Słowa kluczowe
religious language
Bible translation
Născătoare de Dumnezeu
Fecioară
Bucură-te
Marie
Zdrowaś Maryjo
Jak cytować
Abstrakt
The purpose of this article is to compare the different variants of the translation of the verse from Luke, 1:28 (the angelic salutation) into Romanian and Polish, and the modern versions of the prayer based on this passage. The analysis reveals the innovative character of the newer biblical translations, especially in the case of the Protestant versions, while the text of the Hail Mary prayer and its Eastern counterpart used by the Catholic and Orthodox Churches respectively preserves the traditional formula. At the same time, this leads to semantic differences between the Romanian and Polish variants of this formula, due to the Greek and Church Slavonic model in the case of Romanian and the Latin model in the case of Polish. The linking element between the two languages is the formula used in the Polish Orthodox text, which follows the tradition of the Church Slavonic language and thus coincides with the Romanian version, having a literal meaning of ‘rejoice’, even though functionally it should be interpreted as a greeting.
Bibliografia
BB 1795 – Biblia de la Blaj. (1795). Trad. S. Micu / (2000). Roma: Tipografia Vaticana.
BIV 2014 – Biblia în versuri. (2014). Trad. I. Ciorca. Adjud: Editura Armonii Culturale.
BRC 1939 – Biblia sau dumnezeiasca Scriptură a Vechiului și a Noului Testament. (1939). Trad. V. Radu &
G. Galaction. București: Fundația pentru Literatură și Artă „Regele Carol II” [Biblia Regele Carol II].
BVA 2018 – Biblia în versiune actualizată. (2018). Trad. V. Silion.
CLV 1993 – Noul Testament. (1993). Trad. O.S. Cosma & R. Kretzek. Bielefeld: Christliche Literatur-Verbreitung.
CV 2013 – Cuvântul Viu. Noul Testament. (2013). Trad. O.S. Cosma. Făgăraș: Editura Agape.
GBV 2001 – Traducerea literală nouă Biblia. (2001). București: Gute Botschaft Verlag.
NTB 1648 – Noul Testament de la Bălgrad 1648. (1988). Alba Iulia: Editura Episcopiei Ortodoxe Române a Alba Iuliei.
NTIT 1984 – Noul Testament pe înțelesul tuturor. (1984). Living Bible International.
NTR 2006 – Biblia. Noua traducere românească. (2006). București: Editura Stephanus.
NTS 1857 – Noul Testament al Domnului și Mântuitorului nostru Iisus Hristos. (1857). București [Noul Testament de la Smirna].
SBB 1921 – Sfânta Scriptură a Vechiului și Noului Testament. (1921). Trad. N. Nitzulescu. București: Societatea Biblică pentru Britania și Străinătate.
TC 1561 – Dimitrescu, F. (ed.). (1963). Tetraevanghelul tipărit de Coresi, Brașov, 1560-1561. București: Editura Academiei.
TINT 2009 – Noul Testament. (2009). București: Societatea Biblică Interconfesională din România.
TLRC 1998 – Noul Testament – traducere în limba română contemporană. (1998). Trad. S. & S. Sabou. Arad: International Bible Society.
VBA 2001 – Biblia sau Sfânta Scriptură. (2001). Trad. B. Anania. București: Editura Institutului Biblic și de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române [Versiunea Bartolomeu Anania].
VBOR 1982 – Biblia sau Sfânta Scriptură. (1982). București: Editura Institutului Biblic și de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române [Versiunea Bisericii Ortodoxe Române].
VBRC 2013 – Biblia. (2013). Trad. A. Bulai & E. Pătrașcu. Iași: Editura Sapientia [Versiunea Biblia Romano-Catolică].
VDC 1924 – Biblia sau Sfânta Scriptură a Vechiului și Noului Testament. (1924). București: Societatea Biblică pentru Răspândirea Bibliei în Anglia și Străinătate [Versiunea Dumitru Cornilescu].
VDCM 2003 – Biblia sau Sfânta Scriptură a Vechiului și Noului Testament. (2003). Oradea: Editura Lumina Lumii [Versiunea Dumitru Cornilescu modernizată].
Variantele textului biblic românesc de mai sus s-au preluat de la: Scriptura pentru viață. http://scriptura. pentruviata.ro/.
BGRW 1881 – Nowy Testament Pana naszego Jezus Chrystusa. (1881). Warszawa: A. Kantor [Biblia gdańska – rewizja warszawska].
BP 1975 – Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. (1975). Trad. M. Peter & M. Wolniewicz. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1975 [Biblia poznańska].
