Abstrakt
This paper discusses two groups of early medieval burials associated with the elites of the Piast state and Pomeranian duchies: chamber graves and graves with stone constructions. Features associated with the first group appear in the Piast state and in Eastern Pomerania in the fourth quarter of the 10th century, while in Western Pomerania in the second half of the 11th and in the 12th centuries. Some, especially dating from the 10th and 11th centuries, were interpreted by Polish archaeologists as material traces of the migration of Scandinavians. A similar interpretation was also presented with reference to the graves with stone constructions, known mainly from the areas of Mazovia, Podlasie and Central Poland, where they appeared from the turn of the 10th and 11th centuries, but mainly from the second quarter of the 11th century. Previously, these graves were considered typical of the ethnic Polish (or particularly Mazovian) population. This article is an attempt to critically review these interpretations in the light of an analysis of burials and burial sites, primarily with respect to modern theories of ethnicity and archaeology as a cognitive discipline in the field of ethnic studies. The analysis presented tends to consider at least some of these graves as burials of local elites, and challenges or questions the possibility of their identification as burials of Scandinavians in the current state of research.Bibliografia
Babiński G. 1998, Metodologiczne problemy badań etnicznych, Kraków.
Banaszkiewicz J. 2012, Takie sobie średniowieczne bajeczki, Kraków.
Barth F. 1969, red. Ethnic Groups and Boundaries, Boston.
Barth F. 2004, Grupy i granice etniczne: społeczna organizacja różnic kulturowych, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, red. M. Kempy, E. Nowicka, tł. E. Głowacka-Grajper, Warszawa, s. 348-377.
Biermann F. 2008, Medieval elite burials in eastern Mecklenburg and Pomerania, „Antiquity”, March 1, 2008, 87-98.
Biermann F. 2009, Bootsgrab, Brandgrab, Kammergrab: Die slawischen Gräberfelder von Usedom im Kontext früh- und hochmittelalterlicher Bestattungssitten in Mecklenburg und Pommern, Leidorf.
Bourdieu P. 2007, Szkic teorii praktyki poprzedzony trzema studiami na temat etnologii Kabylów, tł. W. Kroker, Kęty.
Bourdieu P. 2008, Zmysł praktyczny, tł. M. Falski, Kraków.
Borkovský I. 1946, Hrob bojovníka z doby knížeci na Pražském hradě, „Památky archeologické” 42, s. 122-131.
Brather S. 2004, Ethnische Interpretationen in der frühgeschichtlichen Archäologie. Geschichte, Grundlagen und Alternativen, Berlin–New York: de Gruyter.
Bronicka-Rauhut J. 1998, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Czersku, Warszawa.
Buko A. 2005, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej, Warszawa.
Buko A., Sobkowiak-Tabaka I. 2011, Bodzia: a new Viking Age cemetery with chamber graves, Antiquity Vol. 85, Issue 330, http://antiquity.ac.uk/projgall/buko330/
Cattaneo G. 2009, The Scandinavians in Poland: a re-evaluation of perceptions of the Vikings, Brathair 9 (2), s. 2-14.
Choińska-Bochdan E. 1990, Z badań nad początkami Gniewu nad Wisłą, „Pomorania Antiqua”, t. 14, s. 51-99.
Chudziak W. 2002, Ślady skandynawskiej obrzędowości w Kałdusie na Pomorzu Wschodnim, [w:] Popiół i kość. Funeralia Lednickie 4, ed. J. Wrzesiński, Sobótka – Wrocław, s. 432-447.
Chudziak W. 2003, Wczesnośredniowieczne „importy” skandynawskie z Kałdusa pod Chełmnem na Pomorzu Wschodnim, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, ed. M. Dulinicz, Warszawa – Lublin, s. 117-126.
Chudziak W. 2012, Raz jeszcze w kwestii grobów komorowych z Kałdusa na Pomorzu Nadwiślańskim, [w:] Obcy. Funeralia Lednickie. Spotkanie 14, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 313-320.
Curta F. 2001, The making of the Slavs. History and Archaeology of the Lower Danube Region c. 500-700, Cambridge.
Curta F. 2007, Some remarks on ethnicity in medieval archaeology, Early Medieval Europe 15 (2), s. 159-185.
Curta F. 2011, Medieval archaeology and ethnicity: where are we?, „History Compass” 9 (2011), nr 7, s. 537-548.
Dąbrowski J. 1999, Wczesnośredniowieczne pucharki ceramiczne z terenu Polski, s. 227-255.
