Słowa kluczowe
pandemia
szczepionka
eksperymenty medyczne
etyka badań medycznych
Jak cytować
Abstrakt
Pandemia wywołana koronawirusem SARS-CoV-2 uruchomiła wyścig w celu znalezienia szczepionki na COVID-19 i na nowo otworzyła pytania natury etycznej, które są aktualne przy każdorazowo podejmowanych badaniach i poszukiwaniach w celu znalezienia adekwatnej szczepionki na choroby zakaźne, na które brak jeszcze skutecznej ochrony. Artykuł przedstawia problemy etyczne związane z procesem przygotowania szczepionki w fazie eksperymentów i badań oraz kwestie etyczne związane z dystrybucją i dostępnością szczepień, gdy szczepionka jest już dostępna na rynku. Międzynarodowe dokumenty, m.in. Światowej Organizacji Zdrowia, dokumenty Kościoła i dyskusja w środowisku bioetycznym wskazują, iż temat ten jest niezwykle ważny i nie można go pominąć w procesie badań i prac nad przygotowaniem nowej szczepionki. Artykuł przedstawia najważniejsze zagadnienia etyczne z tym związane: kwestię proporcjonalności ryzyka, wyrażania świadomej zgody na udział w eksperymencie, wykorzystania materiału biologicznego z niegodziwego źródła, problem metodologii i organizacji badań medycznych w trakcie pandemii, kwestię kontrolowanego zakażenia wirusem ochotników eksperymentu, problemy etyczno-społeczne związane z dostępnością i zastosowaniem szczepionki, szczególnie dla ubogich osób, dla ubogich państw. Przegląd problematyki etycznej związanej z przygotowywaniem szczepionki na COVID-19, prowadzeniem badań klinicznych na ludziach, jak również z fazą szczepień w czasie pandemii, pokazuje, że jest to temat bardzo złożony i wymagający interdyscyplinarnego podejścia.
Bibliografia
Bambery, Ben i in. 2016. Ethical criteria for human challenge studies in infectious diseases. Public Health Ethics, 9 (1), 92-103. DOI: 10.1093/phe/phv026.
Bogusz, Józef. 1984. Etyczne granice eksperymentu klinicznego. Studia Philosophiae Christianae, 20(2), 165-177.
Bogusz, Józef. 1985. Zasady deontologiczne związane z postępami wiedzy lekarskiej. W: Etyka i deontologia lekarska, red. Tadeusz Kielanowski, 77-116. Warszawa: PZWL.
Comensoli, Peter A. 2020. A Letter to the Faithful Regarding Development of a COVID-19 Vaccine. Dostęp: 27.10.2020. https://mediablog.catholic.org.au/a-letter-to-the-faithful-regardingdevelopment-of-a-covid-19-vaccine/#more-8597.
Commissione Vaticana COVID-19 e Pontificia Accademia per la Vita. 2020. Vaccino per tutti. 20punti per un mondo più giusto e sano. Dostęp: 28.12.2020. http://www.humandevelopment.va/content/dam/sviluppoumano/news/Vaccine%20IT%20EN%20ES%20-%20Paper%20DSSUI-PAV_dec%202020.pdf.
Davies, Glenn N. i Anthony Fisher i Makarios. 2020. Call for “ethically uncontroversial” COVIDvaccine. Dostęp: 15.11.2020. https://sydneyanglicans.net/news/call-for-ethically-uncontroversial-covid-vaccine/50486.
Eyal, Nir i Marc Lipsitch i Peter G. Smith. 2020. Human Challenge Studies to Accelerate Coronavirus Vaccine Licensure. Journal of Infectious Diseases, 221 (11), 1752-1756. DOI: 10. 1093/infdis/jiaa152.
Faggioni, Maurizio P. 2004. La vita nelle nostre mani. Manuale di Bioetica teologica. Torino: Edizioni Camilliane.
Fisher, Anthony. 2020. Let’s not create an ethical dilemma. Dostęp: 27.10.2020. https://www.catholicweekly.com.au/archbishop-fisher-op-lets-not-create-an-ethical-dilemma/.
Franciszek. 2020a. Catechesi – “Guarire il mondo”: 3. L’opzione preferenziale per i poveri e la virtù della carità. Dostęp: 27.10.2020. http://www.vatican.va/content/francesco/it/audiences/2020/documents/papa-francesco_20200819_udienza-generale.html.
Franciszek. 2020b. Discorso ai membri della Fondazione “Banco Farmaceutico”. Dostęp: 27.10.2020. http://www.vatican.va/content/francesco/it/speeches/2020/september/documents/papa-francesco_20200919_banco-farmaceutico.html.
