Słowa kluczowe
filozofia muzyki
teologia muzyki
król Dawid
Hildegarda z Bingen
Jak cytować
Abstrakt
Terapeutyczne znaczenie muzyki jest zagadnieniem wieloaspektowym. Aby zrozumieć jego podstawy istotna jest refleksja o charakterze filozoficznym i teologicznym. Już w starożytności istniało powszechne przekonanie o uzdrawiającym oddziaływaniu muzyki. Świadectwem tego jest spuścizna szkoły pitagorejskiej oraz wielkich myślicieli antycznych, zwłaszcza Platona i Arystotelesa. Ich badaniom zawdzięczamy pierwsze sklasyfikowanie oraz systematyczne wykorzystanie w praktyce określonych rodzajów muzyki, mogących oddziaływać na człowieka. Jednym z podstawowych założeń antycznego pojmowania muzyki było przekonanie, że może nas ona uspokajać, pocieszać, odrywać od codziennych trosk, a także pobudzać i wprowadzać w stan uniesienia, a nawet szału. W ten sposób greccy myśliciele nadali filozoficzne podstawy sięgającemu zamierzchłej starożytności przeświadczeniu o terapeutycznej mocy muzyki i jej związku z medycyną. Sformułowali oni katartyczną (gr. katharsis) koncepcję muzyki jako oczyszczającego lekarstwa dla ludzkiej duszy, nadając jej funkcję etyczną i wychowawczą. Wzmianki o uzdrawiającym charakterze muzyki można odnaleźć również w przekazach biblijnych. Najbardziej znacząca jest tu postać króla Dawida – władcy, wojownika, ale także niezwykle uzdolnionego poety, kompozytora i muzyka, który grą na cytrze uspokajał ataki szału Saula. Starożytna idea muzycznego katharsis, czyli oczyszczenia obejmującego różne aspekty ludzkiego życia, stała się źródłem średniowiecznych koncepcji teologicznych i medycznych, których najbardziej znaczącą reprezentantką jest św. Hildegarda z Bingen.
Bibliografia
Arystoteles. 2001a. Polityka. W: Dzieła wszystkie, t. 6, 7-226. Warszawa: PWN.
Arystoteles. 2001b. Poetyka. W: Dzieła wszystkie, t. 6, 563-626. Warszawa: PWN.
Bafi a, Stanisław. 2000. Hildegarda z Bingen 1098-1179. Nie o medycynie i muzyce. Górna Grupa: Verbinum.
Begbie, Jeremy. 2007. Resounding Truth: Christian Wisdom in the World of Music. Grand Rapids: Baker Academic.
Belfi ore, Elisabeth. 1992. Tragic Pleasures. Aristotle on Plot and Emotion. New Jersey: Princeton University Press.
Benedykt XVI. 2010. Św. Hildegarda z Bingen [II] (8.09.2010). L’Osservatore Romano 31(10), 43-44.
Benedykt XVI. 2011. W Psalmach Słowo Boże staje się słowem modlitwy (22.06.2011). L’Osservatore Romano 32(8-9), 45-47.
Ben-Noun, Liubov. 2013. Music Therapy in the Bible. Medical Research in Biblical Times from the Viewpoint of Contemporary Perspective. Beer-Sheva: Ben-Gurion University of the Negev.
Bent, Ian, Marianne Pfau. 2001. Hildegard of Bingen. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie, t. 11, 493-499. New York: Oxford University Press.
Biel, Stanisław. 2018. Dawid. Medytacje biblijne. Kraków: WAM.
Bramorski, Jacek. 2012. Pieśń nowa człowieka nowego. Teologiczno-moralne aspekty muzyki w świetle myśli Josepha Ratzingera – Benedykta XVI. Gdańsk: Wydawnictwo Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku.
Brigo, Francesco, et al. 2018. Epilepsy in Hildegard of Bingen’s writings: A Comprehensive Overview. Epilepsy&Behavior 80, 135-143. DOI: https://doi.org/10.1016/j.yebeh.2017.10.002
Cagnoli, Bruno. 2008. Misticismo, poesia e musica in Hildegard von Bingen (1098-1179). Attidella Accademia roveretana degli Agiati 258(8) vol. 8, A, fasc. 2, 5-26.
Callahan, Christopher. 2000. Music in Medieval Medical Practice: Speculations and Certainties.
College Music Symposium 40, 151-164.
