Słowa kluczowe
disease;
zoonosis;
Bacillus anthracis;
Virgil;
sheep;
horse;
pig
Jak cytować
Abstrakt
This article analyses an excerpt from the third song of Georgics. Virgil described a disease that attacked many animal species, including cattle, horses, sheep, pigs and humans. On the basis of the described symptoms and the number of species attacked by the plague, it should be concluded that the poet described anthrax – a zoonotic disease caused by the Bacillus anthracis bacterium.
Bibliografia
Ammianus Marcellinus, History, vol. I: books 14–19, tr. J.C. Rolfe, Cambridge 1950.
Celsus, On Medicine, vol. I: books 1–4, tr. W.G. Spencer, Cambridge 1935.
Columella, On Agriculture, vol. II: books 5–9, tr. E.S. Foster, Cambridge 1954.
Dio Cassius, Roman History, vol. IX: books 71–80, tr. E. Cary, H.B. Foster, Cambridge 1927.
Eutropius, Breviarium, ed. H.W. Bird, Liverpool 1993.
Galen, Method of Medicine, vol. III: books 10–14, tr. I. Johnston, Cambridge 2011.
Hippocrates, Ancient Medicine. Airs, Waters, Places. Epidemics 1 and 3. The Oath. Precepts. Nitriment, tr. W.H.S. Jones, Cambridge 1923.
Homer, Iliad, vol. II: books 13–24, tr. A.T. Murray, W.F. Wyatt, Cambridge 1925.
Homer, Odyssey, vol. I: books 1–12, tr. A.T. Murray, G. Dimock, Cambridge 1919.
Livy, History of Rome, vol. II: books 3–4, tr. B.O. Foster, Cambridge 1922.
Livy, History of Rome, vol. III: books 5–7, tr. B.O. Foster, Cambridge 1924.
Livy, History of Rome, vol. V: books 21–22, tr. J.C. Yardley, Cambridge 2019.
Livy, History of Rome, vol. VIII: books 28–30, tr. J.C. Yardley, Cambridge 2021.
Lucretius, On the Nature of Things, tr. W.H.D. Rouse, M.F. Smith, Cambridge 1924.
Pliny, Natural History, vol. I: books 1–2, tr. H. Rackham, Cambridge 1938.
Thucydides, History of the Peloponnesian War, vol. I: books 1–2, tr. C.F. Smith, Cambridge 1919.
Thucydides, History of the Peloponnesian War, vol. II: books 3–4, tr. C.F. Smith, Cambridge 1920.
Virgil, Eclogue. Georgics. Aeneid, books 1–6, tr. H. Rushton Fairelough, Cambridge 1916.
Allen 1979: P. Allen, The Justinianic Plague, „Byzantion” 49 (1979), 5–20.
Bartnik 2016: A. Bartnik, Hydrophobia, λυσσα, λυττα, rabies. Kilka słów o tym, jak starożytni próbowali leczyć wściekliznę, „Studia Antiquitatis et Medii Aevi Incohantis” 1 (2016), 49–63.
Bartnik 2020: A. Bartnik, O skuteczności kuracji antyświerzbowych zawartych w Georgikach Publiusza Wergiliusza Maro, „Res Gestae. Czasopismo Historyczne” 11 (2020), 136–153.
Berska 1996: E. Berska, Zoonozy [choroby odzwierzęce] – problem wciąż aktualny, „Serwis Informacji Rolniczych Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Piotrkowie Trybunalskim” 9 (1996), 15.
Bielawska-Drózd, Bartoszcze 2007: A. Bielawska-Drózd, M. Bartoszcze, Występowanie przetrwalników Bacillus anthracis w środowisku, „Medycyna Weterynaryjna” 63 (2007), 946–950.
Blackburn, Skrypnyk, Bagamian 2014: J.K. Blackburn, A. Skrypnyk, K.H. Bagamian et al., Anthrax in a Backyard Domestic Dog in Ukraine: A Case Report, „Vector-Borne and Zoonotic Diseases” 8 (2014), 615–617.