Drozd A., Janowski A. 2007a, Wczesnośredniowieczny grób komorowy z Pnia, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, Funeralia Lednickie. Spotkanie 9, ed. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 163-168.
Drozd A., Janowski A. 2007b, Cmentarzysko w Pniu jako przykład długotrwałej tradycji miejsca grzebalnego, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, Funeralia Lednickie. Spotkanie 9, ed. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 355-361.
Drozd A., Janowski A. 2007c, Wczesnośredniowieczny topór inkrustowany z miejscowości Pień na ziemi chełmińskiej, [w:] Wojskowość ludów Morza Bałtyckiego. Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, ed. M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk, Toruń, s. 106-127.
Drozd A., Janowski A. 2007d, Cmentarzysko średniowieczne i nowożytne w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska. Badania w 2005 roku, „Archaeologia Historica Polona”, t. 16, pp 173-174.
Drozd A., Janowski A., Poliński D. 2009, Wczesnośredniowieczne groby komorowe na cmentarzysku w Pniu koło Bydgoszczy (badania 2005-2007), „Acta Archaeologica Pomoranica” 3, XVI Sesja Pomorzoznawcza, 22-24.11.2007 r., Szczecin, t. 1, s. 351-366.
Drozd A., Janowski A., Poliński D. 2011, Badania ratownicze przeprowadzone w 2009 roku na średniowieczno-nowożytnym cmentarzysku w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie (stanowisko 9), XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1, Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 513-521.
Drozd-Lipińska A., Pudło P., Sikora J., Trzciński Ł., Wroniecki P. 2013, Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Ostrowitem, gm. Chojnice, w świetle badań z lat 2010-2011, vol. I: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. E. Fudzińska, Malbork, s. 217-240.
Duczko W. 2000, Obecność skandynawska na Pomorzu i słowiańska w Skandynawii we wczesnym średniowieczu, [w:] Slasa Cholbergiensis. Kołobrzeg w średniowieczu, red. L. Leciejewicz, M. Rębkowski, Kołobrzeg, s. 23-44.
Duczko W. 2006, Ruś Wikingów. Historia obecności Skandynawów we wczesnośredniowiecznej Europie Wschodniej, tł. N. Kreczmar, Warszawa.
Duczko W. 2011, Wikingowie i wczesnośredniowieczna Polska, [w:] Swoi i obcy w kulturze średniowiecza. Wykłady popularnonaukowe zorganizowane w ramach VII Festiwalu Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej w Lądzie nad Wartą w dniach 18-19 czerwca 2011 roku, red. M. Brzostowicz, M. Przybył, J. Wrzesiński, Poznań-Ląd, s. 61-69.
Dulinicz M. 1998, Jaki obrządek panował na wczesnośredniowiecznym Mazowszu, [w:] Studia z dziejów cywilizacji. Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej, ed. A. Buko, Warszawa, s. 103-113.
Dulinicz M. 2009, Wczesnośredniowieczny przełom w obrządku pogrzebowym na Mazowszu, [w:] Stare i nowe w średniowieczu. Pomiędzy innowacją a tradycją, Spotkania Bytomskie 6, ed. S. Moździoch, Wrocław, s. 379-399.
Dzik M. 2011, Grobowe konstrukcje kamienne na późnośredniowiecznych cmentarzyskach w międzyrzeczu Bugu i Narwi, [w:] „In silvis, campis... et urbe”. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na s. 295-304.
Dzik M. 2012, Bi-ritual burials in the central Bug river basin during the Middle Ages, [w:] Rome, Constantinople and Newly-Converted Europe. Archaeological and Historical Evidence, red. M. Salamon, M. Wołoszyn, A. Musin, P. Špehar, M. Hardt, M.P. Kruk, A. Sulikowska-Gąska, Kraków–Leipzig–Rzeszów, t. l. I, s. 603-612.
Eisenschmidt S. 1994, Kammergräber der Wikingerzeit in Altdänemark, Bonn.
Fern C. 2005, The archaeological evidence for equestrianism in early Anglo-Saxon England, c. 450-700, [w:] Just Skin and Bones? New Perspectives on Human-Animal Relations in the Historical Past, ed. A. Pluskowski, BAR International Series, s. 43-71.
Fischer S., Soulat J., Victor H. 2009, Two papers on chamber graves, [w:] Glaube, Kult und Herrschaft: Phänomene des Religiösen im 1. Jahrtausend n. Chr in Mittel. Und Nordeuropa. 8-13 November in Frankfurt am Main. Römisch-Germanische Kommision des DAI, ed. U. von Freeden, Frankfurt, s. 185-200.
