., Pogadanki braci z siostrami, spisane ku zabawie młodych czytelników, przełożył J. Chęciński, Warszawa 1875.
Boże drzewko, „Dzwonek. Gazetka dla dzieci. Bezpłatny dodatek dwutygodniowy do Katolika” 1910, nr 26.
Brühlowa M., Bitwa Francuzów z Prusakami, „Dodatek do numeru 50-go Wieczorów Rodzinnych” 1889.
Choinka Katarzyny. Obrazek z życia wiejskiego, „Wieczory Rodzinne. Czasopismo Tygodniowe Ilustrowane dla Dzieci” 1882, nr 53.
Dary gwiazdki, „Wieczory Rodzinne” 1901, nr 51.
Dzień Świętego Mikołaja, „Światło” 1892, nr 24.
E.G., Drzewko wigiliowe, „Wieczory Rodzinne. Czasopismo Tygodniowe Ilustrowane dla Dzieci” 1883, nr 51.
E.J., Zabawki dziecinne, „Kłosy” 1885, nr 1068, nr 395.
Gołębiowski Ł., Gry i zabawy różnych stanów, Warszawa 1931.
Gwiazdka polskiego dziecka, Warszawa 1924.
Gwiazdka Przewodniczka, „Wieczory Rodzinne. Tygodnik Ilustrowany dla Dzieci” 1888, nr 51.
Gwiazdka, „Nasza Gazetka: przyjaciel, nauczyciel i przewodnik. Dodatek do Nadgoplanina” 1888, nr 11.
Gwiazdor, „Dzwonek. Gazetka dla dzieci. Bezpłatny dodatek dwutygodniowy do Katolika” 1911, nr 26.
Józefa Jaxa-Bąkowska (Szczęsna), Zabawki dla dzieci, „Bluszcz” 1899, nr 50.
Kolenda, [w:] P. Krakowowa, Niespodzianka. Zbiór powiastek, Warszawa 1890.
Kolenda, „Wieczory Rodzinne. Tygodnik Ilustrowany dla Dzieci” 1885, nr 52.
Krajewski M.D., Gry nauk dla dzieci służące do ułatwienia ich edukacji, przez które łatwo nauczyć się mogą poznawania liter, sylabizowania, czytania w polskim i francuskim języku, formowania charakteru pisania, języków ze zwyczaju, historii, geografii i początków arytmetyki, Kraków 1777.
Lalka. Podarunek młodym panieneczkom z obrazkami. Rozmowy, powiastki, bajeczki dla dzieci, Lwów, ok. 1850.
Lewestam F.H., Obrazki z pożycia dobrej rodziny, Warszawa 1844.
Lipska M., Marzenie Waldka, „Moje Pisemko” 1903, nr 12, nr 13.
Narzędzia, [w:] B. Ostrowska, Gwiazdka polskiego dziecka, Warszawa 1924.
Niespodziewana Wilia przez Bronisławę Kuczyńską, „Wieczory Rodzinne Tygodnik Ilustrowany dla Dzieci” 1887, nr 52.
Niezapominajki, „Dodatek do Numeru 51-go Wieczorów Rodzinnych” 1891.
Ofiara Elżuni, przez Paulinę Kraków, „Wieczory Rodzinne. Czasopismo Tygodniowe Ilustrowane dla Dzieci” 1880, nr 1.
Pamiętnik lalki przez Walentynę z Trojanowskich Horoszkiewiczową, Warszawa – Kraków – Lwów 1907.
Piękny podarunek, „Dzwonek. Gazetka dla dzieci. Bezpłatny dodatek dwutygodniowy do Katolika” 1909, nr 26.
Piosenka o choince, [w:] Upominek z prac Jachowicza. Bajki, nauczki, opisy, powiastki i różne wierszyki z 40 obrazkami, wyd. III, Poznań 1902.
Pod choinką, „Wieczory Rodzinne. Tygodnik Ilustrowany dla Młodzieży i Dzieci” 1902, nr 51.
Przewodnik w zdrowym pielęgnowaniu dzieci od przyjścia na świat aż do dojrzenia, skreślony przez przyjaciela dzieci (lekarza), Lwów 1869.
Rogożewski R., Jakie zabawki kupować dzieciom, „Dziecko” 1913, nr 9.
Rożen I., Czesia, „Moje Pisemko” 1903, nr 12, 13.
Rykaczewski E., Słownik języka polskiego podług Lindego i innych nowszych źródeł, t. II, Berlin – Poznań 1866.
Seidlerowa Z., O zabawkach, „Bluszcz” 1904, nr 50.
Skarbonka Jadwini, „Dodatek do numeru 1 Wieczorów Rodzinnych” 1888.
Słownik języka polskiego przez M.S.B. Linde, t. VI, U-Z, Warszawa 1814.
Słownik języka polskiego, obejmujący oprócz zbioru właściwie polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków (…) do podręcznego użytku, cz. 2, P-Ż, Wilno 1861.
Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1927.
