Namaszczenie chorych jako znak troski i obietnicy zbawienia: wstępne wyniki badań.
PDF (Język Polski)

Schlagworte

sakrament uzdrowienia
namszczenie chorych
duszpasterstwo
zbawienie

Zitationsvorschlag

Surżykiewicz, J. (2019). Namaszczenie chorych jako znak troski i obietnicy zbawienia: wstępne wyniki badań. Teologia I Moralność, 14(1(25), 139–179. https://doi.org/10.14746/tim.2019.25.1.9

Abstract

Religijne i duchowe możliwości uzyskania uzdrowienia spotykają się współcześnie w zachodnich społeczeństwach ze wzrastającym zainteresowaniem, a w medycynie i w psychoterapii zyskują nawet coraz  większe uznanie jako cenione zasoby we wspomaganiu leczenia.   Jednocześnie jednak obserwuje się u wiernych malejące pragnienie  korzystania z  Sakramentu Chorych.  Stwierdza się nawet, że to właśnie ten sakrament całościowego uzdrowienia jest jedną z najbardziej zaniedbywanych praktyk sakramentalnych.

Praktyka szafarzowania Sakramentem Chorych ukazuje, że dotyczy to najczęściej poważnych, groźnych, czy też granicznych sytuacji  końca życia. Z praktyczno-teologicznego punktu widzenia rodzi się pytanie, czy to nie zbyt jednostronne wyakcentowanie soteriologiczno-eschatologicznego wymiaru sakramentu chorych, przy jednoczesnym zaniedbaniu jego terapeutyczno-leczniczego znaczenia, nie odzwierciedla zaistniałego stanu rzeczy. Dodatkowo strukturalne uwarunkowania, zwłaszcza  trudny  dostęp do  kapłana, zła sytuacja kadrowa, przyczynia się do tego, że zarówno osobiste życzenie korzystania z sakramentu, jak i jego proaktywne posługiwanie we wspólnotach parafialnych i szpitalach nie są wystarczająco wspierane.

Bazując na tych założeniach przebadano opinie wiernych z Bawarii (N = 402 osób) podejmując próbę porównania ich subiektywnego postrzegania w  konfrontacji do  teologicznej  wykładni. Podjęte porównanie stanowisk ma za cel wskazanie odpowiednich mechanizmów wyjaśniających, pozwalających na ustalenie  możliwych implikacji duszpasterskich.

Wyniki badania pokazują, że wierzący jak najbardziej odwołują się do różnych praktyk religijnych w sytuacji choroby, ale tylko nie liczne osoby proszą o Sakrament Chorych. Wierni są zaznajomieni z obecnym teologicznym rozumieniem Sakramentu, dostrzegają jego efekt leczniczy i potrafią krytycznie je odgraniczyć od jego pierwotnego ujęcia jako sakramentu dla umierających. Brakuje jednak osobistej motywacji do postrzegania Sakramentu jako ważnej opcji uzdrawiania obok wszelkich innych praktyk i możliwości w poszukiwaniu uzdrowienia.

Jednym z możliwych wyjaśnień może być to, że wierzący, pomimo pozytywnego podejścia do wymowy sakramentu na poziomie poznawczym, emocjonalnie postrzegają sakrament w jego wcześniejszym tradycyjnym znaczeniu jako sakramentu pożegnania i „ostatnich obrzędów” z pewną dozą emocjonalnego lęku  i niechęci. Wymaga to nie tylko zmiany poglądów wiernych, ale także potrzeby przekazania im „nowej” praktyki posługiwania sakramentu w duszpasterstwie, która będzie nie tylko przekazywała abstrakcyjną wiedzę na jego temat, ale także ukształtuje nowe  podejście poznawczo-emocjonalne wiernych i wytworzy swoisty nawyk. Duszpasterstwo potrzebuje nowych sposobów celebrowania Sakramentu  Chorych, aby bezpośrednio dotykało człowieka, wzmacniało i pocieszało go, w jego doświadczeniu i zatroskaniu.

