Słowa kluczowe
the unspoken
post-traumatic amnesia
African literatures
Angola
Equatorial Guinea
Jak cytować
Abstrakt
The article analyses the space of literary silence as a specific, metaphorical and intelectual space, an idea derived from Pierre Nora’s concept of “space of memory” (1984). In the context of sociocriticism and geopoetics reflexions, we analyse the silence in the literature of Angola and Equatorial Guinea searching the difference between the unspoken due to political and ideological reasons, prohibitions or taboos and the unspoken related to the impossibility to speak about the traumatic experiences suffered by African colective and cultural subject (Edmond Cros). We focus on the unspoken as post-traumatic amnesia in the works of José Eduardo Agualusa and Pepetela from Angola and in the novels and tales of Leoncio Evita Enoy and Donato Ndongo Bidyogo from Equatorial Guinea. The conclusion is that the space of silence in these texts is the result of a post-traumatic disorder caused by trans-Atlantic slave trade.
Bibliografia
Agualusa, J.E. (1996). A estação das chuvas. Lisboa: Dom Quixote.
Agualusa, J.E. (2004). O vendedor de passados. Lisboa: Dom Quixote.
Agualusa, J.E. (2014). A Rainha Ginga. E de como os africanos inventaram o mundo. Lisboa: Quetzal.
Agualusa, J.E. (2017). A sociedade dos sonhadores involuntários. Lisboa: Quetzal.
Bachelard, G. (1957). Poétique de l’espace. Paris: Presses universitaires de France.
Balcerzan, E. (1997). Niewyrażalne czy nie wyrażone?. Teksty Drugie, 3, 5-19.
Birmingham, D. (1965). A conquista portuguesa de Angola. Trans. A. Ribeiro & S. Moutinho. Porto: A regra do jogo.
Breuer, J. & Freud, S. (1893 [1956]). On the psychical mechanism of hysterical phenomena. The International Journal of Psychoanalysis, 37, 8-13.
Cardoso, B. (2021). Margens e travessias. Lisboa: Editora Guerra e Paz.
Caruth, C. (1995). Trauma: Exploration In Memory. Baltimore/London: The Johns Hopkins Univeristy Press. DOI: https://doi.org/10.56021/9781421413525
Chicharro, A. (2012). Entre lo dado y lo creado. Una aproximación a los estudios sociocriticos. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich UW.
Cros, E. (2005). Le sujet culturel, sociocritique et psychoanalyse. Paris: L’Harmattan.
Crossariol, I.M. (2009). Quando o subalterno deseja falar: o escravo e a história revista em A Gloriosa Família, de Pepetela. Revista de Letras, 11/10. DOI: https://doi.org/10.3895/rl.v0n11.2439
Evita Enoy, L. (1953). Cuando los combes luchaban. Madrid: Idea.
Glenn, Ch. (2004). Unspoken. A Rhetoric of Silence. Carbondale, Illinois, Southern Illinois: University Press.
Griffiths, R. (1990). Pausology and Listening Comprehension: Theory, Research, and Practice. JALT Journal, 12, 1. https://jalt-publications.org/jj/articles/2690-pausology-and-listening-comprehension--theory-research-and-practice [acesso: 21.12.2022].
Heidegger, M. (2002). Ser e Tempo. Parte I. Trans. M. de Sá Cavalcante. 11 ed. Petrópolis: Vozes. (O orignal publicado em 1927).
Heidegger, M. (2003). Construir, habitar, pensar. In M. Heidegger, Ensaios e Conferências. Trans. M. de Sá Cavalcante Schuback (pp. 125-142). Petrópolis: Vozes. (O original publicado em 1952).
Kalamaras, G. (1994). Reclaiming the Tacit Dimension. Symbolic Form in the Rhetoric of Silence. New York: State University of NY Press. DOI: https://doi.org/10.2307/358442
Kandjimbo, L. A literatura continua um instrumento de luta em Angola?, 02.07.2021. https://www.dw.com/pt-002/a-literatura-continua-um-instrumento-de-luta-em-angola/a-58136409 [acesso: 28.11.2022].
