Keywords
De actione scenica
Judge (Iudex)
Usury (Foeneratio)
Alchemy (Alchimia)
allegorical images
old man – wisdom and experience
old man – human stupidity and sin
How to Cite
Number of views: 147
Number of downloads: 121
Abstract
The article focuses on the analysis of the role and importance of the figure of an old man in the allegorical images of Judge (Iudex), Usury (Foeneratio) and Alchemy (Alchimia) proposed by the Jesuit lecturer, playwright, and author of theatrical performances and drama theatre theorist, Franz Lang in his very important (it marked an high point of theatrical outpoot) handbook of acting De actione scenica published in Munich in 1727.
References
Ajschylos, Persowie, w: Tragedie, przeł. i oprac. S. Srebrny, Warszawa 1954.
B. Jonson, Alchemik, przeł. i posłowie J. Kydryński, Kraków 1982.
B. Jonson, Volpone albo Lis, przeł. M. Słomczyński, posłowie J. Kydryński, Kraków 1982.
B. Jonson, Three Comedies: Volpone, The Alchemist, Bartholomew Fair, ed. by M. Jamisson, Penguin Books 1966.
B. Jonson, The Alchemist, ed. by F.H. Mares, Manchester–New York 1967.
B. Jonson, Four comedies, ed. by H. Ostovich, London–New York 1997.
A. Boccius, Symbolicarum quaestionum de universo tenere quasi serio ludebat libri quinque, Bononia 1555.
S. Brant, Okręt błaznów, przeł. i obj. A. Lam, wstęp W. Dudzik, Pułtusk 2010.
Cyceron, Katon Starszy o starości, w: Cyceron, Plutarch, Pochwała starości, przeł. Z. Cierniakowa, A. Twardecki, oprac. M. Szymański, A. Twardecki, Warszawa 1996.
Homer, Odyseja, przeł. L. Siemieński, wstęp Z. Abramowiczówna, oprac. i obj. J. Łanowski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992.
F. Lang, Dissertatio de actione scenica. Abhandlung über die Schauspielkunst, übers. und hrsg. von A. Rudin, Bern–München 1975.
F. Lang, O działaniu scenicznym, przeł. i kom. J. Zaborowska-Musiał, wstęp B. Judkowiak, seria Theatroteka. Źródła i materiały do historii teatru, red. D. Ratajczakowa, Gdańsk 2010.
G.F. le Jay, Bibliotheca rhetorum praecepta et exempla complectens, Monachii 1725.
Ch. Marlowe, Doctor Faustus, ed. by R. Gill, London 1965.
Ch. Marlowe, Tragiczna historia Doktora Fausta, przeł. i oprac. J. Kydryński, Kraków 1982.
J. Masen, Speculum veritatis occultae, Colonia Ubiorum 1650.
Th. Middleton, A Trick to catch the Old One, ed. by Ch. Barber, Oliver and Boyd, Edinbourgh 1968.
Molier, Skąpiec, przeł. i oprac. T. Żeleński (Boy), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.
Molière, Amphitryon, George Dandin, L’Avare, texte établi présenté et annoté par G. Conton, Paris 1971.
Plaut, Misa pełna złota, w: Komedie, t. II, przeł., wstęp i kom. E. Skwara, Warszawa 2003.
Plutarch, Czy stary człowiek powinien zajmować się polityką (1996), w: Cyceron, Plutarch, Pochwała starości, przeł. Z. Cierniakowa, A. Twardecki, oprac. M. Szymański, A. Twardecki, Warszawa 1996.
Ratio atque Institutio studiorum czyli Ustawa szkolna Towarzystwa Jezusowego (1599), wstęp i oprac. K. Bartnicka, T. Bieńkowski, Warszawa 2000.
Ripa 1998: C. Ripa, Ikonologia, przeł. I. Kania, Kraków 1998.
R. Scot, The discoverie of witchcraft, with explanation notes, glossary and introduction by B. Nicholson, London 1886.
The Works of Shakespeare: The Merchant of Venice, ed. by A. Quiller-Couch and J.D. Wilson, Cambridge 1962.
W. Shakespeare, The Merchant of Venice, ed. by J.R. Brown, Methuen and Co. LTD London 1955.
W. Shakespeare, Najwyborniejsza opowieść o kupcu weneckim, przeł. M. Słomczyński, posłowie J. Kydryński, Kraków 1979.
Battistini 2006: M. Battistini, Astrologia, magia, alchemia. Leksykon. Historia, sztuka, Warszawa 2006.
Bayerische Musiker Lexicon online, www.bmlo.lmu.de/10001/11 (hasło: Franz Lang).
Bieńkowski 1967: T. Bieńkowski, Fabularne motywy antyczne w dramacie staropolskim i ich rola ideowa. Studium z dziejów kultury staropolskiej, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
Bieńkowski 1975: T. Bieńkowski, Antyk w literaturze i kulturze staropolskiej (1450–1750). Główne problemy i kierunki recepcji, Wrocław 1975.