W konsekwencji zachodzi zapotrzebowanie, aby  w teologii pastoralnej podjąć pogłębioną refleksję nad tym, jak uzyskać pozytywne uwrażliwienie i zaufanie do sakramentu Namaszczenia Chorych i umożliwić jego bardziej przeżyciowe rozumienie.
https://doi.org/10.14746/tim.2019.25.1.9
PDF (Język Polski)

Literaturhinweise

Alois M.O.O.S. (1987), » Krankensalbung «oder» Letzte Ölung «. Stellungnahme in einer Kontroverse,

in: Im Angesicht des Todes II. Pietas Liturgica 4, Hrsg. Hj. Becker, B. Einig, P.O. Ullrich,

St. Ottilien, S. 791-811.

Bärsch J. (2012), „Ist einer von euch krank?...“ Dimensionen der Heilung in der Feier der Krankensalbung,

„Trierer Theologische Zeitschrift“ 1, S. 443-461.

Benjamins M.R., Musick M.A., Gold D.T., George L.K. (2003), Religious activities and chronic illness

in an elderly population, “The Journals of Gerontology: Social Sciences” 58, S. 377-385.

Błaszczyk R. (2016), Sprawowanie sakramentu namaszczenia chorych na przestrzeni dziejów do

Vaticanum Secundum, „Liturgia Sacra“ 22(48), S. 337-345.

Borobio D. (1991), Annäherung an die Heilungssalbung in der Alten Kirche, „Concilium“ 27,

S. 116-124.

Böntert S. (2008), Heilssorge in Krankheit als Paradigma liturgischen Handelns. Überlegungen

zur Gottesdienstkultur im Schnittfeld von Theologie, Medizin und Ritual, „Heiliger Dienst” 62,

S. 224-244.

Büssing A., Pilchowska I., Surzykiewicz J. (2015), Spiritual needs of Polish patients with chronic

diseases, “Journal of religion and health” 54(5), S. 1524-1542.

Büssing A., Ostermann T., Matthiessen P.F. (2005), Engagement of patients in religious and spiritual

practices: Confi rmatory results with the SpREUK-P 1.1 questionnaire as a tool of quality of

life research, “Health and Quality of Life Outcomes” 3(53), S. 1-11.

Büssing A., Reiser F., Michalsen A., Baumann K. (2012), Engagement of patients with chronic diseases

in spiritual and secular forms of practice: results with the shortened SpREUK-P SF17

questionnaire, “Integrative Medicine A”, 11, S. 28-38.

KRANKENSALBUNG EIN ZEICHEN DER ZUWENDUNG UND HEILSZUSAGE… 175

Carey L., Cobb M., Equeall D. (2005), From pastoral contacts to pastoral interventions, “Scottish

Journal of Healthcare Chaplaincy” 8(2), S. 14-20.

Casel O. (1986), Mysterientheologie. Ansatz und Gestalt, Regensburg, Pustet Verlag.

Christifi deles Laici – Johannes Paul II. (1989), Nachsynodales Apostolisches Schreiben Cristifi deles

laici über die Berufung und Sendung der Laien in Kirche und Welt, Hrsg. Sekretariat der Deutschen

Bischofskonferenz, Verlautbarungen des Apostolischen Stuhls, 87, Bonn.

De-Poortere K. (1998), Neue Entwicklungen rund um die Krankensalbung, „Concilium“ 34, S. 553-

-564.

Deutsche Bischofskonferenz und Österreichische Bischofskonferenz (1975), Die Feier der Krankensakramente,

Einsiedeln–Wien: Benzinger, Herder.

Donovan J. (2004), Dying alone: The consequences of abandoning extreme unction, “Questions liturgiques”

, S. 206-215.

Drumm M. (2002), The practice of anointing and the development of doctrine, in: Recovering the

riches of anointing. A study of the sacrament of the sick, Hrsg. G. Glen, Collegeville, Minnesota,

S. 37-58.

Dufour B. (1989), Le sacrement de pénitence et le sacrement de l’onction des malades : commentaire

des canons, Paris: Tardy, S. 959-1007.

Ecclesia Catholica (2003), Katechismus der katholischen Kirche, Oldenbourg Verlag.

Emblen J.D., Halstead L. (1993), Spiritual needs and interventions: comparing the views of patients,

nurses, and chaplains, “Clinical nurse specialist“ CNS, 7(4), S. 175-182.