Brossier, Mock 2001: F. Brossier, M. Mock, Toxins of Bacillus anthracis, „Toxicon” 39 (2001), 1747–1755.
Bruun 2007: Ch. Bruun, The Antonine Plague and the Third–Century Crisis, w: Crises and the Roman Empire: Proceedings of the Seventh Workshop of the International Network Impact of Empire, Nijmegen June 20-24, 2006, eds. O. Hekster, G. de Kleijn, D. Slootjes, Leiden – Boston 2007, 201–218.
Buczek, Buczek, Świecicka 2002: J. Buczek, K. Buczek, I. Świecicka, Wąglik – patogeneza i aktualne zagrożenie dla ludzi i zwierząt, „Medycyna Weterynaryjna” 58 (2002), 4–8.
Bugaj 2008: E. Bugaj, Zaraza w świecie rzymskim w czasach Antoninów, w: Epidemie, klęski, wojny, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2008, 115–123.
Buława 2016: M. Buława, Nazwy chorób epidemicznych w przeklęciach morowych, „LingVaria” 22 (2016), 249–264.
Clare 1995: J. R. Clare, Chiron, Melampus and Tisiphone: myth and meaning in Virgil’s Plague of Noricum, „Hermathena” 158 (1995), 98–108.
Cunha 2004: B. A. Cunha, The cause of the plague of Athens: plague, typhoid, typhus, smallpox or measles?, „Infectious Disease Clinics of North America” 18 (2004), 29–43.
Daniszewski 2013: P. Daniszewski, Wąglik (Bacillus anthracis) – jako broń biologiczna, „International Letters of Social and Humanistic Sciences” 9 (2013), 74–83.
Duncan-Jones 1996: R.P. Duncan-Jones, The impact of the Antonine plague, „Journal of Roman Archaeology” 9 (1996), 108–136.
Duncan-Jones 2016: R.P. Duncan-Jones, The Antonine Plague Revisited, „Arctos” 52 (2018), 41–72.
Évrard 1987: É. Évrard, La peste d’Athenes (430–427 avant J.–C.). Esai d’un diagnostic, „Revue Internationale des Services Santé des Forces Armées” 60 (1987), 151–174.
Fasanella, Galante, Garofolo, Hugh-Jones 2010: A. Fasanella, D. Galante, G. Garofolo, M. Hugh--Jones, Anthrax undervalued zoonosis, „Veterinary Microbiology” 140 (2010), 318–331.
Fears 2004: J.R. Fears, The plague under Marcus Aurelius and the decline and fall of the Roman Empire, „Infectious Disease Clinics” 18 (2004), 65–77.
Flintoff 1983: E. Flintoff, The noric Cattle Plague, „Quaderni Urbinati di Cultura Classica” 13 (1983), 85–111.
Foster 2009: E. Foster, The Rhetoric of Materials: Thucydides and Lucretius, „The American Journal of Philology” 130 (2009), 367–399.
Gaafar, Aly Eldin 2005: R.M. Gaafar, N.H. Aly Eldin, Epidemic of mesothelioma in Egypt, „Lung Cancer” 49 (2005), 517–520.
Gale 1991: M.R. Gale, Man and Beast in Lucretius and the Georgics, „The Classical Quarterly” 41 (1991), 414–426.
Gardner 2019: H.H. Gardner, Plague, Civil War and Epochal Evolution in Vergil’s Georgics, w: Pestilence and the Body Politic in Latin Literature, Oxford 2019.
Gilliam 1961: J.F. Gilliam, The Plague under Marcus Aurelius, „The American Journal of Philology” 82 (1961), 225–251.
Gliński 2006: Z. Gliński, Wąglik, „Bydło” 4 (2006), 64–66.
Gliński, Kostro 2001: Z. Gliński, K. Kostro, Choroby odzwierzęce w chorobach bydła. Cz. II. Wąglik, bruceloza, „Hodowca Bydła” 6–7 (2001), 46–48.
