Słowa kluczowe
rzeczownik
forma gramatyczna
dopełniacz czasu
narzędnik czasu
Jak cytować
Abstrakt
W ukraińskim języku literackim pierwszych dwóch dekad XXI wieku obserwujemy równoczesne funkcjonowanie kilku gramatycznych typów wyrażeń temporalnych, które składają się z rzeczownika w przypadku zależnym lub wyrażenia przyimkowego oraz określenia przydawki (przymiotnika, zaimka, liczebnika) będącego z nim w związku zgody. Ta różnorodność gramatycznych form wyrażeń temporalnych wynika ze zmian w gramatycznym modelowaniu semantyki czasu. Poniższy artykuł ma na celu analizę zmian, jakie zaszły w gramatycznym wyrażeniu semantyki czasu w ciągu ostatnich stu lat funkcjonowania ukraińskiego języka literackiego, oraz ustalenie, które z wyrażeń temporalnych są zgodne z wieloletnią tradycją języka ukraińskiego. Najwięcej uwagi poświęcono przede wszystkim tym strukturom gramatycznym, które są aktywnie wykorzystywane w praktyce językowej XXI wieku. Na podstawie analizy źródeł leksykograficznych i naukowych pochodzących z różnych okresów chronologicznych określono cechy semantyczne i składniowe wyrażeń temporalnych, co umożliwiło opracowanie i zaproponowanie praktycznych zaleceń dotyczących ich prawidłowego i właściwego wykorzystania.
Bibliografia
Antonenko-Davydovych B., Yak my hovorymo [As we speak], Kyiv: Knyha, 2010.
Vyrhan I.O., Pylynska M.M., Rosiisko-ukrainskyi slovnyk stalykh vyraziv [Russian-Ukrainian dictionary of regular expressions], Kharkiv: Prapor, 2002.
Vykhovanets I.R., Pryimennykova systema ukrainskoi movy [Prepositional system of the Ukrainian language], Kyiv: Naukova dumka, 1980.
Voloshchak M., Nepravylno – pravylno. Dovidnyk z ukrainskoho slovovzhyvannia [Wrong – right. Handbook of Ukrainian word usage], Kyiv: Mariia Voloshchak, 2014.
Habai A., Syntaksychna pryslivnykova transpozytsiia v suchasnii ukrainskii literaturnii movi [Syntactic adverbial transposition in the modern Ukrainian literary language], Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2011.
Hladkyi M., Mova suchasnoho ukrainskoho pysmenstva [The language of the modern Ukrainian literature], Kyiv–Kharkiv: DVU, 1930.
Holovashchuk S.I., Slovnyk-dovidnyk z pravopysu ta slovovzhyvannia [Dictionary of spelling and word usage], Kyiv: Naukova dumka, 1989.
Horodenska K., Ukrainske slovo u vymirakh sohodennia [Ukrainian word in the dimensions of today], Kyiv: KMM, 2019.
Hramatyka… 2017 – Hramatyka suchasnoi ukrainskoi literaturnoi movy. Morfolohiia [Grammar of the modern Ukrainian literary language. Morphology] / I.R. Vykhovanets, K.H. Horodenska, A.P. Zahnitko, S.O. Sokolova, Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2017.
Derevianko L., Harashchenko L., Vnutrishnia semantyko-syntaksychna koreliatsiia pokhidnykh chasovykh pryimennykiv u strukturi temporatyviv zi znachenniam pryblyznoho ta promizhnoho chasu [Internal semantic-syntactic correlation of derived time prepositions in the structure of temporatives with the meaning of approximate and intermediate time], [v:] „Studia Ukrainica Posnaniensia”, 2020, t. VIII/1, s. 33–43.
Zahnitko A.P., Zahnitko N.H., Hramatychna norma v suchasnii leksykohrafichnii praktytsi [Grammatical norm in modern lexicographic practice], [v:] „Naukovi zapysky Natsionalnoho universytetu «Ostrozka akademiia»”, seriia „Filolohichna”, vyp. 57, Ostroh, 2015, s. 13–17.
Ivanenko Z.I., Systema pryimennykovykh konstruktsii adverbialnoho znachennia [System of prepositional constructions of adverbial meaning], Kyiv–Odesa: Vyshcha shkola, 1981.