Cates, Brian. 2013. On the Power of Music: Using ‚Cosmos’ and ‚Anthropos’ to Articulate a HolisticApproach to Discussing the Power of Music. Musical Off erings 4(1), 31-41. DOI: 10.15385/jmo.2013.4.1.3
Chrostowski, Waldemar. 2014. Chorzy psychicznie w Biblii. Collectanea Theologica 84(1), 5-29.
Chrostowski, Waldemar. 2018. Kiedy Bóg płacze… oraz inne studia. Warszawa: Vocatio. Dante Alighieri. 1965. Boska Komedia. Warszawa: PIW.
David, Rosalie. 2008. The Ancient Egyptian Medical System. W: Egyptian Mummies and Modern Science, red. Rosalie David, 181-194. Cambridge: Cambridge University Press.
Dembiński, Bogdan. 2010. Późny Platon i Stara Akademia. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Dziadosz, Dariusz. 2015. Szaleństwo Saula. Obłęd, opętanie czy polityczna intryga?. Ethos 28(2), 31-53. DOI: 10.12887/28-2015-2-110-04
Eliade, Mircea. 1988. Historia wierzeń i idei religijnych, t. 1. Warszawa: PAX.
Flynn, William. 2011. Singing with the Angels: Hildegard of Bingen’s Representations of Celestial Music. W: Conversations with Angels. Essays Towards a History of Spiritual Communication, 1100-1700, red. Joad Raymond, 203-229. New York: Palgrave Macmillan.
Fubini, Enrico. 1997. Historia estetyki muzycznej. Kraków: Musica Iagellonica.
Gajda, Janina. 1996. Pitagorejczycy. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Gardiner, Michael. 2019. Hildegard von Bingen’s Ordo Virtutum. A Musical and Metaphysical Analysis. Abingdon: Routledge.
Garrido, Sandra i Jane Davidson. 2019. Music, Nostalgia and Memory: Historical and Psychological Perpectives. Cham: Palgrave Macmillan.
Gądecki, Stanisław. 2010. Muzyka według Biblii. W: Credidimus caritati, red. Maciej Olczyk, Paweł Podeszwa, 111-126. Gniezno: Prymasowskie Wyższe Seminarium Duchowne.
Giannacco, Valentina. 2020. L’ideale di santità di Ildegarda di Bingen (1098-1179). De Medio Aevo, 14, 43-53. DOI: http://dx.doi.org/10.5209/dmae.69895.
Gillette, Amy. 2014-2015. Depicting the sound of silence: angels’ music and “angelization” in medievalsacred art. Imago Musicae 27-28, 95-125
Gioia, Ted. 2006. Healing Songs. Durham: Duke University Press.
Góźdź, Krzysztof. 2010. Monizm czy dualizm antropologiczny?. Studia Theologica Varsaviensia 48(2), 45-62.
Halliwell, Stephen. 2003. La psychologie morale de la katharsis. Les Études Philosophiques 4, 499-517.
Hildegarda z Bingen. 2003. List 23 do prałatów mogunckich. W: Hildegarda z Bingen. Teologia muzyki, red. Błażej Matusiak, 155-161. Kraków: Homini.
Hildegarda z Bingen. 2011. Scivias. Kraków-Tyniec: Wydawnictwo Benedyktynów.
Hildegarda z Bingen. 2009. Ordo Virtutum – Zastęp Cnót. Studia Antyczne i Mediewistyczne 7, 108-123.
Howe, Blake. 2016. Saul, David, and Music’s Ideal Body. W: The Oxford Handbook of Music and Disability Studies, red. Blake Howe, et al., 539-559. Oxford and New York: Oxford University Press.
Huck, Oliver. 2003. The Music of the Angels in Fourteenth- and Early Fifteenth-Century Music. Musica Disciplina 53, 99-119.
Huff man, Carl. 2009. The Pythagorean Conception of the Soul from Pythagoras to Philolaus. W: Body and Soul in Ancient Philosophy, red. Dorothea Frede, Burkhard Reis, 21-44. Berlin: De Gruyter.
Jaeger, Werner 2001. Paideia, Formowanie człowieka greckiego. Warszawa: Aletheia.
James, Jamie. 1996. Muzyka sfer. O muzyce, nauce i naturalnym porządku świata. Kraków: Znak.
Jurczak, Damian. 2018. Muzyka w Starym Testamencie na przykładzie króla Dawida. W: Psychologiczne, pedagogiczne i teologiczne oblicza twórczości muzycznej, red. Piotr Kierpal, Emilia Lichtenberg-Kokoszka, 91-106. Opole: Nakład własny redaktorów.