Gliński, Kostro 2002: Z. Gliński, K. Kostro, Wąglik – zagrożenie dla zwierząt i człowieka, „Magazyn Weterynaryjny” 11 (2002), 38–44.
Gliński, Kostro 2004: Z. Gliński, K. Kostro, Choroby odzwierzęce w chorobach bydła. Cz. II. Wąglik, bruceloza, „Hodowca Bydła” 6–7 (2004), 46–48.
Gliński, Kostro 2011: Choroby zakaźne zwierząt z elementami epidemiologii i zoonoz, red. Z. Gliński, K. Kostro, Warszawa 2011.
Gliński, Kostro 2016: Z. Gliński, K. Kostro, Choroby bydła przenoszone ze zwierząt łownych II. Gruźlica, jersinioza, Choroba Johnego, wąglik, „Hodowca Bydła” 6 (2016), 72–77.
Gliński, Kostro 2017: Z. Gliński, K. Kostro, Profilaktyka zoonoz od grubej zwierzyny łownej, „Życie Weterynaryjne” 92 (2017), 493–495.
Gliński, Żmuda 2020: Z. Gliński, A. Żmuda, Wpływ transferu patogenów na profilaktykę i zwalczanie zoonoz, „Życie Weterynaryjne” 95 (2020), 747–755.
Głąbski, Rusek-Atkinson, Mikołajczyk 2014: T. Głąbski, D. Rusek-Atkinson, J. Mikołajczyk, Poszukiwanie nowych opcji terapeutycznych w zwalczaniu opornych zakażeń bakteryjnych, "Farmacja Polska” 70 (2014), 385–394.
Habicht, Eppenberger, Rühli 2021: M.E. Habicht, P.E. Eppenberger, F. Rühli, A critical assessment of proposed outbreaks of plague and other epidemic Diseases in Ancient Egypt, „International Journal on Infectious Diseases” 103 (2021), 217–219.
Hanna, Ireland 1999: P.C. Hanna, J.A. W. Ireland, Understanding Bacillus anthracis pathogenesis, „Trends in Microbiology” 7 (1999), 180–182.
Harper 2015: K. Harper, Pandemics and Passages to Late Antiquity: Rethinking the Plague of c. 249–70 described by Cyprian, „Journal of Roman Archeaology” 28 (2015), 223–260.
Harper 2016: K. Harper, Another eyewitness to the plague described by Cyprian, with notes on the „Persecution of Decius”, „Journal of Roman Archaeology” 29 (2016), 473–476.
Harrison 1979: E.L. Harrison, The Noric Plague in Virgil’s Third Georgic, w: Papers of the Liverpool Latin Seminar 2, Liverpool 1979, 1–67.
Harrison 2004: S.J. Harrison, Virgil’s Corycius Senex and Nicander’s Georgica: Georgics 4.116–48, w: Latin Epis and Didactic Poetry: Genre, Tradition and Individuality, ed. M.R. Gale, Swansea 2004, 109–123.
Heerink 2011: M.A.J. Heerink, Ovid’s Aeginetan Plague and the Metamorphosis of the Georgics, „Hermes” 139 (2011), 464–472.
Heurgon 1964: J. Heurgon, L’épizootie du Norique et l’histoire, „Revue des études latines” 2 (1964), 236–241.
Horstmanshoff 1992: H.F.J. Horstmanshoff, Epidemie und Anomie. Epidemien in der griechischer Welt, „Medizinhistorisches Journal” 27 (1992), 43–65.
Hugh-Jones, Blackburn 2009: M. Hugh-Jones, J. Blackburn, The Ecology of Bacillus anthracis, „Molecular Aspects of Medicine” 30 (209), 356–367.
Hugh-Jones, De Vos 2002: M.E. Hugh-Jones, V. de Vos, Anthrax and wildlife, „Revue scientifique et technique – Office international des épizooties” 21 (2002), 359–383.