Iziumov O., Rosiisko-ukrainsko-slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Kharkiv–Kyiv: DVU, 1930.
Karavanskyi S., Rosiisko-ukrainskyi slovnyk skladnoi leksyky [Russian-Ukrainian dictionary of complex vocabulary], [v:] Elektronnyi resurs: https://r2u.org.ua/sw=году&scope=all&dicts=all&highlight=on (26.08.2021).
Kurylo O., Uvahy do suchasnoi ukrainskoi literaturnoi movy [Attention to the modern Ukrainian literary language], Kyiv: Knyhospilka, 1925.
Kutsova R.A., Vidtvorennia temporalnosti pryimennykovymy konstruktsiiamy suchasnoi ukrainskoi movy [Reproduction of temporality by prepositional constructions of the modern Ukrainian language], avtoref. … kand. filol. nauk, Kharkiv 1997.
Lisovyi M.I., Kultura profesiinoho movlennia [Culture of professional speech], Vinnytsia: Nova knyha, 2010.
MUF 2017 – Dubrovskyi V., Moskovsko-Ukrainska Frazeolohiia. Slovnyk stiikykh spoluk [Moscow-Ukrainian Phraseology. Dictionary of stable compounds], Kyiv: KMM, 2017 (Seriia „Leksykohrafichna spadshchyna Ukrainy”).
Nakonechnyi M., Ukrainska mova [Ukrainian language], Kharkiv: Rukh, 1928.
Oliinyk, Hanych 1997 – Oliinyk I.S., Hanych D.I., Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Kyiv: A.S.K., 1997.
Pidmohylnyi, Pluzhnyk 1993 – Pidmohylnyi V., Pluzhnyk Ye., Rosiisko-ukrainskyi frazeolohichnyi slovnyk. Frazeolohiia dilovoi movy [Russian-Ukrainian phraseological dictionary. Phraseology of business language], perevydannia 1927 r., Kyiv: UKSP „Kobza”, 1993.
Ponomariv – Bloh profesora Ponomareva: Paralimpiada chy ParaOlimpiada? [Professor Ponomarev’s blog: Paralympics or ParaOlympics?], [v:] Elektronnyi resurs: https://www.bbc.com/ukrainian/blogs/2014/03/140313_ponomariv_blog12_ko (20.07.2021).
RUS 1924–1933 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1924–1933, t. I–III.
RUS 1924, І – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1924, t. І, s. 50, 117, 173, 210.
RUS 1928, ІІІ, 2 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1928, t. ІІІ, vyp. 2, s. 453, 455, 623.
RUS 1932, ІІ, 2 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1932, t. ІІ, vyp. 2, s. 338, 799, 1035.
RUS 1933, ІІ, 3 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1933, t. ІІ, vyp. 3, s. 799.
RUS 1937 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Kyiv 1937, s. 119.
RUS 1948 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Moskva: Derzh. vyd-vo inshom. i natsion. slovnykiv, 1948, s. 81, 95.
RUS 1961 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Kyiv: AN URSR, 1961, s. 55, 81, 95, 291.
RUS 1970, 1 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 3 tomakh, Kyiv: Naukova dumka, 1970, t. 1, s. 249.
RUS 2011, 1 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, Kyiv: Znannia, 2011, t. 1, s. 340, 341, 474, 553.
SDKUM 2006 – Slovnyk-dovidnyk z kultury ukrainskoi movy [Dictionary-reference book on the culture of the Ukrainian language], D. Hrynchyshyn, A. Kapeliushnyi, O. Serbenska, Z. Terlak, Kyiv: Znannia, 2006.
SDM 2018 – Doroshenko M., Stanyslavskyi M., Strashkevych V., Slovnyk dilovoi movy. Terminolohiia ta frazeolohiia [Business language dictionary. Terminology and phraseology], Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2018, reprynt z vyd. 1930 r., 248 s. (Seriia „Slovnykova spadshchyna Ukrainy”).
Syniavskyi O., Normy ukrainskoi literaturnoi movy [Norms of the Ukrainian literary language], Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2018, reprynt z vyd. 1931 r., 368 s. (Seriia „Ukrainska hramatychna klasyka”).