Gabriel I., Kempke T. 2011, Starigard/Oldenburg/ Hauptburg der Slawen in Wagrien VI. Die Grabfunde. Einführung und archäologisches Material, Neumünster: Wachhlotz Verlag.
Gąssowski J. 1950, Cmentarzysko w Końskich na tle zagadnienia północnej granicy Mazowsza we wczesnym średniowieczu, „Materiały Wczesnośredniowieczne” 2, s. 71-175.
Gräslund A.S. 1981, Birka IV. The Burial Customs. A study of the graves on Björkö, Stockholm.
Hakenbeck S. 2007, Situational Ethnicity and Nested Identities: New Approaches to an Old Problem, Anglo-Saxon Studies in Archaeology and History 14, red. S. Semple, H. Williams, Oxford University School of Archaeology, Institute of Archaeology, Oxford, s. 19-27.
Härke H. 1990, „Warrior Graves?”. The Background of the Anglo-Saxon Weapon Burial Rite, „Past and Present”, 126, s. 22-43.
Härke H. 2000, The circulation of weapons in Anglo-Saxon society, [w:] Rituals of Power. From Late Antiquity to the Early Middle Ages, red. F. Theuws, J. L. Nelson, Leiden: Brill, s. 377-400.
Härke H. 2006, Archaeologists and migrations. A problem of attitude?, [w:] From Roman provinces to medieval kingdoms, red. T.F.X. Noble, Routledge: New York, s. 217-229.
Härke H. 2007, Ethnicity, „race” and migration in mortuary archaeology: An attempt at a short answer, [w:] Early medieval mortuary practices. Anglo-Saxon Studies in Archaeology and History 14, Oxford: Oxbow, s. 12-18.
Hensel W. 1987, Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna. Zarys kultury materialnej, 4th edition, Warszawa.
Heather P. 2010, Imperia i barbarzyńcy. Migracje i narodziny Europy, tłum. J. Szczepański, Poznań. Empires and Barbarians, Macmillan 2009.
Hedenstierna-Jonson C. 2006, The Birka Warrior. The material culture of a martial society, Stockholm.
Hodder I. 1979, Economic and social stress and material culture patterning, „American Antiquity” 44(3), s. 446-454.
Janowski A. 2003, Misy brązowe męskim atrybutem wyposażenia? Groby z misami brązowymi na terenie ziem polskich we wczesnym średniowieczu, [w:] Kobieta – śmierć – mężczyzna, Funeralia Lednickie. Spotkanie 5, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 331-347.
Janowski A. 2011a, Early medieval chamber graves on south coast of the Baltic Sea, [w:] Der Wandel um 1000. Beiträge der Sektion zur slawischen Frühgeschichte der 18. Jahrestagung des Mittel- und Ostdeutschen Verbandes für Altertumsforschung in Greiswald, 23. bis 27. März 2009, ed. F. Biermann, T. Kersting, A. Klammt, Berlin, s. 257-267.
Janowski A. 2011b, Jeżeli umrze ktoś znaczny z nich, kopią dlań grób podobny do obszernego domu... Kilka uwag o tzw. Grobach komorowych na terenie Europy Środkowej i Wschodniej, [w:] In silvis, campis... et urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, ed. S. Cygan, M. Glinianowski, P. N. Kotowicz, Rzeszów–Sanok, s. 385-402.
Janowski A., Kurasiński T. 2003, The Graves with bronze bowls in the area of Early-Piast Poland (10th/11th to 12th century). Issues of Slavic-Scandinavian contacts, „Archaeologia historica” 28, s. 653-675.
Janowski A., Kurasiński T. 2008, (Nie)militarne naczynia. Fakty i mity, [w:] Nie tylko broń. Niemilitarne wyposażenie wojowników w starożytności i średniowieczu, red. W. Świętosławski, „Acta Archaeologica Lodziensia” 54, Łódź.
Jażdżewski K. 1951, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lutomiersku pod Łodzią w świetle badań z r. 1949, „Materiały Wczesnośredniowieczne” 1, s. 91-191.
Jażdżewski K. 1952, Sprawozdanie z badań archeologicznych na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym w Lutomiersku w 1950 r., „Materiały Wczesnośredniowieczne” 2, s. 257-264.
Jones S. 1997, The Archaeology of Ethnicity. Constructing identities in the past and present, Routledge: London–New York.