Hyman, Thibodeau 1999: M.D. Hyman, P. Thibodeau, The Hope of the Year: Virgil Georgics 1.224 and Hesiod Opera et Dies 617, „Classical Philology” 94 (1999), 214–215.
Iwańska 2011: J. Iwańska, Epidemie w antycznych źródłach greckich i rzymskich, „Seminare. Poszukiwania Naukowe” 30 (2011), 209–221.
Iwańska 2014: J. Iwańska, Znaczenie terminu „epidemia” w starożytnej literaturze grecko-rzymskiej (Próba analizy na wybranych przykładach), „Seminaire. Poszukiwania Naukowe” 35 (2014), 175–184.
Katz 2008: J.T. Katz, Vergil Translates Aratus: Phaenomena 1–2 and Georgics 1.1–2, „Materiali e discussioni per l’analisi del testi classici” 60 (2008), 105–123.
Kiple 2002: K.F. Kiple, Wielkie epidemie w dziejach ludzkości, Poznań 2002.
Kleczkowski, Kluciński, Mleczkowski 1998: M. Kleczkowski, W. Kluciński, I. Mleczkowski, Wąglik bydła, „Wiadomości Rolnicze. Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie” 9 (1998), 31.
Kohn 2008: Encyclopedia of plague and pestilence. From ancient times to the present, ed. G.Ch. Kohn, New York 2008.
Korzeniewska-Rybicka, Karpińska 2018: I. Korzeniewska-Rybicka, A. Karpińska, Klindamycyna – kompletna monografia leku, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 14 (2018), 1–15.
Kousolis et al. 2012: A.A. Kousolis, K.P. Economopoulos, E. Poulakou-Rebelakou, G. Androutsos, S. Tsiodras, The Plague of Thebes, a historical Epidemic in Sophocles Oedipus Rex, „Emerging Infectious diseases” 18 (2012), 153–157.
Kumar Goeel 2015: A. Kumar Goel, Anthrax: A disease of biowarfare and public Health importance, „World Journal of Clinical Cases” 3 (2015), 20–33.
Lisiecki 2016: A. Lisiecki, Zapobieganie zagrożeniom epidemiologicznym na przestrzeni wieków, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy” 1 (2016), 45–51.
Littman 2009: R.J. Littman, The plague of Athens: epidemiology and paleopathology, „The Mount Sinai Journal of Medicine” 76 (2009), 456–476.
Littman, Littman 1969: R.J. Littman, M.L. Littman, The Athenian Plague: Smalpox, „Transactions and Proceedings of the American Philological Association” 100 (1969), 261–275.
Littman, Littman 1973: R.J. Littman, M.L. Littman, Galen and the Antonine Plague, „American Journal of Philology” 94 (1973), 243–255.
Longrigg 1980: J. Longrigg, The Great Plague of Athens, „History of Science” 18 (1980), 209–225.
Maddah, Abdolahi, Katebi 2013: G. Maddah, A. Abdolahi, M. Katebi, Gastrointestinal anthrax: Clinical experience in 5 cases, „Caspian Journal of International Medicine” 4 (2013), 672–676.
Martin, Martin-Granel 2006: P.M.V. Martin, E. Martin-Granel, 2500–year Evolution of the Term Epidemic, „Emerging Infectious Diseases” 12 (2006), 976–980.
Martin-Serradilla, Guerrero-Peral, Laherán 2008: J.I. Martin-Serradilla, A.L. Guerrero-Peral, E. Laherán, Was the hittite plague an epidemic of tularemia?, „Medical Hypotheses” 71 (2008), 154–155.
Matras, Bartoszcze 2002: J. Matras, M. Bartoszcze, Bacillus anthracis, „Postępy Mikrobiologii” 41 (2002), 3–19.
McGee, Fritz, Ezzell 1994: E.D. McGee, D.L. Fritz, J.W. Ezzell et al., Anthrax in a Dog, „Veterinary Pathology” 31 (1994), 471–473.