Katechizm Kościoła katolickiego. 2002. Poznań: Pallottinum.
Klimowski, Piotr. 2015. Kategoria obecności w kontekście religii. Racjonalia 5, 85-106. DOI: http://dx.doi.org/10.15633/r.1810
Kowalewska, Małgorzata. 2003. Hildegarda z Bingen. W: Powszechna encyklopedia filozofi i, red. Andrzej Maryniarczyk, t. 4, 452-457. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.
Kowalewska, Małgorzata. 2006. Ku symfonii chwały. Rola muzyki w myśli Hildegardy z Bingen. Ethos 19(1-2), 103-117.
Kowalewska, Małgorzata. 2007. Bóg – Kosmos – Człowiek w twórczości Hildegardy z Bingen. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie.
Krasnodębski, Mikołaj. 2009. Arystotelesa teoria wychowania, Opieka, wychowanie, terapia 1-2, 15-27.
Kselmann, John, Michael Barré. 2001. Księga Psalmów. W: Katolicki komentarz biblijny, red. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy, 481-524. Warszawa: Vocatio.
Kubies, Grzegorz. 2013. Jubal, pierwszy muzyk w dziejach świata?. Muzyka 58(2), 3-17.
Mahrt, William. 2006. Gregorian Chant as a Paradigm of Sacred Music. Sacred Music 133(1), 5-14.
Mathiesen, Thomas. 1984. Harmonia and Ethos in Ancient Greek Music. The Journal of Musicology 3(3), 264-279.
Matusiak, Błażej. 2000. Śpiew aniołów, Teofi l 14(3), 55-59.
Matusiak, Błażej. 2003. Hildegarda z Bingen. Teologia muzyki, Kraków: Homini.
McClary, Rebecca. 2007. Healing the Psyche through Music, Myth, and Ritual. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 1(3), 155-159. DOI: https://doi.org/10.1037/1931-3896.1.3.155
McKenzie, Steven. 2000. King David: A Biography. Oxford and New York: Oxford University Press.
McKinnon, James. 2001. Jubal. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie, t. 13, 274. New York: Oxford University Press.
Montagu, Jeremy. 2006. Instrumenty muzyczne Biblii. Kraków: Homini.
Morawski, Jerzy. 1979. Teoria muzyki w średniowieczu. Wybrane zagadnienia. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Morawski, Jerzy. 1993. Hildegarda z Bingen. W: Encyklopedia muzyczna PWM, t. 4, red. Elżbieta Dziębowska. 210-211, Kraków: PWM.
Motte, Rene. 1990. Dawid. W: Słownik teologii biblijnej, red. Xavier Léon-Dufour, 201-204. Poznań: Pallottinum.
Mowry, Lucetta. 1999. Muzyka i instrumenty muzyczne. W: Słownik wiedzy biblijnej, red. Bruce M. Metzger, Michael D. Coogan, 540-542. Warszawa: Vacatio.
Obolevitch, Teresa. 2013. Człowiek jako mikrokosmos w ujęciu Hildegardy z Bingen. Rocznik Filozofi czny Ignatianum 19(1), 7-36.
Odoj, Wojciech. 2018. Musical Motifs in Hans Memling’s Last Judgment (The NationalMuseum in Gdańsk, c.1471). Medieval Studies / Studia z Dziejów Średniowiecza, 22, 163-173. DOI: https://doi.org/10.4467/25442562SDS.18.011.9813
Pawlaczyk, Bogusław i Małgorzata Zakrzewska. 2007. Biblia a medycyna. Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha.
Platon. 2001. Państwo. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Podbielski, Henryk. 2004. Katharsis. W: Powszechna encyklopedia fi lozofi i, t. 5, red. Andrzej Maryniarczyk, 546-551. Lublin: Polskie Towarzystwa Tomasza z Akwinu.
Provenza, Antonietta. 2014. Soothing Lyres and Epodai: Music Therapy and the Cases of Orpheus, Empedocles and David. W: Music in Antiquity. The Near East and the Mediterranean, red. Joan Goodnick Westenholz, Yossi Maurey, Edwin Seroussi, 300-314. Berlin–Boston: de Gruyter.
Pseudo-Plutarch. 1992. O muzyce. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum.
Radke, Barbara. 2021. Harfa, ryby i góralek. O jeziorze słów kilka. Galilea 13, 5-7.