Engebretson K. (2004), Teenage boys, spirituality and religion, “International Journal of Children’s

Spirituality” 9, S. 263-278.

Feher S. Maly R.C. (1999), Coping with breast cancer in later life: The role of religious faith, “Psychooncology“

, S. 408-416.

Fischer B. (2005), Sakrament der Zärtlichkeit und Kraft, „Gottesdienst“ 39, S. 100-101.

Fischer M. (2010), Spezifi sch christliches Qualitätsprofi l? Das christliche Gütesiegel proCum Cert

im Spiegel des konfessionellen Selbstverständnisses, „Wege zum Menschen“ 62. Jg., S. 164-

-175.

Flannelly K.J., Handzo G.F., Weaver A.J., Smith W.J. (2005), A national survey of health care administrators

´ views on the importance of various chaplain roles, “The Journal of Pastoral Care

and Counseling” 59(1-2), S. 87-96.

Flannelly K.J., Handzo G.F., Galek K., Weaver A.J., Overvold J.A. (2006), A national survey of hospital

directors’ views about the importance of various chaplain roles: Diff erences among disciplines

and types of hospitals, “The Journal of Pastoral Care and Counseling” 60(3), S. 213-225.

Frick E., Haagen T. (2009), Rituale, Zeichen und Symbole, in: Spiritualität und Medizin: Gemeinsame

Sorge um den kranken Menschen, Hrsg. E. Frick, T. Roser, Münchner Reihe Palliative Care,

Kohlhammer, S. 265-271.

Fuchs O. (2002), Die sakramentale Salbung an der Grenze des Lebens, „Lebendiges Zeugnis“ 57,

S. 190-201.

Gerhards A. (2000), Die Krankensalbung – ein heilsames Sakrament, „Lebendige Seelsorge“ 51,

S. 147-152.

Glawatzki D. (2007), Krankensalbung nach Jakobus 5: Privatproblem des Kranken oder vernachlässigter

Gemeindeauftrag? (Doctoral dissertation, Southwestern Baptist Theological Seminary).

Greshake G. (1980), Letzte Ölung – Krankensalbung – Tauferneuerung angesichts des Todes? (Un-)

Zeitgemäße Bemerkungen zur umstrittenen Sinngebung und Praxis eines Sakraments, in: Leiturgia

– Koinonia – Diakonia. Festschrift für Kardinal Franz König zum 75. Geburtstag, Hrsg.

R. Schulte, Freiburg–Basel–Wien, S. 97-126.

Greshake G. (1983), Letzte Ölung oder Krankensalbung? Plädoyer für eine diff erenziertere sakramentale

Theorie und Praxis, „Geist und Leben“ 56, S. 119-136.

Greshake G. (19973), Krankensalbung. II Systematisch-theologisch, in: Lexikon für Theologie und

Kirche, 6, S. 425.

JANUSZ SURŻYKIEWICZ

Greshake G. (1998), Die Krankensalbung zwischen physischer und spiritueller Heilung, „Concilium“

, S. 544-553.

Grillo A. (2005), L’unzione degli infermi: salvezza e guarigione. Quale effi cacia sacramentale?,

in: Celebrare il sacramento dell´unzione degli infermi, Hrsg. A. Grillo, E. Sapori, Roma: CLV,

S. 41-60.

Grillo A., Sapori E. (2005), Celebrare il sacramento dell´unzione degli infermi, Roma: CLV.

Groen B. (2005), Die Krankensalbung und ihr Platz in der heutigen Krankenhausseelsorge, „Heiliger

Dienst” 59, S. 100-108.

Guinan P., Zabiega T., Zainer C. (2010), Pastoral Care: The Chicago Study, “Linacre Quarterly”

(2), S. 175-180.

Herzog M. (1994), Christus medicus, apothecarius, samaritanus, balneator. Motive einer medizinisch-

pharmazeutischen Soterieologie, “Geist und Leben“ 67, S. 414-434.

Hilpert K. (2009), Spiritualität – esoterisches Gegenphänomen zu traditionell kirchlicher Frömmigkeit?,

in: Spiritualität und Medizin. Gemeinsame Sorge für den kranken Menschen, Hrsg.