McSherry, Kilpatrick 1992: J. McSherry, R. Kilpatrick, The Plague of Athens, „Journal of the Royal Society of Medicine” 85 (1992), 713.
Mordechai 2019: L. Mordechai, M. Eisenberg, T.P. Newfield, A. Izdebski, J.E. Kay, H. Poinar, The Justinianic Plague: An inconsequential pandemic?, „Proceedings of the National Academy of Sciences” 116 (2019), 25546–25554.
Morens, Littman 1992: D.M. Morens, R.L. Littman, Epidemiology of the Plague of Athens, „Transactions of the American Philological Association” 122 (1992), 271–304.
Morgna 1994: E.T. Morgna, Plague or Poetry? Thucydides in the Epidemic at Athens, „Transactions of the American Philological Society” 124 (1994), 197–209.
Mukarati, Ndumnego, Van Heerden 2018: N.L. Mukarati, O. Ndumnego, H. van Heerden et al., A serological survey of anthrax in domestic dogs in Zimbabwe: a potential tool for anthrax surveillance, „Epiedmiology & Infections” 146 (2018), 1526–1532.
Nappa 2015: Ch. Nappa, Reading after Actium. Vergil’s Georgics, Octavian and Rome, Ann Arbor 2005.
Nelson 1998: S.A. Nelson, God and the Land: The Metaphysics of Farming in Hesiod and Virgil, Oxford 1998.
Neville 2004: J. Neville, Rabies in the ancient world, w: Historical perspective of rabies in Europe and the Mediterranean Basin: a testament to rabies by Dr Arthur A. King, eds. A.A. King, A.R. Fooks, M. Aubert, A.I. Wandeler, Milton 2004, 1–13.
Nutton 1983: V. Nutton, The Seeds of Disease: an Explanation of Contagion and Infection from the Greeks to the Renaissance, „Medical History” 27 (1983), 1–34.
Oldstone 2002: M.B.A. Oldstone, Wirusy, plagi i dzieje ludzkości, Warszawa 2002.
Page 1953: D.L. Page, Thucydides description of the Great Plague at Athens, „Classical Quarterly” 3 (1953), 97–113.
Papagrigorakis 2006a: M.J. Papagrigorakis, Ch. Yapijakis, P.N. Synodinos, E. Baziotopoulou-Valavani, Insufficient phylogenetic analysis may not exclude candidacy of typhoid fever as probable cause of the Plague of Athens (reply to Shapiro et al.), „International Journal of Infectious Diseases” 10 (2006), 335–336.
Papagrigorakis 2006b: M.J. Papagrigorakis, Ch. Yapijakis, P.N. Synodinos, E. Baziotopoulou-Valavani, DNA examination of ancient dental pulp incriminates typhoid ever as a probable cause of the plague of Athens, „International Journal of Infectious Diseases” 10 (2006), 206–214.
Papagrigorakis 2008: M.J. Papagrigorakis, Ch. Yapijakis, P.N. Synodinos, Typhoid fever epidemic in ancient Athens, w: Paleomicrobiology, eds. D. Raoult, M. Drancourt, Berlin–Heidelberg 2008, 161–173.
Penwill 1996: J.L. Penwill, The Ending of Sense: Death as Closure in Lucretius Book 6, „Ramus” 25 (1996), 146–169.
Peset 2001: J.L. Peset, Plagues and Diseases in History, w: International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, eds. N.J. Smelser, P.B. Baltes, Pergamon 2001, s. 11463–11466.
Pigeaud 1985: J. Pigeaud, Quelques remarques sur l’épidémie du Norique dans les Géorgiques de Virgile (III, 478 ss.), „Littérature, medicine et sociéte” 7 (1985), 1–18.
Pigoniowa 1995: M. Pigoniowa, Opis zarazy w Atenach: Lukrecjusz, De rerum natura VI 1138–1286, „Eos” 83 (1995), 285–305.
Przytula 2001: J. Przytula, Zoonozy – choroby odzwierzęce, „Poradnik Gospodarski” 4 (2001), 41.