Jones S. 2007, Discourses of identity in the interpretation of the past, [w:] The archaeology of Identities, ed. T. Insoll, Routledge: London–New York, s. 44-58.
Kalaga J. 2001, Ze studiów nad wczesnośredniowiecznym obrządkiem pogrzebowym w dorzeczu Liwca, Bugu i Krzny, [w:] Najstarsze dzieje Podlasia, red. P. Urbańczyk, Siedlce, s. 137-167.
Kalaga J. 2006, Ciałopalny obrządek pogrzebowy w międzyrzeczu Liwca, Bugu i Krzny we wczesnym średniowieczu, Warszawa.
Kalaga J. 2012, Etniczność. Podejście teoretyczne i implikacje metodologiczne, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cygnot, A. Zalewska, Poznań, s. 634-672.
Kajzer L. 1996, Wstęp do archeologii historycznej w Polsce, Łódź.
Kara M. 1991, Z badań nad wczesnośredniowiecznymi grobami z uzbrojeniem z terenu Wielkopolski, [w:] Od plemienia do państwa. Śląsk na tle wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny Zachodniej, ed. L. Leciejewicz, Wrocław, s. 99-120.
Kara M. 1993, Siły zbrojne Mieszka I. Z badań nad składem etnicznym, organizacją i dyslokacją drużyny pierwszych Piastów, „Kronika Wielkopolski”, nr 3 (62), Poznań, s. 33-47.
Kara M. 1998, Wczesnośredniowieczny grób uzbrojonego kupca z miejscowości Ciepłe na Pomorzu Gdańskim w świetle ponownej analizy chronologicznej, [w:] H. Kočka-Krenz, ed. W. Łosiński, Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, s. 505-524.
Kara M. 2013, Wybrane groby z uzbrojeniem z cmentarzyska w Bodzi pod Włocławkiem – przyczynek do studiów nad obecnością „wikingów” w państwie pierwszych Piastów, [w:] Studia nad dawną Polską, t. 3, red. T. Sawicki, Gniezno, s. 117-132.
Kazakevičius V. 1996, Topory bojowe typu M. Chronologia i pochodzenie na ziemiach Bałtów, [w:] Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej: Miasta i rzemiosła, ed. Z. Kurnatowska, Wrocław, s. 233-241.
Kershaw J.F. 2013, Viking Identities. Scandinavian Jewellery in England, Oxford.
Kiersnowska T. 1992, O pochodzeniu rodu Awdańców, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, ed. S.K. Kuczyński, Warszawa, t. 5, s. 57-72.
Kleingärtner S. 2011, The Cross-Shaped Pendant, [w:] Srebrny naszyjnik z kaptorgami i krzyżowatą zawieszką z Dziekanowic, red. J. Wrzesiński, A. Wyrwa, Dziekanowice–Lednica, s. 81-97.
Kordala T. 2003, Podstawy chronologii wczesnośredniowiecznych cmentarzysk szkieletowych na północnym Mazowszu, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, ed. M. Dulinicz, Warszawa– Lublin, s. 303-310.
Kordala T. 2006, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na północnym Mazowszu, Łódź.
Kostrzewski J. 1946, Germanie przedhistoryczni w Polsce, „Przegląd Archeologiczny” 7, nr 1, s. 65-89.
Kordala T. 1966, Pradzieje Pomorza, Wrocław.
Krzysziwski A. 1995, Ein reiches Gräberfeld aus dem 10./11. Jh. in Sowinki bei Poznań, „Slavia Antiqua” 36, pp 49-72.
Kordala T. 2007, Frühmittelalterliches Grab eines Kaufmannes aus Sowinki bei Poznan in Großpolen, Germania vol. 75, s. 639-671
Kurasiński T. 2005, Topory typu M w grobach na terenie Polski wczesnośredniowiecznej – próba oceny znalezisk, [w:] Do, ut des – dar, pochówek tradycja, Funeralia Lednickie. Spotkanie 7, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 199-224.
Kurasiński T., Skóra K. 2012, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. Piotrkowski, Łódź.
Kurnatowska Z. 1992, Tworzenie się państwa pierwszych Piastów w aspekcie archeologicznym, [w:] Od plemienia do państwa. Śląsk na tle wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny Zachodniej, red. L. Leciejewicz, Wrocław, s. 78-98.
