Słowa kluczowe
prawa klientów
decyzje etyczne
Jak cytować
Abstrakt
We wstępie do artykułu opisano podstawowe etyczne problemy realizowania roli zawodowej psychologa a także wskazano, jakie prawa mają klienci psychologa oraz czego ludzie oczekują w kontakcie z psychologiem. Następnie podjęto kwestię jakie prawa człowieka narusza sytuacja diagnozowania oraz jakie są czynniki wiarygodności efektu postępowania diagnostycznego. Po analizie różnic miedzy problemem a dylematem etycznym (moralnym) przedstawiono propozycję modelu podejmowania decyzji etycznych i omówiono jego elementy.
Bibliografia
Allan, A., Love, A. (red.). (2010). Ethical Practice in Psychology Reflections from the creators of the APS Code of Ethics. A John Wiley & Sons, Ltd., Publication Anderson, G. (1997). Introduction: Children, Adolescents and Their Powerholders in Therapy Settings. Women & Therapy. 20, 2, 1-6.
Arslan, R. (2018). A review on ethical issues and rules in psychological assessment. Journal of Family, Counseling, and Education, 3(1), 17-29.
Banajski, R. (2006). Analiza decyzji: zastosowania. Prakseologia, 146, 113-122.
de Barbaro, B. (2005). Prawda dla chorych czy prawda dialogu? (uwagi do wprowadzenia prof. Galewicza). Diametros, 4, 103 – 110 .
Beauchamp, T. L. (1990). Promise of the Beneficence Model for Medical Ethics. Journal of Contemporary Health Law & Policy. 6(1), 145-155.
Bidzan M., Bieleninik Ł., Bogucka D., Szulman-Wardal A. (2013). Problemy etyczne w naukach o zdrowiu na przykładzie psychologii klinicznej i psychologii rehabilitacji. Polskie Forum Psychologiczne. 18(3), 363-374.
Biesaga, T. (2004). Dobro pacjenta celem medycyny i podstawą etyki medycznej. Studia Philosophiae Christianae UKSW 40, 153-165.
Biesaga, T. (2005). Autonomia lekarza i pacjenta a cel medycyny. Medycyna Praktyczna, 6, 20-24
Brzeziński, J., Poznaniak, W. (red.). (1994) Etyczne problemy działalności badawczej i praktycznej psychologów. Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora.
Bunge, M. (1988). Treatise on Basic Philosophy, V. 8 Ethics. Dordrecht: Reidel.
Bush, S.S., Connell, M.A., Denney, R.L. (2006). Ethical Practice in Forensic Psychology: A
Systematic Model for Decision Making. Washington: American Psychological Association.
Cader, R., Campbell, S., Watson, D. (2005). Cognitive Continuum Theory in nursing decision-making. Journal of Advanced Nursing, 49, 397-405.
Chudzicka-Czupała, A. (2013). Etyczne zachowanie się człowieka w organizacji. Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Corey, G., Corey, M. S., Corey, C., Callanan, P. (2015). Issues and ethics in the helping professions (9th ed.). Stamford: Brooks/Cole.
Cottone, R. R. (2004). Displacing the psychology of the individual in ethical decisionmaking: The social constructivism model. Canadian Journal of Counseling, 38(1), 5- 13.
Czerkawska A., Czerkawski A. (2005). Etyczny wymiar poradnictwa zawodowego. Warszawa: Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej.
Dziarnowska, W., Przybysz, P. (2011). Emocje moralne jako podstawa zmysłu moralnego. Defekty zmysłu moralnego. Rocznik Kognitywistyczny, IV, 57-64.
EFPA (2005). Kodeks Modelowy. Pobrano z: http://www.ptp.org.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=446
Florek, S. (2012). Intuicyjne i krytyczne myślenie moralne w kontekście jego filogenezy i neuropsychologii. Słupskie Studia Filozoficzne, 11, 125-136.
Forester-Miller, H., Davis, T. (1996). A practitioner’s guide to ethical decision making. Alexandria: American Counseling Association.
Foxcroft, C. D. (2011). Ethical Issues Related to Psychological Testing in Africa: What I Have Learned (So Far). Online Readings in Psychology and Culture, 2(2).