E. Frick, T. Roser, Stuttgart, S. 57-64.

Hoff G.M., Klein C., Volkenandt M. Hrsg. (2010), Zwischen Ersatzreligion und neuen Heilserwartungen.

Umdeutungen von Gesundheit und Krankheit, Freiburg–München: Alber.

Kongregation für die Glaubenslehre (2000), Instruktion über die Gebete um Heilung durch Gott,

Bonn.

Jamroch E. (2006), Wiedza religijna i media katolickie, in: Postawy społeczno-religijne archidiecezjan

warszawskich, Hrsg. W. Zdaniewicz, S.H. Zaremba, Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji

Warszawskiej, S. 39-51.

Jeggle-Merz B. (2012), «Ist einer von euch krank? Dann…» (Jak 5,14), „Seelsorge in Palliative

Care“ 5, S. 115.

Jeserich F. (2011), Religion, Spiritualität und Gesundheitswissenschaft: Eine formale und inhaltliche

Analyse deutscher Fachbücher und Zeitschriften, „Zeitschrift für Nachwuchswissenschaftler

– German Journal for Young Researchers“ 3(1), S. 121-152.

Jim H.S., Pustejovsky J.E., Park C.L., Danhauer S.C., Sherman A.C., Fitchett G., ... & Salsman J.M.

(2015), Religion, spirituality, and physical health in cancer patients: A meta‐analysis, “Cancer”

(21) , S. 3760-3768.

Jordahn O. (2005), Erneuerung der Feier der Krankensegnung und Krankensalbung in ökumenischer

Perspektive, in: Sakramente ökumenisch feiern. Vorüberlegungen für die Erfüllung einer

Hoff nung. Theodor Schneider zum 75. Geburtstag, Hrsg. D. Sattler, G. Wenz, Mainz, S. 445-

-466.

Jorissen I., Meyer H.B. (1974), Pastorale Hilfen in Krankheit und Alter: über Krankheit, Alter und

das Sakrament der Krankensalbung, Tyrolia-Verlag.

Kaczynski R. (1980), Was heißt »Geheimnisse feiern«?, „Münchner Theologischer Zeitschrift“

(87), S. 241-256.

Kaczynski R. (1992), Feier der Krankensalbung, in: R. Meßner, R. Kaczynski, Gottesdienst der

Kirche. Handbuch der Liturgiewissenschaft, Teil 7, 2: Sakramentliche Feiern I/2, Regensburg:

Verlag Friedrich Pustet, S. 241-343.

Kaczynski R. (1993), Heilserfahrung durch die erneuerte Feier der Sakramente, in: Religiöse Erfahrung

und theologische Refl exion. Festschrift für Heinrich Döring, Hrsg. A. Kreiner P. Schmidt-

-Leukel, Bonifatius Verlag, S. 195-210.

Karle I. (2010), Perspektiven der Krankenhausseelsorge: Eine Auseinandersetzung mit dem Konzept

des Spiritual Care, „Wege zum Menschen“ 62(6), S. 537-555.

Karrer L. (2009), Kranken – Salbung, „Diakonia“ 40, S. 78-82.

Kleinheyer B. (1989), Handaufl egung zur Krankensalbung, „Heiliger Dienst“ 43, S. 107-121.

Knauber A. (1978), Salbung und Gebet des Glaubens-das apostolische Sakrament der Kranken:

Liturgie-Pastoral-Spiritualität-Doktrin der Krankensalbung, St. Benno-Verlag.

KRANKENSALBUNG EIN ZEICHEN DER ZUWENDUNG UND HEILSZUSAGE… 177

Koenig H.G. (2001), Religion and medicine IV: Religion, physical health, and clinical implications,

“International Journal of Psychiatry in Medicine” 31(3), S. 321-336.

Koenig H.G., King D.A., Carson V.B. (20112), The Handbook of Religion and Health, Oxford University

Press: New York.

Koenig H.G., Al Shohaib S. (2014), Christian Beliefs, Practices, and Values, in: Health and Well-

Being in Islamic Societies, Springer International Publishing, S. 57-80.

Koenig H.G. (2018), Religion and mental health: Research and clinical applications, Academic

Press.

