Słowa kluczowe
dialect
environment
diversity
ecocriticism
Jak cytować
Abstrakt
The scope of the present article is to reflect upon the question of the environment within the context of the discussion concerning the use of dialect in the poetry of Pier Paolo Pasolini, Andrea Zanzotto, Nino De Vita and other poets from Sicily. Commencing from the concept of ‘diversity’, as intended by Pasolini as the disappearance of the rural world, which occurs in step with the eclipses of dialectal variety, the essay will demonstrate how the environment – the crucial focus of the poetry of the above mentioned poets – converges concepts of dialects, territoriality and animality. The ecocritical method, which is applied in this study, enables one to signal the urgency to reflect upon the situation of contemporary poetry, in particular of Sicilian poetry, which has its roots in Nino De Vita’s poetic works, inextricably tied to the place, the natural and the cultural context of the island. The new Sicilian poetry does not cancel ‘diversity’, which on the contrary is capable of confronting environmental issues – at times also beyond the island’s borders – and it feeds from the lymph, from the root of the dialect.
Bibliografia
Agamben, G. (2015). Andrea Zanzotto. In nessuna lingua in nessun luogo. La poesia in dialetto (1938-2009), Ardilut Collana di poesie bilingue a cura di G. Agamben. Macerata: Quodlibet.
Agamben, G. (2019). Pier Paolo Pasolini. I turcs tal Friul. I turchi in Friuli, prefazione di G. Agamben, Ardilut Collana di poesie bilingue a cura di G. Agamben. Macerata: Quodlibet.
Clément, G. (2005). Manifesto del Terzo paesaggio. Macerata: Quodlibet.
Dal Bianco, S. (2015). Prefazione a Andrea Zanzotto, In nessuna lingua in nessun luogo. Le poesie in dialetto 1938-2009, Ardilut Collana di poesie bilingue a cura di G. Agamben. Macerata: Quodlibet.
De Vita, N. (2015). Antologia (1984-2014), a cura di S. Perrella. Messina: Mesogea.
De Vita, N. (2020). Il bianco della luna. Antologia personale. Firenze: Le lettere.
De Vita, N. (2021). Solo un giro di chiave. Palermo: Il Palindoro.
Ferlita, S. (2012, Gennaio 28). Gli “Omini” di De Vita nel viaggio a Cutusìo. La Repubblica.
Iovino, S. (2004). Filosofie dell’ambiente. Natura, etica, società. Roma: Carocci.
Iovino, S. (2016). Ecocriticism and Italy: Ecology, Resistance, and Liberation. London-New York: Bloomsbury Academic. https://doi.org/10.5040/9781474219488 DOI: https://doi.org/10.5040/9781474219488
Iovino, S. (2020). Ecologia letteraria. Una strategia di sopravvivenza. Milano: Edizioni ambiente.
Lingiardi, V. (2017). Mindscapes. Psiche nel paesaggio. Milano: Raffaello Cortina Editore.
Lollini, M. (1992). Il dialetto come lingua della poesia. Aspetti della poesia neo-dialettale in Pasolini, Zanzotto e Loi. Buffalo: Nemla Italian Studies.
Lollini, V. (2016). The wisdom of the hand and the memory of a mediterranean more than human humanism. In P. Verdicchio (a cura di), Ecocritical Approaches to Italian Culture and Literature: The Denatured Wild (pp. 1-29). London: Lexington Books.
Onofri, M. (2002, Febbraio 8). Terra desolatissima. La Sicilia attraverso intensi versi dialettali. Diario, 2, p. 69.
Onofri, M. (2016). Passaggio in Sicilia. Firenze: Giunti.
Pasolini, P.P. (1972). Empirismo eretico. Milano: Garzanti.
Pasolini, P.P. (1975). L’articolo delle lucciole. In P.P. Pasolini, Scritti corsari (pp. 132-133). Milano: Garzanti.
Pasolini, P.P. (1999). Dialetto e poesia popolare. In P.P. Pasolini (a cura di), Saggi sulla letteratura e sull’arte. Milano: Mondadori.
Pasolini, P.P. (2001). Bestia da stile. In W. Siti, S. De Laude (a cura di), Teatro (pp. 759-853). Milano: Mondadori.
Pasolini, P.P. (2007). Ormai da molto tempo, prefazione a I. Buttitta, La mia vita vorrei scriverla cantando. Palermo: Sellerio.
Pasolini, P.P. (2019). I turcs tal Friul, prefazione di G. Agamben. Collana Ardilut, Quodlibet, Macerata.
Pugno, L. (2018). In territorio selvaggio. Corpo, romanzo, comunità. Milano: Nottetempo.