Bois 1996: J.-P. Bois, Historia starości od Montaigne’a do pierwszych emerytur, przeł. K. Marczewska, Warszawa 1996.
Boulvé 1897: L. Boulvé, De L’Hellénisme chez Fénelon, Paris 1897.
Boysse 1890: E. Boysse, Le Théâtre des jésuites, Paris 1880.
Budzyński 1985: J. Budzyński, Horacjanizm w liryce polsko-łacińskiej renesansu i baroku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985.
Bugaj 1991: R. Bugaj, Hermetyzm, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991.
Corbett 2006: J.R. Corbett, Convention and change in the seventeenth – century depictions of alchemists, w: Art and alchemy, ed. by J. Wamberg, Copenhagen 2006.
Danysz 1902: A. Danysz, Jezuicki kanon lektury starożytnych autorów, Lwów 1902.
Dauvin 1979: S. et J. Dauvin, L’Avare Molière. Analyse critique, Paris 1979.
de Rynck 2005: P. de Rynck, Jak czytać malarstwo. Rozwiązywanie zagadek, rozumienie i smakowanie dzieł dawnych mistrzów, przeł. P. Nowakowski, Kraków 2005.
Devitini Dufour, Peccatori, Zuffi 2006: A. Devitini Dufour, S. Peccatori, S. Zuffi, Klasycy sztuki: Bosch, przeł. A. Wieczorek-Niebielska, Warszawa 2006.
Dramat staropolski od początków do powstania sceny narodowej. Bibliografia, t. II: Programy drukiem wydane do r. 1765, cz. 1: Programy teatru jezuickiego, oprac. W. Korotaj, J. Szwedowska, M. Szymańska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976.
Eco 2012 (red.): U. Eco, Historia brzydoty, przeł. J. Czaplińska, K. Dyjas, A. Gogolin, A. Gołębiowska, M. Głuch, ks. O. Kwapis, B. Topolska, A. Zielińska, Poznań 2012.
Fielitz 2012: S. Fielitz, Uczona głowa i złoto głupca. Jezuickie źródło „Żywota Timona z Aten”, w: Szekspir. Teoria lancasterska – domysły i fakty, red. T. Kowalski, K. Kozłowski, przeł. A. Gomola, A. Igielska, Warszawa 2012.
Forstner 2001: D. Forstner OSB, Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon, przeł. i oprac. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 2001.
Gardner 1961: H. Gardner, The tragedy of damnation, w: Elizabethan drama: modern essays in criticism, ed. by R.J. Kaufmann, London–New York 1961.
Genaille 1975: R. Genaille, Słownik malarstwa holenderskiego i flamandzkiego, przeł. E. Maliszewska i K. Secomska, Warszawa 1975.
Górska 2009: M. Górska, Emblematyka jako źródło staropolskiej erudycji. Geneza i funkcja materiału symbolicznego w polskich kompendiach, w: Staropolskie kompendia wiedzy, red. I.M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2009, 99–132.
Guichemerre 1972: R. Guichemerre, La commédie avant Molière 1640–1660, Paris 1972.
Hammerschmidt-Hummel 2012: H. Hammerschmidt-Hummel, Tragiczna historia Hamleta, w: Szekspir. Teoria lancasterska – domysły i fakty, red. T. Kowalski, K. Kozłowski, przeł. A. Gomola, A. Igielska, Warszawa 2012.
Hammerschmidt-Hummel 2012: H. Hammerschmidt-Hummel, Zatrudnienie w Lancashire i początki Szekspira w katolickim podziemiu, w: Szekspir. Teoria lancasterska – domysły i fakty, red. T. Kowalski, K. Kozłowski, przeł. A. Gomola, A. Igielska, Warszawa 2012.
Hills 1981: D.F. Hills, The comic in renaissance comedy, London and Basingstoke 1981.
Kadulska 1974: I. Kadulska, Ze studiów nad dramatem jezuickim wczesnego oświecenia (1746–1765), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.
Kadulska 1993: I. Kadulska, Komedia w polskim teatrze jezuickim XVIII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1993.
Kencki 2021: P. Kencki, Staropolski Molière, Warszawa 2021.
Kindermann 1959: H. Kindermann, Theatergeschichte Europas, vol. III: Das Theater der Barockzeit, Salzburg 1959.
Klimowicz 1977: M. Klimowicz, Oświecenie, Warszawa 1977.
Kobielus: S. Kobielus, Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002.
Kopaliński 1990: W. Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 1990.
Kowalski 2012: T. Kowalski, Szekspir – poeta absconditus, w: Szekspir. Teoria lancasterska – domysły i fakty, red. T. Kowalski, K. Kozłowski, przeł. A. Gomola, A. Igielska, Warszawa 2012.
Kozłowski 1991: J. Kozłowski, Erudycja jako typ poznania. Lata rozkwitu (XVII – pierwsza połowa XVIII w.) i lata upadku (druga połowa XVIII w.). Stan badań i horyzonty poznawcze, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 36 (1991), 2, 3–20.