Franciszek. 2020c. Encyklika „Fratelli tutti”.
Franciszek. 2020d. Messaggio Urbi et Orbi. Dostęp: 28.12.2020. http://www.vatican.va/content/francesco/it/messages/urbi/documents/papa-francesco_20201225_urbi-et-orbi-natale.html.
Gopichandran, Vijayaprasad. 2018. Controlled human infection models for vaccine development: Zika virus debate. Indian Journal of Medical Ethics, 3 (1), 51-55. DOI: 10.20529/IJME.2017.093.
Hope, Tony i John McMillan. 2004. Challenge studies of human volunteers: Ethical issues. Journal of Medical Ethics, 30 (1), 110-116. DOI: 10.1136/jme.2003.004440.
Jamrozik, Euzebiusz i Michael J. Selgelid. 2020. Ethical issues surrounding controlled human infection challenge studies in endemic low-and middle-income countries. Bioethics, 34 (8), 797-808. DOI:10.1111/bioe.12802.
Jan Paweł II. 2003. Ad sodales Academiae pro vita. Acta Apostolicae Sedis, 95 (9), 589-592.
Kongregacja Nauki Wiary. 1987. Instrukcja „Donum vitae”.
Kongregacja Nauki Wiary. 2008. Instrukcja „Dignitas personae”.
Kongregacja Nauki Wiary. 2020. Nota na temat moralnej oceny stosowania niektórych szczepionek przeciw COVID-19. Dostęp: 22.12.2020. https://episkopat.pl/kongregacja-nauki-wiaryopublikowala-dokument-nt-szczepionek-przeciwko-covid-19/.
Leone, Salvino. 2007. Nuovo manuale di bioetica. Roma: Città Nuova.
London, Alex i Jonathan Kimmelman. 2020. Against pandemic research exceptionalism. Science, 368 (6490), 476-477. DOI: 10.1126/science.abc1731.
Matuschewski, Kai i Steffen Borrmann. 2019. Controlled Human Malaria Infection (CHMI) Studies: Over 100 Years of Experience wit h Parasite Injections. Methods in molecular biology (Clifton, N.J.), 2013, 91-101. DOI: 10.1007/978-1-4939-9550-9_7.
McKenna, Kyle Christopher. 2018. Use of Aborted Fetal Tissue in Vaccines and Medical Research Obscures the Value of All Human Life. Linacre Quarterly, 85 (11), 13-17. DOI: 10.1177/0024363918761715.
Międzynarodowa Rada Harmonizacji Wymagań Technicznych Dla Rejestracji Produktó w Leczniczych Stosowanych u Ludzi. 2016. Zasady dobrej praktyki klinicznej E6 (R2). Dostęp: 15.11.2020. https://www.gcppl.org.pl/Portals/2/advertisings/ICH_GCP_E6_R2_wersja_polska_FINAL.pdf.
Orłowski, Tomasz. 2011. Szczepionki produkowane na liniach komórkowych pochodzenia płodowego – problemy etyczne. Studia Redemptorystowskie, 9 (1), 75-90.
Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia. 2017. Nowa Karta Pracowników Służby Zdrowia.
Plotkin, Stanley A. i Arthur Caplan. 2020. Extraordinary diseases require extraordinary solutions. Vaccine, 38 (24), 3987-3988. DOI: 10.1016/j.vaccine.2020.04.039.
Pontificia Accademia per la Vita. 2005. Riflessioni morali circa i vaccini preparati a partire da cellule provenienti da feti umani abortiti. Dostęp: 27.10.2020. https://www.amicidilazzaro.it/index.php/riflessioni-morali-circa-i-vaccini-preparati-a-partire-da-cellule-provenienti-da-fetiumani-abortiti/.
Pontificia Accademia per la Vita, Ufficio Nazionale per la Pastorale della Salute (CEI), Associazione Medici Cattolici Italiani. 2017. Nota circol’uso dei vaccini. Dostęp: 27.10.2020. http://www.academyforlife.va/content/pav/it/the-academy/activity-academy/note-vaccini.html.
Pontificia Accademia per la Vita. 2020a. Pandemia e fraternità universale. Dostęp: 27.10.2020. http://www.academyforlife.va/content/dam/pav/documenti%20pdf/2020/Nota%20Covid1/Nota%20su%20emergenza%20Covid-19_ITA_.pdf.
Pontificia Accademia per la Vita. 2020b. L’humana communitas nell’era della pandemia: riflessioni inattuali sulla rinascita della vita. Dostęp: 27.10.2020. http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_academies/acdlife/documents/rc_pont-acd_life_doc_20200722_humanacomunitas-erapandemia_it.html.