Renda, M. (2012). Ruggine. Milano: Edizioni Dot. Com Press.
Scaffai, N. (2017). Letteratura e ecologia. Forme e temi di una relazione narrativa. Firenze: Carocci Editore.
Sgalambro, M. (1999). Piccole note in margine a Salvo Basso. In S. Basso, Dui (p. 5). Catania: Edizioni Prova d’autore.
Zanzotto, A. (2015). In nessuna lingua in nessun luogo. Le poesie in dialetto 1938-2009. Ardilut Collana di poesie bilingue a cura di G. Agamben. Macerata: Quodlibet.
De Oliveira, V.L. (2014). Intervista ad Andrea Zanzotto. Italianistica XXVII/2014. https://www.revistas.usp.br/italianistica/article/view/116094 [accesso: 15.11.2021]. https://doi.org/10.11606/issn.2238-8281.v0i27p81-88 DOI: https://doi.org/10.11606/issn.2238-8281.v0i27p81-88
De Vita, N. (2017, Ottobre). Eugenio Barzagli intervista Nino De Vita. Insula Europea. http://www.insulaeuropea.eu/2017/10/01/eugenio-barzagli-intervista-nino-de-vita/#:~:text=Incominciai%20dunque%2C%20ragazzo%2C%20a%20scrivere,perch%C3%A9%20tutto%20inizia%20da%20l%C3%AC [accesso: 05.11.2021].
Devicienti, A. (2019, Settembre). Se i poeti si incontrano (poeti d’origine siciliana di questi anni), a cura di Antonio Devicienti, La Biblioteca di RebStein, LXXVI. https://rebstein.wordpress.com/2019/09/01/quando-i-poeti-sincontrano/ [accesso: 30.11.2021].
Fiori, U. (2019, Aprile). Dialetto, ma non solo / La lingua doppia della poesia. Doppiozero. https://www.doppiozero.com/la-lingua-doppia-della-poesia [accesso: 17.11.2021].
Iovino, S. (2004). Lucciole, voci e pale d’altare. Pier Paolo Pasolini e l’etica del paesaggio culturale. Kainós 3. Rivista telematica di critica filosofica. http://www.kainos.it/nonluogo/iovino.html [accesso: 05.11.2021].
Quodlibet, Ardilut. https://www.quodlibet.it/catalogo/collana/94 [accesso: 18.11.2021].
Scaffai, N. (2018). Poesia ed ecologia: una premessa. Rivista di poesia comparata: Ecopoetry. Poesia del degrado ambientale, LVIII-LIX 01.02.2018, 3-5. https://www.pacinieditore.it/prodotto/semicerchio-1-2-2018-ecopoetry/ [accesso: 05.11.2021].
Christanell, R. (2013, Aprile). Nino De Vita. L’intervista a Reinhard Christanell. Rivista Franzmagazine. https://franzmagazine.com/2013/04/18/dalla-terra-dei-lestrigoni-a-cutusio-la-poetica-universale-di-nino-de-vita/ [accesso: 10.11.2021].
Coscia, F. (2021, Gennaio). Una recensione del libro di Nino De Vita, Solo un giro di chiave reperibile sul profilo facebook del critico.
D’Andrea, G. (2021). L’intervista a Grazia Calanna, “Nella spirale (Stagioni di una catastrofe)”. Gianluca D’Andrea e le “coordinate di una mappa sempre in divenire”. L’Estroverso, Novembre.
Jori, F. (2007). Il poeta in trincea contra il cemento. La Repubblica, Aprile. https://ricerca.repubblica.it/repubblica/archivio/repubblica/2007/04/10/il-poeta-in-trincea-contro-il-cemento.html [accesso: 18.11.2021].
Pugno, L. (2019). Poesia come Terzo Paesaggio. Le parole e le cose. Letteratura e realtà. https://www.leparoleelecose.it/?p=36386 [accesso: 18.11.2021].
De Vita, N. (2012, Ottobre 23). La parola e la memoria [Video file]. http://www.sicilypresent.it/conversazioni/455-nino-de-vita-la-parola-e-la-memoria-video.html [accesso: 13.12.2022].
De Vita, N. (2017). Letture a Poesie Festival ’17 [Video file]. https://www.youtube.com/watch?v=vNhm-Qvvn3b4 [accesso: 15.12.2021].
Agamben, G. (2019). La parola che viene. Incontro con Giorgio Agamben. Conduce F. Cimatti, Uomini e Profeti trasmissione di cultura religiosa di Radio 3. https://www.owltail.com/podcast/P5QUl-Uomini-e-Profeti-Radio3 [accesso: 10.11.2021].
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).