Kohlschein F. Ed., (1989), Aufklärungskatholizismus und Liturgie: Reformentwürfe für die Feier

von Taufe, Firmung, Busse, Trauung und Krankensalbung, EOS-Verlag.

Kopp S. (2019), Spirituelle und sakrale Räume, „Spiritual Care“ 8(1), S. 63-66.

Köster P. (2010), Ursymbole und Riten des Glaubens. Die Feier der Sakramente, BoD–Books on

Demand.

Kranemann B. (1992), Die Krankensalbung in Aufklärung und Gegenwart. Ein liturgiegeschichtlicher

Vergleich, „Liturgisches Jahrbuch“ 42, S. 96-121.

Kranemann B. (2009),. Ein Zeichen in Kirche und Gesellschaft. Anmerkungen zur Praxis der Krankensalbung,

„Diakonia“ 40, S. 91-97.

Kröger A. (2009), Theologie der Heiligen Ölung, „Una-Voce-Korrespondenz“ 39, S. 339-352.

Kumor A. (2016), Podmiot sakramentu namaszczenia chorych, „Kościół i Prawo” 5(1), S. 161-179.

Larson-Miller L. (2005), The sacrament of anointing of the sick, Collegeville, Minnesota: Liturgical

Press.

Laughlin C., McGinnis Lee S. (2010), The Catholic Handbook for Visiting the Sick and Homebound

, Archdiocese of Chicago: Liturgy Training Publications.

Leijssen L. (1995), Die Krankensalbung. Eine Neu-Interpretation aus dem heutigen Kontext heraus,

„Liturgisches Jahrbuch“ 45, S. 152-177.

Lenzinghausen zu U.M. (1999), Krankensalbung in der evangelischen Klinikseelsorge-ein Ritual

wird neu entdeckt, Vol. 7, Siglo del Hombre Editores.

Levin J. (2001), God, faith, and health: Exploring the spirituality-healing connection, Hoboken, NJ:

Wiley.

Lucchetti G., Lucchetti A.L. (2014), Spirituality, religion, and health: Over the last 15 years of fi eld

research (1999-2013), “International Journal of Psychiatry in Medicine” 48(3), S. 199-215.

Lustiger J.M. (1991), Stärkung fürs Leben: über das Kranksein und das Sakrament der Krankensalbung,

Verlag Neue Stadt.

Lutz B. (2005), Heil und Heilung. Zwei zusammengehörende Dimensionen im Handeln Jesu und der

Kirche, „Glauben leben“ 81, S. 211-215.

Manikonda P. (2010), Christus medicus: Die Pastoral als Ort der spirituell ganzheitlichen Heilung,

Bd 33, LIT Verlag.

Martimort A.G. (1988), Prayer for the Sick and Sacramental Anointing, in: The Church at Prayer.

An Introduction to the Liturgy, vol. III: The Sacraments, Ed. A.G. Martimort, Collegeville: The

Liturgical Press, S. 124-125.

Mateja E. (2016), Pastoralne aspekty sprawowania sakramentu namaszczenia chorych, „Liturgia

Sacra“ 22(48), S. 373-384.

Mélia E. (1983), The Sacrament of the Anointing of the Sick: Its Historical Development and Current

Practice, in: Temple of the Holy Spirit. Sickness and Death of the Christian in the Liturgy,

Ed. A.M. Triacca, New York, S. 127-160.

Mette J. (2010), Heilung durch Gottesdienst? Ein liturgietheologischer Beitrag, Studien zur Pastoralliturgie,

Bd 24, Regensburg: Verlag Friedrich Pustet.

Mick E.L. (2007), Understanding the Sacraments: Anointing, The Order of St. Benedict Inc. Collegeville,

Minnesota.

Moioli G. (1978), L’unzione dei malati. Il problema teologico della sua natura, “Rivista della Facoltà

Teologica dell`Italia Settentrionale” 3, S. 33-55.

JANUSZ SURŻYKIEWICZ

Moschella V.D., Pressman K.R., Pressman P., Weissman D.E. (1997), The problem of theodicy and

religious response to cancer, “Journal of Religion and Health” 36, S. 17-20.