Gauthier, J. (2008). The Universal Declaration of Ethical Principles for Psychologists: Third Draft. Pobrano z: https://www.researchgate.net/publication/228985261_The_universal_declaration_of_ethical_principles_for_psychologists_Third_draft
Goles, T., White, G. B., Beebe, N., Dorantes, C. A., Hewitt, B. (2006). Moral intensity and ethical decision-making: a contextual extension. SIGMIS Database, 37, 2-3, 86-95.
Haas, L. J., Malouf, J. L. (1989). Keeping up the good work: A practitioner’s guide to mental health ethics. Sarasota: Professional Resource Exchange.
Hornowska, E., Paluchowski, W. J. (2016). Opiniowanie czy formowanie? Z doświadczeń Komisji Etyki ds. Projektów Badawczych przy Instytucie Psychologii UAM. NAUKA, 2, 163-169.
Iverson, G. L. (2006). Ethical Issues Associated With the Assessment of Exaggeration, Poor Effort, and Malingering. Applied Neuropsychology, 13(2), 77–90.
Jay, R. (2007). Podejmowanie trafnych decyzji. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Kitchener, K. S. (1984). Intuition, critical evaluation and ethical principles: The foundation for ethical decisions in counseling psychology. Counseling Psychologist, 12, 43–55.
Knapp, S. J., VandeCreek, L. D. (2012). Practical Ethics for Psychologists: A Positive Approach, Second Edition. Washington: American Psychological Association.
Kocet, M. M., Herlihy, B. J. (2014). Addressing value-based conflicts within the counseling relationship: A decision-making model. Journal of Counseling & Development, 92(2), 180-186.
Koocher, G. P., Rey-Casserly, C. M. (2003).Ethical Issues in Psychological Assessment, W: I. B. Weiner, J. R. Graham, J. A. Naglieri, (red.). Handbook of Psychology: Vol. 10 Assessment Psychology. New York: John Wiley and Sons. 166-180
Koocher, G.P., Keith-Spiegel, P. (2008). Making Ethical Decisions and Taking Action. W: Koocher, G.P., Keith-Spiegel, P. (red.) Ethics in Psychology and the Mental Health Professions: Standards and Cases. (s. 20-40). Oxford University Press: New York.
Kosicka B., Ksykiewicz-Dorota A. (2008). Pielęgniarskie modele podejmowania decyzji. Problemy Pielęgniarstwa, 16, 3, 299–303.
Kostecka, M., Namysłowska, I., Ostoja-Zawadzka, K. (2012). Problemy etyczne w terapii schizofrenii. Psychiatria Polska, XLVI, 3, 421–428.
Kozielecki, J. (1975). Psychologiczna teoria podejmowania decyzji. Warszawa: PWN.
Leach, M. M., Stevens, M. J., Lindsay, G., Ferrero, A., Korkut, Y. (2012). The Oxford Handbook of International Psychological Ethics. Oxford University Press.
Łukaszewski, W. (2004). Złudzenia co do kodeksów etycznych. W: J. Brzeziński, M. Toeplitz-Winiewska (red.), Etyczne dylematy psychologii. Wydanie II. (s. 82-88). Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
Majewska, L. (2016). Możliwość zastosowania teorii decyzji do zagadnień etycznych w ujęciu Klemensa Szaniawskiego. Studia Philosophiae Christianae UKSW, 52, 2, 111-130.
Martin, T.A., Bush, S.S. (2008). Ethical considerations in geriatric neuropsychology. NeuroRehabilitation, 23, 447-454.
McMillan, T.M., Anderson, S., Baker, G., Berger, M., Powell, G.E., Knight, R. (2009).
Assessment of effort in clinical testing of cognitive functioning for adults. British Psychological Society.
Mika, S. (2004). Oj, ciężko, ciężko być psychologiem ... . W: J. Brzeziński, M. ToeplitzWiniewska (red.), Etyczne dylematy psychologii. Wydanie II. (s. 158-175). Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
Muñiz, J., Hernández, A., Ponsoda, V. (2015). New guidelines for test use: research, quality control and security of tests. Papeles del Psicologo; 36(3), 161-173
New Zealand Psychologists Board (2013). Guidelines for the Use of Psychometric Tests. Wellington NZ: New Zealand Psychologist’s Board.
Paluchowski W.J. (2010). Diagnoza oparta na dowodach empirycznych - czy potrzebny jest "polski Buros"?, Roczniki Psychologiczne, 13(2), s. 7-28.
