Abstract
The article discusses proverbs negatively evaluating the work of teachers as recorded in paremiographical dictionaries of the Polish language of the 19th and 20th centuries. The socio-historical context of this profession in Poland from its inception to the beginning of the 20th century is presented, and the literary and textual uses of the units in question are analysed. The history of the profession fully justifies the negative evaluation contained in the proverbs. The attestations of usage in corpus and Internet resources of contemporary Polish indicate that this assessment is still valid. The most widely used proverb in recent decades is Obyś cudze dzieci uczył!, as well as the phraseological expression derived from it, cudze dzieci uczyć. The noted modifications of some analysed units are an example of contesting the negative image of the teaching profession fixed in this stock of the Polish language.
References
Bartnicka, K., Szybiak, I. (2001). Zarys historii wychowania. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku.
Buchner, A., Fereniec-Błońska, K., Wierzbicka, M. (2021). Między pasją a zawodem. Raport o statusie nauczycielek i nauczycieli w Polsce. https://fundacja.orange.pl/app/uploads/2024/09/Miedzy_pasja_a_zawodem-raport_2021.pdf (29.07.2024).
Bystroń, J. (1933). Przysłowia polskie. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Chachulski, T. (2005), Wprowadzenie do lektury. W: Dzieła wybrane, t. 1. F. Karpiński. Warszawa: IBL PAN, Fundacja „Akademia Humanistyczna”, s. 5–28.
Chałasiński, J. (1969). Społeczeństwo i wychowanie. Warszawa: PWN.
Ciupińska, B., Ryś, J. (2011). Rodzina szlachecka jako miejsce wychowania i szkolenia wojskowego w okresie staropolskim. „Wychowanie w Rodzinie”, nr 1, s. 39–51.
Czy przysłowie „Obyś cudze dzieci uczył” jest nadal aktualne? https://www.radio.bialystok.pl/akademia-zycia/index/id/243519 (14.10.2024).
Dobraczyński, J. (1973 [1946]). Najeźdźcy, t. 1–2. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Dylak, S. (1995). Wizualizacja w kształceniu nauczycieli. Poznań: WN UAM.
Kalinowska-Witek, B. (2009). Rola nauczycielek w kształceniu młodych Polek w świetle prasy kobiecej Królestwa Polskiego z lat 1864–1914. W: Nauczyciel – zawód, powołanie, pasja. Red. S. Popek, A. Winiarz, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 57–70.
Gregorowicz, J.K. (1861). Małe tajemnice Warszawy. Obrazek zdjęty z natury. Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych, s. 25–77. https://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=5229 (27.07.2024).
Karpiński, F. (1834). Historya mego wieku i ludzi z którymi żyłem. „Znicz”, s. 127–178. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa. https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/419007/edition/335816/content (27.07.2024).
Kot, S. (1996). Historia wychowania, t. 1. Warszawa: Żak.
KPP – Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich (1889–1894). Oprac. S. Adalberg, Warszawa: Druk Emila Skiwskiego.
Kucharski, A. (2022). Guwernerzy z „cudzych krajów”. Cudzoziemcy jako opiekunowie polskiej szlachty i magnaterii w podróżach edukacyjnych (XVII–XVIII w.). W: Guwerner – preceptor – nauczyciel. Szkice z historii edukacji w Polsce i Europie Zachodniej (XVII–XIX w.). Red. A. Jakuboszczak, A. Kucharski, A. Wieczorek, Toruń: WN Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s. 49–87.
Kuciel-Frydryszak, J. (2023). Chłopki. Opowieść o naszych babkach. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy.
Kurdybacha, Ł. (1963). Poglądy pedagogiczne Szymona Maryckiego. „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, nr 6, s. 3–36.
Kurdybacha, Ł. (red.) (1967). Historia wychowania, t. 1. Warszawa: PWN.
Le Mao, C. (2022). O pisaniu historii preceptorów epoki Oświecenia. Przegląd historiograficzny i aktualne kierunki badań. W: Guwerner – preceptor – nauczyciel. Szkice z historii edukacji w Polsce i Europie Zachodniej (XVII–XIX w.). Red. A. Jakuboszczak, A. Kucharski, A. Wieczorek, Toruń: WN Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s. 15–27.
Litak, S. (1996). Sieć szkół parafialnych w Rzeczypospolitej w XVI i pierwszej połowie XVII w. Próba podsumowania. „Rozprawy z dziejów oświaty”, t. XXXVII, s. 21–35.
Marycjusz, S. (1955). O szkołach, czyli akademiach ksiąg dwoje. Wrocław: Ossolineum.
Meissner, A. (2013). Kształcenie nauczycieli szkół ludowych na ziemiach polskich w XIX wieku jako wyzwanie edukacyjne. W: Oświata na ziemiach polskich pod zaborami wobec wyzwań cywilizacyjnych. Red. A. Meissner, J. Potoczny, Lublin: Wydawnictwo Innovatio Press, s. 63–80.
Modrzewski, A. F. (1953). O poprawie Rzeczypospolitej. W: Dzieła wszystkie, t. 1. Przeł. E. Jędrkiewicz. Warszawa: PIW.