Pruss, Alexander. 2004. Cooperation with past evil and use of cell-lines derived from aborted fetuses. Linacre Quarterly, 71 (4), 335-350. DOI: 10.1080/20508549.2004.11877730.
Pruss, Alexander. 2006. Complicity, fetal tissue, and vaccines. National Catholic Bioethics Quarterly, 6 (3), 461-470. DOI: 10.5840/ncbq20066330.
Rejnat, Eugeniusz. 1997. Etyczne dylematy eksperymentów medycznych. Mazowieckie Studia Humanistyczne, 3 (2), 133-146.
Roestenberg, Meta i in. 2018a. Experimental infection of human volunteers. Lancet Infectious Diseases, 18 (10), e312-e322. DOI: 10.1016/S1473-3099(18)30177-4.
Roestenberg, Meta i Ingrid M.C. Kamerling i Saco J. de Visser. 2018b. Controlled human infections as a tool to reduce uncertainty in clinical vaccine development. Frontiers in Medicine, 5, Artykuł 297, 1-8. DOI: 10.3389/fmed.2018.00297.
Rose, Anurandha. 2018. The ethics of volunteer selection and compensation in Controlled Human Infection Models in India. Indian Journal of Medical Ethics, 3 (4), 285-289. DOI:10.20529/IJME.2018.084.
Sanders, Lee M. i Linda Giudice i Thomas A. Raffin. 1993. Ethics of Fetal Tissue Transplantation. Western Journal of Medicine, 159 (3), 400-407.
Sauerwein, Robert W. i Meta Roestenberg i Vasee S. Moorthy. 2011. Experimental human challenge infections can accelerate clinical malaria vaccine development. Nature reviews. Immunology, 11 (1), 57-64. DOI: 10.1038/nri2902.
Sgreccia, Elio. 2007. Manuale di bioetica. Volume 1. Fondamenti ed etica biomedica. Milano: Vita e Pensiero.
Shah, Seema K. i in. 2020. Ethics of controlled human infection to address COVID-19. Science, 368 (6493), 832-834. DOI: 10.1126/science.abc1076.
Shorr, Andrew F. 1994. Abortion and fetal tissue research: some ethical concerns. Fetal Diagnosis and Therapy, 9 (3), 196-203. DOI: 10.1159/000263931.
Waligóra, Marcin. 2020. Etyka badań klinicznych podczas pandemii COVID-19. Filozofia w praktyce, 6, Artykuł 8, 1-4. Dostęp: 27.10.2020. https://www.diametros.iphils.uj.edu.pl/fwp/article/view/1623/1416.
Watt, Helen. 2020. COVID-19 vaccines and the use of foetal cells. Dostęp: 27.10.2020. http://www.bioethics.org.uk/images/user/covidbriefing2.pdf.
Wong, Alvin. 2006. The Ethics of HEK 293. National Catholic Bioethics Quarterly, 6 (3), 473-495. DOI: 10.5840/ncbq20066331.
World Health Organization. 2000. Operational Guidelines for Ethics Committees that Review Biomedical Research. Dostęp: 15.11.2020. https://www.who.int/tdr/publications/documents/ethics.pdf
World Health Organization. 2020a. Key criteria for the ethical acceptability of COVID-19 human challenge studies. Dostęp: 27.10.2020. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/331976/WHO-2019-nCoV-Ethics_criteria-2020.1-eng.pdf?ua=1.
World Health Organization. 2020b. Ethical standards for research during public health emergencies: Distilling existing guidance to support COVID-19 R&D. Dostęp: 27.10.2020. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/331507/WHO-RFH-20.1-eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y&ua=1.
World Health Organization. 2020c. Guidance for research ethics committees for rapid review of research during public health emergencies. Dostęp: 27.10.2020. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/332206/9789240006218-eng.pdf?ua=1.
World Medical Association. 2013. World Medical Association Declaration of Helsinki Ethical Principles for Medical Research Involving Human Subjects. Journal of the American Medical Association, 310 (20), 2191-2194. DOI: 10.1001/jama.2013.281053.
Zespół Ekspertów ds. Bioetycznych Konferencji Episkopatu Polski. 2020. Stanowisko dotyczące szczepionek. Dostęp: 28.12.2020. https://episkopat.pl/zespol-ekspertow-ds-bioetycznych-kepws-szczepionek-przeciwko-covid-19/.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Marcin Szczodry
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Teologia i Moralność są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Teologia i Moralność udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych w Teologii i Moralności pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).