Paluchowski W.J. (2015). Kompetencje diagnostyczne psychologów. [W:] M. Filipiak, W. J. Paluchowski, B. Zalewski, M. Tarnowska (red.) Diagnoza Psychologiczna:
kompetencje i standardy. Wybrane zagadnienia. (s. 35-56). Warszawa: PTP/PTP.
Paluchowski W.J., Tarnowska M., Filipiak M., Zalewski B. (2015). Standardy diagnozy psychologicznej. [W:] M. Filipiak, W. J. Paluchowski, B. Zalewski, M. Tarnowska
(red.) Diagnoza Psychologiczna: kompetencje i standardy. Wybrane zagadnienia. (s. 57-93). Warszawa: PTP/PTP.
Paluchowski, W. J. (2016). Stanowisko Komisji ds. Testów Psychologicznych Komitetu Psychologii PAN w sprawie kryteriów wiarygodności wyników badań
diagnostycznych. KP PAN. Pobrano z: http://www.kompsych.pan.pl/images/Komisja_Test%C3%B3w/Kryteria_wiarygodno%C5%9Bci_wynik%C3%B3w_bada%C5%84_diagnostycnych.pdf
Paluchowski, W. J.. Hornowska, E. (2017). Problemy związane z badaniami testowymi osób niepełnosprawnych. W: W.J. Paluchowski (red.). Diagnozowanie - wyzwania i konteksty. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM
Paluchowski, W.J. (1994). Problemy etyczne zawodu psychologa a wykorzystanie komputerów w praktyce psychologicznej. W: J. Brzeziński, W. Poznaniak (red.),
Etyczne problemy działalności badawczej i praktycznej psychologów. Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 103-110
Paluchowski, W.J. (2008). Diagnoza psychologiczna. Proces, narzędzia, standardy. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne
Parzuchowski, M., Bocian, K. Wojciszke, B., Szuster, A., Gniewek, A i in. (2017). Od skrajności do codzienności: współczesna psychologia ocen moralnych. Psychologia
Społeczna, 39 (4), 388-398.
Pellegrino E. D., Thomasma, D. C. (1987). The Conflict between Autonomy and Beneficence in Medical Ethics: Proposal for a Resolution The Conflict between Autonomy and Beneficence in Medical Ethics: Proposal for a Resolution. Journal of Contemporary Health Law & Policy, 3(1), 23-46.
Polskie Towarzystwo Psychologiczne (2000). Kodeks etyczno-zawodowy psychologa. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 3, s. 837-844). Gdańsk:
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne; też: http://ptp.org.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=29 Polskie Towarzystwo Psychologiczne (2018). Kodeks Etyczny Psychologa PTP. Kraków: Oddział Krakowski Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (pobrano z: http://)
Poznaniak W. (1994). Diagnozowanie a etykietowanie stygmatyzowanie) ludzi. W: J. Brzeziński, W. Poznaniak (red.), Etyczne problemy działalności badawczej i praktycznej psychologa. (s. 73–81) Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora.
Sokołowska, J. (2005). Psychologia decyzji ryzykownych. Ocena prawdopodobieństwa i modele wyboru w sytuacji ryzykownej. Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Akademica”.
Stadler, H. A. (1986). Making hard choices: Clarifying controversial ethical issues. Counseling and Human Development, 19, 1–10.
Stepulak, M. Z. (2004). Tajemnica zawodowa w działalności badawczej i praktycznej psychologów. W: J. Brzeziński, M. Toeplitz-Winiewska (red.), Etyczne dylematy
psychologii. Wydanie II. (s. 89-117). Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
Stone, C. (2009). School Counseling Principles: Ethics and Law (2nd. ed.). Alexandria: American School Counselor Association
Szaniawski K. (1983). Racjonalność jako wartość. Studia Filozoficzne, 5-6, 7–15.
Szaniawski, K. (1967). Teoria decyzji a etyka. Etyka 2, 7–17.
Tyszka T. (2010). Decyzje. Perspektywa psychologiczna i ekonomiczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Tyszka T., Zaleśkiewicz T. (2001). Racjonalność decyzji. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Van Hoose, W. H., Paradise, L. V. (1979). Ethics in counseling and psychotherapy: Perspectives in issues and decision making. Cranston, RI: Carroll.
Wyrzykowska, E. (2008). Głos o gotowości psychologów do refleksji etycznej. Polskie Forum Psychologiczne, 13, 1, 61-65