Müller W. (2002), Gnade in Welt: Eine symboltheologische Sakramentenskizze, Münster: Litt-Verlag.

Müller J. (2006), Sakramente der Heilung-Erfahrungen der Zärtlichkeit und der Solidarität Gottes

mit dem Menschen, „Spiritualität in der modernen Medizin“ 10, S. 109.

Narayanasamy A. (1993), Nurses’ awareness and educational preparation in meeting their patients’

spiritual needs, “Nurse Education Today“ 13(3) , S. 196-201.

Nocke F.J. (1997), Sakramententheologie. Ein Handbuch, Düsseldorf.

Nocke F.J. (2011), Krankensalbung: retten – aufrichten – stärken, „Themenhefte Gemeinde” 2,

S. 5-9.

O’Brien M.E. (2013), Spirituality in nursing, Jones, Bartlett Publishers.

Ordo unctionis infi rmorum (1972), Rituale Romanum. Ordo Unctionis Infi rmorum eorumque pastoralis

curæ, editio typica, Typis Polyglottis Vaticanis.

Pargament K.I., Mahoney A., Exline J.J., Jones J., Shafranske E. (2013), Envisioning an integrative

paradigm for the psychology of religion and spirituality, in: APA handbook of psychology, religion,

and spirituality, Vol. 1, Ed. K.I. Pargament, Washington, DC: American Psychological

Association, S. 3-19.

Peters J. (2012), Die Krankensalbung-Ein Überblick, GRIN Verlag.

Poovathanikunnel Th. (2012), Extra sacramenta nulla gratia: if anyone says, that the sacraments

of the New Law are not necessary unto salvation, let him be anathema?, “Malabar theological

review“ 7, S. 50-73.

Power D.N. (1991), Das Sakrament der Krankensalbung. Off ene Fragen, „Concilium” 27, S. 154-163.

Prétot P. (2006), Sacraments and healing: A typology of the relationship between two dimensions of

salvation, “Sacra Liturgia“ 36, S. 34-59.

Probst M., Richter K. Hrsg. (1975), Heilssorge für die Kranken. Hilfen zur Erneuerung eines missverstandenen

Sakraments, Freiburg–Einsiedeln.

Puchalski Ch.M. (2012), Spirituality in the cancer trajectory, “Annals of Oncology” 23, S. 49-55.

Puchalski Ch.M. (2013), The critical need for spirituality in our healthcare system, “New Theology

Review“14(4).

Rah ner K. (1980), Zur Theologie des Gottesdienstes. in: K. Rahner, Schriften zur Theologie, Bd. 14:

In Sorge um die Kirche, Zürich, Verlag Benziger.

Revel J.Ph. (2009), Traité des sacrements, VI: L’onction des maladies, Paris.

Richter K. (1993), Die Krankensalbung in der frühen Kirche und die gegenwärtige Praxis, „Lebendige

Seelsorge“ 44, S. 92-95.

Roser T. (2009), Spiritual Care – neuere Ansätze seelsorglichen Handelns, in: Spiritualität, Religion

und Kultur am Krankenbett, Hrsg. U.H.J. Körtner, S. Müller, M. Kletecka-Pulker, J. Inthorn,

Wien, Springer Verlag S. 81-90.

Rouillard P. (2000), The anointing of the sick in the west, in: Handbook for Liturgical Studies. IV.

Sacraments and Sacramentals, Hrsg. A.J. Chupungco, Collegeville, S. 171-190.

Ruppert S., Heindl P. (2019), Divergenz oder Kongruenz von Palliative Care und Critical Care, in:

Palliative Critical Care, Springer, Berlin–Heidelberg, S. 83-98.

Schneider-Harpprecht Ch., Allwinn S. Hrsg. (2010), Psychosoziale Dienste und Seelsorge im Krankenhaus:

Eine neue Perspektive der Alltagsethik, Vandenhoeck und Ruprecht.

Schulz M. (2001), Sakramentale Theodizee: die Krankensalbung. Anthropologie, Theologie und

Spiritualität eines Sakraments, „Theologie und Glaube“ 91, S. 69-86.