Ranft, Patricia. 2014. Ruminations on Hildegard of Bingen (1098-1179) and Autism. Journal of Medical Biography, 22(2), 107-115.DOI: https://doi.org/10.11770967772013479283
Ratzinger, Joseph. 2012. Teologia liturgii. Sakramentalne podstawy życia chrześcijańskiego. Lublin: KUL.
Ravasi, Gianfranco. 2006. Piękno Biblii. Kraków: Wydawnictwo Salwator.
Rebić, Adalbert. 2001. Muzyka w Starym Testamencie. Communio 21(2), 11-19.
Romaní, Jorge. 2017. Causes and Cures of Skin Diseases in the Work of Hildegard of Bingen. Actas Dermosifi liogr. 108(6), 538-543. DOI: 10.1016/j.ad.2016.09.002
Rosińska, Klaudia. 2016. Król Saul jako przykład osoby chorej psychicznie w Starym Testamencie. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie, 23, 121-133. DOI: 10.18276/skk.2016.23-07
Rybowska, Joanna. 2020. Magia i religia w świecie starożytnych Greków (zarys problematyki). Collectanea Philologica 23, 23-51. DOI: https://doi.org/10.18778/1733-0319.23.03
Sachs, Curt. 1988. Muzyka w świecie starożytnym. Kraków: PWM.
Stamou, Lelouda. 2002. Plato and Aristotle On Music and Music Education: Lessons From Ancient Greece. International Journal of Music Education 39(1), 3-16. DOI: https://doi.org/10.1177/025576140203900102
Szczeklik, Andrzej. 2003. Katharsis. O uzdrowicielskiej mocy natury i sztuki, Kraków: Znak.
Szwed, Elżbieta. 2005. Zarys historii muzykoterapii. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, 1, 177-182.
Szymik, Stefan. 2014. Trishagion. Bóg po trzykroć Święty. Ethos 27(1), 21-34 . DOI 10.12887/27-2014-1-105-04
Tatarkiewicz, Władysław. 2009. Historia estetyki, t. 1, Warszawa: PWN.
Thaut, Michael. 2015. Music as Therapy in Early History. W: Music, Neurology, and Neuroscience: Evolution, the Musical Brain, Medical Conditions, and Therapies, red. Eckart Altenmüller, Stanley Finger, François Boller, 143-158. Amsterdam: Elsevier.
Tyrała, Robert. 2019. Znaczenie muzyki kościelnej w historii Kościoła. Perspektywy Kultury 1(24), 71-103. DOI: 10.35765/pk.2019.2401.07
Waloszek, Joachim. 1995. Biblijne podstawy muzyki sakralnej (cz. 1). Liturgia Sacra 1(1-2), 113-122.
Walton, John i Mark Chavalas i Victor Matthews. 2005. Komentarz historyczno-kulturowy do Biblii Hebrajskiej. Warszawa: Vocatio.
West, Martin. 2003. Muzyka starożytnej Grecji, Kraków: Homini.
West, Martin. 2016. Music Therapy in Antiquity. W: Music as Medicine: The History of Music Therapy since Antiquity, red. Peregrine Horden, 51-68. Abingdon: Routledge.
Wieczorek, Bartosz. 2013. Człowiek jako opus Dei i jego powrót do Boga w myśli św. Hildegardy z Bingen. Studia Theologica Varsaviensia 2, 259-284.
Wieczorek, Bartosz. 2016. Wokół języka pism wizyjnych św. Hildegardy z Bingen. Studia Theologica Varsaviensia 1, 201-222.
Williams, Gillian, Magdel le Roux. 2011. King Saul’s mysterious malady. HTS Teologiese Studies /Theological Studies 68(1), 1-6. DOI: 10.4102/hts.v68i1.906
Wiśniewski, Piotr. 2013. Duchowość chorału gregoriańskiego. Liturgia Sacra 19(1), 103-118.
Woerther, Frédérique. 2008. Music and the Education of the Soul in Plato and Aristotle: Homoeopathy and the Formation of Character. The Classical Quarterly 58, 89-103. DOI: https://doi.org/10.1017/S0009838808000074
Wu, Yue. 2019. The Development of Music Therapy in Mainland China. Music Therapy Perspectives 37(1), 84-92. DOI: https://doi.org/10.1093/mtp/mix023
Zarewicz, Daniel. 2009. O orfi ckim języku mitu. Humanistyka i Przyrodoznawstwo 15, 225-240.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Teologia i Moralność są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Teologia i Moralność udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych w Teologii i Moralności pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).