BT 2000 – Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. (2000). Ed. V. Poznań: Pallottinum [Biblia Tysiąclecia].
BW 1599 – Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu. (1599). Trad. J. Wujek. Kraków: Drukarnia Łazarzowa / (1923). Warszawa: Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne.
BW 1975 – Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. (1975). Warszawa: Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne [Biblia warszawska].
BWP 1997 – Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. (1997). Trad. K. Romaniuk. Warszawa: Towarzystwo Biblijne w Polsce [Biblia warszawsko-praska].
EDA 1917 – Ewangelie i Dzieje Apostolskie. (1917). Trad. W. Szczepański. Kraków: Drukarnia E. & K. Koziańskich.
EŚ 1936 – Ewangelia Święta Pana Naszego Jezusa Chrystusa. (1936). Trad. E. Grzymała. Częstochowa: Towarzystwo Św. Pawła.
NBG 2012 – Biblia Święta to jest Całe Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. (2012). Śląskie Towarzystwo Biblijne [Nowa Biblia gdańska].
NT 1574 – Nowy Testament znowu przełożony. (1574). Trad. S. Budny. Łosk: J. Kiszka.
NT 1606 – Nowy Testament to iest wszytkie Pisma Nowego Przymierza. (1606). Raków: S. Sternacki.
NT 1921 – Nowy Testament po polsku, czyli święta Pana Naszego Jezusa Chrystusa Ewangelia. (1921). Trad. J.M.M. Kowalski. Płock: Drukarnia Biskupa Maryawitów.
NTG 1961 – Pismo Święte Nowego Testamentu. (1961). Trad. din gr. E. Dąbrowski. Poznań-WarszawaLublin: Księgarnia św. Wojciecha.
NTW 1973 – Pismo Święte Nowego Testamentu. (1973). Trad. din lat. E. Dąbrowski. Poznań-Warszawa-Lublin: Księgarnia św. Wojciecha.
PT 2017 – Pismo Święte. Przekład toruński Nowego Przymierza. (2017). Toruń: Fundacja Świadome Chrześcijaństwo.
RN 1931 – Św. Łukasz opowiada Radosną Nowinę. (1931). Trad. K. Bieszk. Pelplin: Drukarnia i Księgarnia „Pielgrzym”.
SNPL 2016 – Biblia, to jest Pismo Święte Starego i Nowego Przymierza [przekład literacki]. (2016). Poznań: Ewangeliczny Instytut Biblijny.
UBG 2022 – Pismo Święte. Stary i Nowy Testament. (2022). Toruń: Fundacja Wrota Nadziei [Uwspółcześniona Biblia gdańska].
Variantele textului biblic polonez de mai sus s-au preluat de la: Biblie polskie. http://bibliepolskie.p /zzteksty_wer.php?book=42&chapter=1&verse=28&tlid=8.
EŁ 1999 – Ewangelia według Łukasza. (1999). Trad. M. Wolniewicz. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.
NT 2022 – Pismo Święte Nowego Testamentu. (2022). Białystok: Orthdruk.
BŁP 1864 – Biblia łacińsko-polska czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. (1864). T. IV. Trad. J. Wujek. Wilno: Nakładem i Drukiem Józefa Zawadzkiego.
BS 1900 – Biblija sirěčĭ Knigi svjaštennago pisanija Vetchago i Novago Zavěta. (1900). Sanktpeterburgŭ: Synodalĭnaja Typografija.
La Bibbia. (1997). Milano: Edizioni San Paolo.
NTBT 2005 – Robinson, M.A. & Pierpont, W.G. (eds.). (2005). The New Testament in the original Greek. Byzantine Textform. Southborough: Chilton Book Publishing.
Carte de rugăciuni. (2003). Alba Iulia: Editura Reîntregirea.
Danielides, N. Apolytikia. At the Compunctional Vespers. https://www.ec-patr.net/en/psaltai/danielides/
index.php?what=4.Goția, A. (1996). Carte de rugăciuni. Cluj-Napoca: Casa de Editură Viața Creștină. http://www.greco-catolic.ro/rugaciuni.asp?autor=gotia&id=1.
Hymnen. https://www.kolesuryoye.nl/shlomlegmaryam.html.
Marchiș, G. (2017). Prima mea carte de rugăciuni și învățături creștine. Turda.
Martin, M. (2023a). Ave Maria. In Thesaurus Precum Latinarum. https://www.preces-latinae.org/thesaurus/Basics/AveMaria.html.
Martin, M. (2023b). Salve Regina. In Thesaurus Precum Latinarum. https://www.preces-latinae.org/thesaurus/BVM/SalveRegina.html.