Możdżeń, S. (1999). Zarys historii wychowania, cz. I. Kielce: Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP.
Nauczyciel_ka 2040. Raport organizacji Teach For Poland, (2024). https://nauczyciel2040.pl/ (15.10.24).
NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1–4. (1969–1979). Red. Zespołu J. Krzyżanowski, Warszawa: PIW.
Obyś cudze dzieci uczył, czyli skąd wziął się nauczyciel na świecie. Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Sokołowie Małopolskim. https://www.zsjp2sokolowmlp.pl/6903/ (29.07.2024).
Pawelec, L. (2009). Reformy szkolne w pierwszej połowie XIX wieku. „Biuletyn Historii Wychowania”, nr (25), s. 71–81.
Perzyński, W. (1915). Wesołe wakacyje. W: Idylle wojenne i pokojowe troski. Warszawa: G. Gebethner i Spółka.
Piotrowska-Marchewa, M. (2023). Potrzebne państwu polskiemu: nauczycielki w systemie publicznych szkół powszechnych Drugiej Rzeczypospolitej (1918–1939). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Prus, B. (1994). Emancypantki. W: Wybór pism. Wydanie w 10 tomach, ilustr., wstęp M. Dąbrowska, t. 7. Warszawa: PIW.
PSWP – Zgółkowa, H. (red.) (1994–2005). Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 1–50. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz.
Rak, M. (2020). Do czego się przydaje frazeologia gwarowa? W: Słowiańska frazeologia gwarowa II. Red. M. Rak, V.M. Mokienko, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 13–20.
Ratajczak, K. (2010). XIII wiek – stulecie przełomu w dziejach średniowiecznego szkolnictwa w Polsce. „Biuletyn Historii Wychowania”, nr 25, s. 7–20.
Skorupka, S. (1977). Słownik frazeologiczny języka polskiego (SFJP), t. 1–2. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Skoczek, J. (1965). Rozwój szkolnictwa w Polsce średniowiecznej. W: Historia wychowania, t. 1. Red. Ł. Kurdybacha, Warszawa: PWN.
Smołalski, A. (2000). Uposażenie nauczycieli w średniowiecznej Polsce. „Nauczyciel i Szkoła”, nr 2 (9), s. 39–45.
Stomma, L. (2002). Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku oraz wybrane eseje. Łódź: Piotr Dopierała.
Szwejkowski, W. (1808). Uwagi nad wyższemi szkołami w porównaniu do niemieckich. Warszawa: Drukarnia Pijarów.
Szybiak, I. (1984). Zawód nauczycielski w projektach i przepisach edukacyjnych w Księstwie Warszawskim. „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, nr 26, s. 3–18.
Świerczyńska, D. (2009). Przysłowia są… na wszystko. Warszawa: PWN.
USJP – S. Dubisz (red.) (2003). Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4. Warszawa: PWN.
Wałęga, A. (2016). „Szkoła” źródłem w badaniach historyczno-pedagogicznych polskich instytucji edukacyjnych doby zaborów. „Studia Paedagogica Ignatiana”, 19(2), s. 253– 270.
Wiśniowski, E. (1967). Sieć szkół parafialnych w Wielkopolsce i Małopolsce w początkach XVI. „Roczniki Humanistyczne”, t. XV, nr 2, s. 85–127.
Wnęk, J. (2008). Problemy polskiego szkolnictwa zaboru pruskiego i rosyjskiego. „Biuletyn Historii Wychowania”, nr 24, s. 23–46.
Wołoszyn, S. (1977). Problem stanu nauczycielskiego w polskim szkolnictwie i literaturze pedagogicznej epoki renesansu. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny”, nr 59, Prace Historyczne, 8, s. 107–121.
Wójcik, J. (2016). Relacja Thomasa Plattera jako źródło do życia codziennego uczniów wrocławskich szkół na początku XVI wieku. „Biuletyn Historii Wychowania”, nr 34, s. 7–19.
Wroczyński, R. (1996). Dzieje oświaty polskiej, t. 1. Warszawa: „Żak”.
WSFzP – Kłosińska, A., Stankiewicz, A., Sobol, E. (2005). Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami. Warszawa: PWN.
WSJP – Żmigrodzki P. (red.) (2007). – Wielki słownik języka polskiego. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, http://www.wsjp.pl.
Żołądź-Strzelczyk, D. (1996). O opiekunach i innych towarzyszach podróży. „Studia Edukacyjne”, nr 2, s. 77–89.
Żołądź-Strzelczyk, D. (2022). „Niechaj więc młodzieńcy otrzymają najlepszych nauczycieli” – o tym, jacy powinni być dobrzy nauczyciele i opiekunowie młodych ludzi. W: Guwerner – preceptor – nauczyciel. Szkice z historii edukacji w Polsce i Europie Zachodniej (XVII–XIX w.). Red. A. Jakuboszczak, A. Kucharski, A. Wieczorek, Toruń: WN Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s. 29–47.
License
Copyright (c) 2024 Mirosława Hordy
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.