Kojder, A. & Sowa, K.Z. (eds.) (2000). Los i wybór. Dziedzictwo i perspektywy społeczeństwa polskiego. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Korwin-Piotrowska, D. (2015). Białe znaki. Milczenie w strukturze i znaczeniu utworów narracyjnych. Kraków: WUJ.
Lacan, J. (1967). O Seminário. Livro 14 “A lógica do fantasma”, aula de 12 de abril de 1967. (Inédito).
LaCapra, D. (2001). Writing History, Writing Trauma. Baltimore/London: The Johns Hopkins University Press.
Malcuzynski, M.-P. (1991) Sociocríticas. Prácticas textuales. Culturas de fronteras. Amsterdam: Rodopi.
Małcużyński, M.-P. (1992). Entre-dialogues avec Bakhtine ou la sociocritique de la (dé)raison polyphonique. Amsterdam: Rodopi. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004655942
Małcużyński, M.-P. (1997-1998). A propósito de la sociocrítica. Acta Poética (UNAM), 18/19, 189-218.
M’baré, N. (2008). Geografias postcoloniales de la memoria. Guinea y el discurso colonial en España. In R.M. Meidna Doménech, B. Molina Rueda & M. García-Miguel (eds.), Memoria y reconstrucción de la Paz. Enfoques multidisciplinares en contextos mundiales (pp. 69-91). Granada: Catarata.
Mendonca, J.L. (2014). O Reino das casuarinas. Alfragide: Caminho.
Miranda, M.G. de (2013). A política da utopia em Pepetela. Revista Diadorim / Revista de Estudos Linguísticos e Literários do Programa de Pós-Graduação em Letras Vernáculas da Universidade Federal do Rio de Janeiro, vol. 13, Julho 2013. http://www.revistadiadorim.letras.ufrj.br [acesso: 12.11.2022].
Ndongo Bidyogo, D. (1977). La travesía. In D. Ndongo Bidyogo, Nueva narrativa guineana. Madrid: U.R.G.E.
Neto, A. (1977). Consciencialização, (em) Sagrada Esperança. Luanda: União dos Escritores Angolanos.
Nora, P. (1984). Les lieux de memoire. Paris: Gallimard.
Ondjaki (2013). Os transparentes. Lisboa: Caminho.
Pepetela (1980a). A revolta na casa dos Ídolos. Lisboa: Edições 70.
Pepetela (1980b). Mayombe. Luanda: União dos Escritores Angolanos.
Pepetela (1984). Yaka. Lisboa: Dom Quixote.
Pepetela (1989). Lueji. O Nascimento de um Império. Luanda: União dos Escritores Angolanos.
Pepetela (1992). A geração da utopia. Lisboa: Dom. Quixote.
Pepetela (1997). A gloriosa familia: o tempo dos flamengos. Lisboa: Dom Quixote.
Pepetela (2005). Predadores. Lisboa: Dom Quixote.
Recalcati, M. (2004). A questão preliminar na época do Outro que não existe. Latusa Digital, 1, 7, 1-12, jul. 2004.
Reik, T. (1926). Écouter avec la troisième oreille. Paris: Editions Desclée de Brouwer.
Ribeiro, D. (2020). O lugar da fala. São Paulo: Jandeira.
Seltzer, M. (1997). Wound Culture: Trauma In the Pathological Public Sphere. October, 80, 3-26. DOI: https://doi.org/10.2307/778805
Spivak, G.Ch. (2010). Pode o subalterno falar?. Trans. S.R. Goulart Ameida, M. Pereira Feitosa & A. Pereira Feitosa. Belos Horizonte: Editora UFMG. (O original publicado em 1988).
Sztompka, P. (2000). Trauma kulturowa: druga strona zmiany społecznej. In A. Kojder & K.Z. Sowa, Los i wybór. Dziedzictwo i perspektywy społeczeństwa polskiego (pp. 67-83). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Visser, I. (2011). Trauma Theory and Postcolonial Literary Studies. Journal of Postcolonial Writing, 47, 3, 270-282. DOI: https://doi.org/10.1080/17449855.2011.569378
White, K. (1994). Le Plateau de l’albatros: Introduction à la géopoétique. Paris: Grasset.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).