Slynko I.I., Istorychnyi syntaksys ukrainskoi movy za pamiatkamy XIV–XVIII st. (Chasovi zvoroty) [Historical syntax of the Ukrainian language according to the monuments of the XIV–XVIII centuries. (Time returns)], Chernivtsi: Cherniv. derzh. un-t, 1968.
Smerechynskyi S., Narysy z ukrainskoi syntaksy (u zviazku z frazeolohiieiu ta stylistykoiu) [Essays on Ukrainian syntax (in connection with phraseology and stylistics)], Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2021, reprynt z vyd. 1932 r., 284 s. (Seriia „Ukrainska hramatychna klasyka”).
Sulyma M., Lektsii z ukrainskoi syntaksy. Stenohrama lektsii, chytanykh u m. Kharkovi 1927/28 akademichnoho roku na kursakh dlia vykladachiv ukrainskoi movy [Lectures on Ukrainian syntax. Transcript of a lecture given in Kharkiv in the 1927/28 academic year at courses for Ukrainian language teachers], Kharkiv, 1928.
SUM 1970, 1 – Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], v 11 tomakh, red. I.K. Bilodid, Kyiv: Naukova dumka, 1970, t. 1, s. 551.
SUM 1972, 3 – Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], v 11 tomakh, red. I.K. Bilodid, Kyiv: Naukova dumka, 1972, t. 3, s. 7.
SUMZh 2016 – Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], vidp. red. V.V. Zhaivoronok, Kyiv VTs „Prosvita”, 2016, s. 129, 290.
Taranenko O.O., Suchasni tendentsii do perehliadu normatyvnykh zasad ukrainskoi literaturnoi movy i yavyshche puryzmu (u mezhakh hramatychnykh katehorii imennyka) [Modern tendencies to revise the normative principles of the Ukrainian literary language and the phenomenon of purism (within the grammatical categories of the noun)], [v:] „Movoznavstvo”, hol. red. V.H. Skliarenko, Kyiv 2005, № 3–4, s. 85–104.
Timchenko E.K., Funkcii genitiva v yuzhnorusskoj yazykovoj oblasti [Functions of the genitive in the South Russian language area], Varshava 1913.
Tymchenko Ye., Vokatyv i instrumental v ukrainskii movi [Vocative and instrumental in the Ukrainian language], Kyiv: Drukarnia Ukrainskoi Akademii Nauk, 1926.
Umanets, Spilka 1924 – Umanets M., Spilka A. (Komar M.), Slovar rosiisko-ukrainskyi [Russian-Ukrainian dictionary] / Umaneс M., Spіlka A., Russko-ukraynskii slovar [Russian-Ukrainian dictionary], Berlin: Ukrainske slovo, 1924, peredruk iz vydannia 1893 r.
URS 1962, 5 – Ukrainsko-rosiiskyi slovnyk [Ukrainian-Russian dictionary], u 6 tomakh, Kyiv: AN URSR, 1962, t. 5, s. 66.
URS 1963, 6 – Ukrainsko-rosiiskyi slovnyk [Ukrainian-Russian dictionary], u 6 tomakh, Kyiv: AN URSR, 1962, t. 6, s. 41.
URS 1975 – Ukrainsko-rosiiskyi slovnyk [Ukrainian-Russian dictionary], Kyiv: Naukova dumka, 1975.
URSD 2013 – Ukrainsko-rosiiskyi slovnyk-dovidnyk [Ukrainian-Russian dictionary-reference book], Ternopil: Pidruchnyky i posibnyky, 2013.
Kharchenko S., Syntaksychni normy ukrainskoi literaturnoi movy ХХ – pochatku ХХІ st. [Syntactic norms of the Ukrainian literary language of the XX – beginning of the XXI century], Kyiv: Milenium, 2017.
Shevelov Yu., Narys suchasnoi ukrainskoi literaturnoi movy ta inshi linhvistychni studii (1947–1953 rr.) [Essay on the modern Ukrainian literary language and other linguistic studies (1941–953)], Kyiv: Tempora, 2012.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Łarysa Kolibaba
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).