Le Goff 1995: J. Le Goff, Sakiewka i życie. Gospodarka i religia w średniowieczu, przeł. H. Zaremska, Gdańsk 1995.
Le Goff 2002: J. Le Goff, Kultura średniowiecznej Europy, przeł. H. Szumańska-Grossowa, Gdańsk–Warszawa 2002.
Mahood 1961: M.M. Mahood, Marlowe’s heroes, w: Elizabethan drama: modern essays in criticism, ed. by R.J. Kaufmann, London–New York 1961.
Marotti 2012: A.F. Marotti, Szekspir a katolicyzm, w: Szekspir. Teoria lancasterska – domysły i fakty, red. T. Kowalski, K. Kozłowski, przeł. A. Gomola, A. Igielska, Warszawa 2012.
McLuskie 1981: K. McLuskie, The plays and the playwrights: 1613–1642. Satiric drama, w: Ph. Edwards, G.E. Bentley, K. McLuskie, L. Potter, The Reveals History of Drama in England, v. IV 1613–1660, Methuen–London–New York 1981.
Mic (Miklaszewski) 1961: C. Mic (K. Miklaszewski), Komedia dell’arte czyli teatr komediantów włoskich XVI, XVII, XVIII wieku, przeł. S. i M. Browińscy, Wrocław–Warszawa–Kraków 1961.
Nicoll 1963: A. Nicoll, The world of Harlequin. A critical study of the commedia dell’arte, Cambridge–London–New York–Melbourne 1963.
Minois 1995: G. Minois, Historia starości od antyku do renesansu, przeł. K. Marczewska, Warszawa 1995.
Oczko 2010: P. Oczko, Życie i śmierć doktora Fausta, złego czarnoksiężnika w literaturze angielskiej od wieku XVI po romantyzm, Kraków 2010.
Okoń 2009: J. Okoń, Kompendium – czy tylko wiedzy? Wstęp do typologii gatunku, w: Staropolskie kompendia wiedzy, red. I.M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2009, 7–31.
Pawlak 2009: W. Pawlak, „O pewnym sposobie naszych literatów, że przy niewielkim czytaniu mogą się łatwo wielkimi erudytami pokazać”. Kompendia jako źródło erudycji humanistycznej, w: Staropolskie kompendia wiedzy, red. I.M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2009, 45–72.
Podbielski 2006: H. Podbielski, Starość i starcy w poematach Homera, w: Dojrzewanie do pełni życia, red. S. Kruk, E. Flis-Czerniak, Lublin 2006, 59–70.
Poplatek 1957: J. Poplatek, Studia z dziejów jezuickiego teatru szkolnego w Polsce, Wrocław 1957.
Puchowski 2007: K. Puchowski, Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z dziejów edukacji elit, Gdańsk 2007.
Ramocka 2008: M. Ramocka, Zagadnienie lichwy w ujęciu wielkich religii monoteistycznych, „Annales. Etyka w życiu gospodarczym” 11/1 (2008), 297–302.
Reale 1996: G. Reale, Historia filozofii starożytnej, t. II: Platon i Arystoteles, przeł. E.I. Zieliński, Lublin 1996.
Ryka, Maliszewska 1982: W. Ryka, A. Maliszewska, Słownik petrograficzny, Warszawa 1982.
Ryken, Wilhoit, Longmann III 1998: L. Ryken, J.C. Wilhoit, T Longmann III, Słownik symboliki biblijnej, przeł. Z. Kościuk, Warszawa 1998.
Skwara 2001: E. Skwara, Historia komedii rzymskiej, Warszawa 2001.
Stillman 1960: J.M. Stillman, The story of alchemy and early chemistry, New York 1960.
Stumme 1942: G. Stumme, Faust als Pantonime und Ballet, Leipzig 1942.
Surma-Gawłowska 2008: M. Surma-Gawłowska, Narodziny teatru zawodowego: komedia dell’arte, w: J. Miszalska, M. Surma-Gawłowska, Historia teatru i dramatu włoskiego, t. I: Od XIII do XVIII wieku, Kraków 2008.
Szyrocki 1969: M. Szyrocki, Dzieje literatury niemieckiej, t. I, Warszawa 1969.
Vollnagel 2012: J. Vollnagel, Alchemie die königliche Kunst, München 2012.
Witczyk 2006: H. Witczyk, Patriarcha – świadek Boga i źródło mądrości życia, w: Dojrzewanie do pełni życia. Starość w literaturze polskiej i obcej, red. S. Kruk, E. Flis-Czerniak, Lublin 2006, 35–44.
Zaborowska-Musiał 2018: J. Zaborowska-Musiał, Lenocinium, Avaritia, Hiems – stara kobieta w wizerunkach postaci symbolicznych w „De actione scenica” Franza Langa w świetle tradycji literackiej i artystycznej, „Symbolae Philologorum Posnaniensium” XXVIII/1 (2018), 151–173.
Zuffi, Peccatori 2006: S. Zuffi, S. Peccatori, Klasycy sztuki: Rembrandt, przeł. T. Łozińska, Warszawa 2006.
License