Puzanowska, Prokopczuk 2002: A. Puzanowska, D. Prokopczuk, Wąglik u ludzi, „Medycyna Weterynaryjna” 58 (2002), 9–12.
Retief, Cilliers 1998: F.P. Retief, L. Cilliers, The epidemic of Athens 430–426 BC, „South African Medical Journal” 88 (1998), 50–53.
Roberts 2017: J.T. Roberts, Plague of war. Athens, Sparta and the struggle for ancient Greece, Oxford 2017.
Rosen 2007: W. Rosen, Justinian’s Flea: Plague, Empire and the Birth of Europe, New York 2007.
Rubel 1953: D. Rubel, Intestinal swine anthrax, „Iowa State University Vetrinarin” 15 (1953), 13–15.
Ruiz-Patiño 2020: A. Ruiz-Patiño, La Plaga Antonina, „Medicina” 42 (2020), 175–181.
Sabbah 1982: G. Sabbah, La Peste d’Amida (Ammien Marcellin 19.4), w: Mémoires du Centre Jean Palerne. T. 3, Médecins et Médecine dans l’Antiquité, ed. G. Sabbah, Saint–Étiene 1982, 131–157.
Sáez 2016: A. Sáez, La peste Antonina: una peste global en el siglo II d.C, „Revista chilena de inectologia” 33 (2016), 218–221.
Sarris 2002: P. Sarris, The Justinianic plague: origin and effects, „Continuity and Change” 17 (2002), 169–182.
Sarris 2007: P. Sarris, Bubonic Plague in Byzantium. The Evidence of Non–Literary Sources, w: Plague and the end of Antiquity. The Pandemic of 541–750, ed. L.K. Little, Cambridge 2007, 119–132.
Scarow 1988: G.D. Scarrow, The Athenian plague: a possible diagnosis, „The Ancient History Bulletin” 2 (1988), 4–8.
Schoental 1994: R. Schoental, Mycotoxins in Food and the Plague of Athens, „Journal of Nutritional Medicine” 4 (1994), 83–85.
Shapiro, Rambaut, Gilbert 2006: B. Shapiro, A. Rambaut, M.T.P. Gilbert, No proof that typhoid caused the Plague of Athens (a reply to Papagrigorakis et al.), „International Journal of Infectious Diseas” 10 (2006), 334–335.
Shivachandra 2018: S.B. Shivachandra, M.M. Chanda, J. Hiremath, N.N. Mohanty, D. Hemandri, Anthrax in pigs: A Review, „Journal of Comparative Microbiology, Immunology and Infectious Diseases” 39 (2018), 1–12.
Shrewsbury 1950: J.F.D. Shrewsbury, The Plague of Athens, „Bulletin of the History of Medicine” 24 (1950), 1–25.
Siwicka 2021: M. Siwicka, Człowiek w obliczu epidemii – relacja Tukidydesa i Prokopiusza z Cezarei, „Vox Patrum” 78 (2021), 25–64.
Skowroń 2001: J. Skowroń, Zagrożenie biologiczne – wąglik, „Bezpieczeństwo Pracy” 11 (2001), 2–3.
Smith-Guzmán, Rose, Kuckens 2016: N.E. Smith-Guzmán, J.C. Rose, K. Kuckens, Beyond the differentia Diagnosis: new approaches to the bioarchaeology of the Hittite plague, w: New Directions in Biocultural Anthropology, eds. M.K. Zuckerman, D.L. Martin, New Jersey 2016, 295–316.
Smolenaars 2017: H. Smolenaars, The Historical Truth of Vergil’s Recitation of the Georgics at Atella (VSD 27), w: The Ancient Lives of Virgil: Literary and Historical Studies, eds. A. Powell, P. Hardie, Bristol 2017, 153–172.
Soupios 2004: M.A. Soupios, Impact of the plague in Ancient Greece, „Infectious Disease Clinics of North America” 18 (2004), 45–51.
Spencer 2003: R.C. Spencer, Bacillus anthracis, „Journal of Clinical Pathology” 56 (2003), 182–187.