Paprocki, H. (trad.). (2022). Modlitewnik bizantyjski. Kraków: Wydawnictwo M.
Pietkiewicz, P. (ed.). (2015). Modlitewnik prawosławny. Białystok: Orthdruk.
Preces. Carte de rugăciuni. (1996) Iași: Editura Presa Bună. http://www.ercis.ro/liturgie/preces.asp?id=3.
Skalski, E. (ed.). (2004). Z Panem Bogiem. Pelplin: Bernardinum.
Sterlingow, P. (red.). (2022). Molitwosłow – Modlitewnik. Białystok: Orthdruk.
Wydra, W., & Rzepka, W. (1995). Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Variantele textului rugăciunii în alte limbi analizate s-au preluat de la: Hail Mary. https://wikisource.org/wiki/Hail_Mary.
DEX 2016 – Simion, E. (ed.). (2016). Dicționarul explicativ al limbii române. București: Editura „Univers Enciclopedic”.
Scriban, A. (1939). Dicționaru limbii românești. Iași: Institutu de Arte Grafice „Presa Bună”.
Șăineanu, L. (1929). Dicționarul universal al limbei române. Craiova: Editura „Scrisul Românesc”.
Ionițe, S. (2023). Cele mai cunoscute 7 rugăciuni scurte către Maica Domnului. https://basilica.ro/cele-mai-cunoscute-7-rugaciuni-scurte-catre-maica-domnului/.
Klimkowski, T. (2017). Autochtonizmy i neologizmy w rumuńskiej terminologii prawniczej w kontekście przekładu polsko-rumuńskiego. In B. Walkiewicz & K. Kęsicka (ed.), Norma a uzus II. Przekład specjalistyczny w perspektywie globalizacji (pp. 79-92). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Klimkowski, T. (2020). Rumuńska terminologia religijna a podziały wyznaniowe. Balcanica Posnaniensia, XXVII, 181-194. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2020.27.12
Klimkowski, T. (2021). Romanian greeting and farewell formulae in the second half of the 19th century – a diastratic approach. In A. Zieliński (ed.), Las fórmulas de salud y de despedida en las lenguas románicas. Sincronía, diacronía y aplicación a la enseñanza (pp. 103-118). Berlin: Peter Lang.
Oczko, A. (2021). Foreign influences in Romanian greeting formulae: Diachronic evidence. In A. Zieliński (ed.), Las fórmulas de salud y de despedida en las lenguas románicas. Sincronía, diacronía y aplicación a la enseñanza (pp. 91-101). Berlin: Peter Lang.
Paprocki, H. (2007). Język wKościele prawosławnym (na przykładzie tekstów liturgicznych). https://rjp.pan.pl/konferencje-i-dyskusje-naukowe/1362-jzyk-w-kociele-prawosawnym-na-przykadzie-tumaczetekstow-liturgicznych-ks-dr-henryk-paprocki.
Părăian, T. (2005). Punctele cardinale ale Ortodoxiei. București: Editura Lumea Credinței.
Piechnik, I. (2021). Formules romanes de salutations chrétiennes. In A. Zieliński (ed.), Las fórmulas de salud y de despedida en las lenguas románicas. Sincronía, diacronía y aplicación a la enseñanza (pp. 55-72). Berlin: Peter Lang.
Salutarea îngerească. https://www.credinta-catolica.ro/abc/salutarea-ingereasca/
Teleoacă, D.-L. (2008). Limbajul bisericesc actual între tradiție și inovație. București: Editura Academiei Române.
Teleoacă, D.-L. (2014). Inovația lexicală în textul biblic modern: ‘construcție vs deconstrucție’, ‘identitate vs alteritate’ (II). Limba română, LXIII (1), 82-96.
Teleoacă, D.-L. (2015). Aspecte ale ‘deconstrucției’ în textul modern al rugăciunii creștine. In I. Boldea (ed.), Globalization, intercultural dialogue and national identity (pp. 316-326). Ed. a II-a. Târgu-Mureș: Arhipelag XXI Press.
Toma, C. „Născătoare de Dumnezeu” – cântare adusă Maicii Domnului la slujba Litiei. https://doxologia. ro/nascatoare-de-dumnezeu-cantare-adusa-maicii-domnului-la-slujba-litiei.
Zieliński, A. (2021). Las fórmulas de saludo y de despedida en las lenguas románicas. In A. Zieliński (ed.), Las fórmulas de salud y de despedida en las lenguas románicas. Sincronía, diacronía y aplicación a la enseñanza (pp. 13-53). Berlin: Peter Lang. DOI: https://doi.org/10.3726/b18415
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Tomasz Klimkowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).