Senders A., Wahbeh H., Spain R., Shinto L. (2012), Mindbody medicine for multiple sclerosis: a systematic

review, Autoimmune Diseases, Article ID 567324.

Sherman A.C., Simonton S. (2001), Coping with cancer in the family, “The Family Journal: Counseling

and Therapy for Couples and Families” 9, S. 193-200.

Sobeczko H.J. (2016), Zagadnienia teologiczne sakramentu namaszczenia chorych, „Liturgia Sacra”

(48), S. 357-371.

KRANKENSALBUNG EIN ZEICHEN DER ZUWENDUNG UND HEILSZUSAGE… 179

Schroeter-Wittke H. (2018), Prekäre Situationen: Rituale im Krankenhaus, „Wege zum Menschen“

(4) , S. 358-368.

Soff ner S. (2015), Wenn Gott uns berührt: Gebet und Salbung am Krankenbett, Vol. 8, Akademische

Verlagsgemeinschaft München AVM.

Thuné-Boyle I.C.V., Stygall J., Keshtgar M.R.S., Davidson T.I., Newman S.P. (2011), The impact

of a breast cancer diagnosis on religious/spiritual beliefs and practices in the UK, “Journal of

Religion and Health” 50(2), S. 203-218.

Traets C. (1990), The sick and suff ering person. A liturgical/ sacramental approach, “Questions

Liturgiques” 71, S. 30-49.

Van Leeuwen R., Tiesinga L.J., Jochemasen H., Post D. (2007), Aspects of spirituality concerning

illness, “Scandinavian Journal of Caring Science” 21, S. 482-489.

Wacker P. (2009), Krankensalbung in der Seelsorge, Examensarbeit. Grin Verlag.

Weinberger-Litman S.L., Muncie M.A., Flannelly L.T., Flannelly K.J. (2010), When do nurses refer

patients to professional chaplains?, “Holistic Nursing Practice” 24, S. 44-48.

Welt Online (2011), Wo und wie man in Europa stirbt, in: http://www.welt.de/welt_print/article1269089/

Wo_und_wie_man_in_Europa_stirbt.html, 11. Januar 2011.

WHO (20023), ‘Pastoral Intervention Codings’, International Classifi cation of Diseases, World

Health Organization, Geneva, ICD-10-AM. Vol. 10.

Wielebski T. (2015), Duszpasterstwo chorych w Polsce. Między teorią i praktyką, „Teologia Praktyczna”

(16), S. 43-77.

Wielebski T. (2007a), Sakrament namaszczenia chorych w duszpasterskiej posłudze Kościoła. Słowo

krzyża, „Rocznik Poświęcony Teologii Krzyża oraz Duchowości i Historii Pasjonistów” 1,

S. 129-143.

Wielebski T. (2007b), Duszpasterstwo chorych w Polsce. Kierunki rozwoju, „Ateneum Kapłańskie”

(99) , S. 314-335.

Windisch H. (2010), Die Krankensalbung – das vergessene Sakrament. Denkanstöße für die Pastoral

in Gemeinde und Krankenhaus, „Anzeiger für Seelsorge“ 119, S. 5-7.

Winter-Pfändler U., Morgenthaler Ch. (2010), Rolle und Aufgaben der Krankenhausseelsorge in den

Augen von Stationsleitungen, „Wege zum Menschen“, 62. Jg., S. 585-597.

Zdaniewicz W. (2013), Model katolickiej religijności. in: Postawy społeczno-religijne Polaków

-2012. L. Adamczuk, E. Firlit, W. Zdaniewicz (Hg.), Warszawa, S. 107-109.

Ziegenaus A. (2006), Der Empfänger der Krankensalbung. in: A. Egler, W. Rees (Hrsg.), Dienst an

Glaube und Recht. Festschrift für Georg May zum 80. Geburtstag (, S. 709-719), Kanonistische

Studien und Texte, 52.

Ziegenaus A. (1996), Die Frage nach dem Spender drs Krankensalbung oder: Die simulatio sacramenti.

„Forum katholische Theologie“ Vol. 12, No. 3-4, S. 173-195), Schneider Druck.

Zimmerling P. (2002), Forum. Gebet und Salbung für Kranke. „Praktische Theologie“ 37(3), S. 218-228.