Spyrou, Bos 2017: M.A. Spyrou, K.I. Bos, Tracking Ancient Plagues, „Natural History” 125 (2017), 18–20.
Stover 1999: T.J. Stover, Placata posse omnia mente tueri: „demythologizing” the Plague in Lucretius, „Latomus” 58 (1999), 69–79.
Stychlerz 2007: A. Stychlerz, Wąglik w oborze – co robić?, „Bydło” 6 (2007), 65–67.
Suder 2008: W. Suder, Uwagi na temat epidemiologii w świecie grecko-rzymskim do I w. p.n.e., „Classica Wratislaviensia” 28 (2008), 123– 137.
Śmigielska 2010: M. Śmigielska, Zoonozy przenoszone przez ptaki wolno żyjące, „Ornis Polonica” 51 (2010), 149–162.
Thibodeau 2011: P. Thibodeau, The Reception of the Georgics in Early Imperial Rome, w: Playing the Farmer, Berkeley 2011, 202–244.
Trevisanato 2004: S.I. Trevisanato, Did an epidemic of tularemia in Ancient Egypt affect the course of world history?, „Medical Hypotheses” 63 (2004), 905–910.
Trevisanato 2007: S.I. Trevisanato, The ‘Hittite plague’ an epidemic of tularemia and the first record of biological warfare, „Medical Hypotheses” 69 (2007), 1371–1374.
Truszczyński, Pejsak 2016: Z. Truszczyński, Z. Pejsak, Zoonozy wywoływane przez bakterie i wirusy, których gospodarzem jest świnia, „Życie Weterynaryjne” 91 (2016), 114–117.
Tsiamis 2011: C. Tsiamis, E. Poulakou–Rebelakou, A. Tsakris, E. Petridou, Epidemic waves of the Black Death in the Byzantine Empire (1347–1453 AD), „Le infezioni nella storia della medicina” 3 (2011), 193–201.
Tsiamis 2013: C. Tsiamis, E. Poulakou-Rebelakou, S. Marketos, Earthquakes and plague during byzantine Times: can lessons from the past improve epidemic preparedness?, „Acta medico–historica Adriatica” 11 (2013), 55–64.
Turnbull 2002: P.C.B. Turnbull, Introduction: Anthrax History, Disease and Ecology, w: Anthrax. Current Topics in Microbiology and Immunology, ed. T.M. Koehler, Berlin–Heidelberg 2002, 1–19.
West 2001: D. West, Two plagues. Virgil, Georgics 3.478–566 and Lucretius 6.1090–1286, w: Creative Imitation and Latin Literature, eds. D. West, T. Woosman, London–New York–Melbourn 2001, 71–88.
Whelan, Bleakley, Lynch 2016: G. Whelan, A. Bleakley, L. Lynch, Risk and Regulation at the Interface of Medicine and the Arts, Cambridge 2016.
Winnicki, Adamczyk 2002: S. Winnicki, M. Adamczyk, Wąglik, „Chów Bydła” 1 (2002), 26–27.
Wiśniewski 2001: E. Wiśniewski, Niespecyficzne choroby koni podlegające obowiązkowi zwalczania. II. Wąglik, „Magazyn Weterynaryjny” 10 (2001), 38–39.
Wójcik 2011: M. Wójcik, Plaga Justyniana. Cesarstwo wobec epidemii, „Zeszyty Prawnicze” 11 (2011), 377–401.
Ziskind, Haliona 2007: B. Ziskind, B. Halioua, Tuberculosis in ancient Egypt, „Revue des Maladies Respiratoires” 24 (2007), 1277–1283.
Żakowska, Bartoszcze, Niemcewicz, Bielawska-Drózd 2011: D. Żakowska, M. Bartoszcze, M. Niemcewicz, A. Bielawska-Drózd, Nowe możliwości hamowania infekcji B. anthracis, „Medycyna Weterynaryjna” 67 (2011), 665–668.
Licencja