Świąteczne prezenty, „Moje Pisemko” 1908, nr 13.
Święty Mikołaj, „Dzwonek. Gazetka dla dzieci. Bezpłatny dodatek dwutygodniowy do Katolika” 1905, nr 25.
Święty Mikołaj, „Moje Pisemko” 1903, nr 10.
To dla dzieciątka Jezus, „Dodatek do numeru 52-go Wieczorów Rodzinnych” 1899.
Trentowski B., Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej, jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży, t. 1, Poznań 1845.
W Wigilię. Nie zapomnimy o nim, „Przyjaciel Dzieci” 1902, nr 52.
Wernic H., Wychowanie dziecka: włącznie do lat 6-ciu, Warszawa 1902.
Włodkówna B., Czy Baśka dobrze zrobiła? „Światek Dziecięcy” 1910, nr 5.
Złoty wiek dziecięcy. Wierszyki i obrazki dla małych dziatek, Kraków 1890.
Opracowania
Adamczykowa Z., Literatura dla dzieci. Funkcje, kategorie, gatunki, Warszawa 2001.
Bujak J., Pilichowska B., Zabawki, potrzeby badawcze, problemy teoretyczne, propozycje muzeologiczne, Studia i Materiały 1986, 1.
Bujak J., Zabawki w Europie. Zarys dziejów – rozwój zainteresowań, Kraków 1988.
Dawne zabawy dziecięce, red. D. Żołądź-Strzelczyk, K. Kabacińska, Kielce – Warszawa 2008.
Dawne i współczesne zabawki dziecięce, red. D. Żołądź-Strzelczyk, K. Kabacińska, Poznań 2010.
Encyklopedia wiedzy o prasie, red. J. Maślanka, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1976.
Grabowski S., Na przyszły pożytek. Z dziejów polskiej prasy dla dzieci 1824-1939, Pułtusk 2001.
Kabacińska K., Zabawy i zabawki dziecięce w osiemnastowiecznej Polsce, Poznań 2007.
Kabacińska K., Zabawy i zabawki dziecięce w świetle polskiej nowelistyki pozytywistycznej, Zabawy i Zabawki, 2008, 1-4.
Kabacińska K., Od grzechotki do…. – słów kilka o zabawkach dziecięcych, Studia Edukacyjne, 2010, 11.
Kabacińska-Łuczak K., Nawrot-Borowska M., Dziecięce zabawki świąteczne w świetle wybranych źródeł ikonograficznych z II połowy XIX i początku XX wieku, Studia Edukacyjne 2017, 46.
Kuliczkowska K., Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1864-1918, Warszawa 1975.
Leszczyński G., Kulturowy obraz dziecka i dzieciństwa w literaturze drugiej połowy XIX i w XX wieku, Warszawa 2006.
Nawrot-Borowska M., Zabawy i zabawki dziecięce w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku – wybrane problemy z wykorzystaniem grafik z epoki, Biuletyn Historii Wychowania, 2013, 30.
Nawrot-Borowska M., Obrazki z dziejów lalki, [w:] Z badań nad tradycją polskiej pedagogiki, t. 2: Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Danucie Koźmian, red. E. Magiera, J. Król, Szczecin 2016.
Nawrot-Borowska M., Kabacińska-Łuczak K., Co podarować dziecku na Gwiazdkę? Porady pedagogiczne i oferty reklamowe dla kupujących zabawki z II połowy XIX i początku XX wieku, [w:] Dom-codzienność i święto. Ceremonie i tradycje rodzinne. Studia historyczno-antropologiczne, red. B. Popiołek, M. Gadocha, A. Chłosta-Sikorska, Kraków 2018.
Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, Warszawa 1987.
Papuzińska J., Wychowawcza rola prasy dziecięcej, Warszawa 1972.
Przecławska A., Czasopisma dziecięce i młodzieżowe, [w:] Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykało, Warszawa 1997.
Stare i nowe. Czasopisma dla dzieci i młodzieży, red. B. Olszewska, E. Łucka-Zając, Opole 2013.
Waksmund R., Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej (tematy-gatunki-konteksty), Wrocław 2001.
Zabawka – przedmiot ludyczny i obiekt kolekcjonerski, red. K. Kabacińska-Łuczak, D. Żołądź-Strzelczyk, Poznań 2016.
Żołądź-Strzelczyk D., „A cacek też dużo było”. Zabawki dziecięce na ziemiach polskich w średniowieczu i epoce nowożytnej, Kwartalnik Historyczny, 2013, 1.
Żołądź-Strzelczyk D., Rola zabawek w przygotowaniu do pełnienia ról społecznych kobiecych i męskich w epoce nowożytnej, [w:] Kobieta i mężczyzna jedna przestrzeń – dwa światy, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa 2015.
Żołądź-Strzelczyk D., Gomułka I., Kabacińska-Łuczak K., Nawrot-Borowska M., Dzieje zabawek dziecięcych na ziemiach polskich do początku XX wieku, Wrocław 2016.