Leciejewicz L. 1989, Słowianie zachodni. Z dziejów tworzenia się średniowiecznej Europy, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Leciejewicz L. 1993, Normanowie nad Odrą i Wisłą w IX-XI wieku. „Kwartalnik Historyczny” 100, nr 4, s. 49-62.
Lehtosalo-Hilander P. 1982, Luistari III. A Burial – Ground Reflecting. The Finish Viking Age Society, Helsinki.
Leśny J. 1976, Uwagi o podstawach chronologicznych misy chrzcielnej z Wiślicy. Rozmieszczenie zachodniosłowiańskich naczyń na pustej nóżce, „Slavia Antiqua” 23, s. 193-209.
Łosiński W. 2000, Miejsce rzemiosła w dziejach handlu dalekosiężnego w krajach strefy nadbałtyckiej, [w:] Archeologia w teorii i praktyce, red. A. Buko, P. Urbańczyk, Warszawa, s. 493-506.
Mamzer H. 1998, Mit etniczny a archeologia, „Żnińskie Zeszyty Historyczne” 22, s. 11-14.
Mamzer H. 1999, Problem etniczny w archeologii, „Slavia Antiqua” 40, s. 169-201.
Miśkiewiczowa M. 1998, Mazowieckie pochówki szkieletowe w XI i XII wieku, [w:] Studia z dziejów cywilizacji. Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej, red. A. Buko, Warszawa, s. 115-118.
Modzelewski K. 2004, Barbarzyńska Europa, Warszawa.
Musianowicz K. 1960, Granica mazowiecko-drehowicka na Podlasiu we wczesnym średniowieczu, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne” 5, s. 187-229.
Müller U. 2004, Zwischen Gebrauch und Bedeutung. Studien zur Funktion von Sachkultur am Beispiel mittelalterlichen Handwaschgeschirrs (5./6. bis 15./16. Jahrhundert), Bonn.
Nadolski A. 1954, Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku, Łódź.
Nadolski A., Abramowicz A., Poklewski T. 1959, Cmentarzysko z XI wieku w Lutomiersku pod Łodzią, Łódź.
Naum M. 2005-2006, Early Christians, Immigrants and Ritualized Practise. A Case study of South-eastern Bornholm, Lund Archaeological Review, t. 11-12 (preprint – on-line acces: http://lup.lub.lu.se/luur/download?func=downloadFile&recordOId=606522&fileOId=626092, 23.12.2011)
Naum M. 2008, Homelands lost and gained. Slavic migration and settlement on Bornholm in the early Middle Ages, Lund.
Osypińska M., Osypiński P. 2012, Pochówek konia i szczątki zwierząt z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Jordanowie, woj. Lubuskie, „Archeologia Polski” 57, z. 1-2, s. 247-260.
Pearson M. P. 1999, The archaeology of death and burial, Sutton Publishing (reprint 2012 The History Press).
Piotrowski R. 2003, Uwagi na temat chronologii i interpretacji wczesnośredniowiecznych cmentarzysk mazowieckich, „Archeologia Polski”, t. 48, z. 1-2, s. 165-200.
Pokuta Z., Wojda L. 1979, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko we wsi Dębina, woj. sieradzkie, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna” 26, s. 89-121.
Pollington S. 2008, Anglo-Saxon Burial Mounds. Pricely Burial in the 6th & 7th Centuries, Anglo-Saxon Books: Swaffham.
Pudło P. 2012, Wczesnośredniowieczne miecze z terenu Polski na tle europejskim. Systematyka, technologia produkcji, zdobienia, t. 1, Łódź 2012, mps. rozprawy doktorskiej napisanej w Instytucie Archeologii UŁ. Rauhut L. 1971, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska w obudowie kamiennej na Mazowszu i Podlasiu, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, t. 1, 435-656.
Ratajczyk Z. 2011, Nowe odkrycia na cmentarzysku z okresu wczesnego średniowiecza w Ciepłem, gm. Gniew, stanowisko 6, XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1. Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 553-570.
Rębkowski M. 2007, Chrystianizacja Pomorza Zachodniego. Studium archeologiczne, Szczecin.
Rohrer W. 2009, Wikinger oder Slawen? Die Interpretationgeschichte frühpiastischer Bestattungen mit Waffenbeigabe, [w:] Mittelalterliche Eliten und Kulturtransfer östlisch der Elbe. Interdisziplinäre Beinträge zu Archäologie und Geschichte im mittelalterlichen Ostmitteleuropa, red. A. Klammt, S. Rossignol, Göttingen, s.
Rundkvist M. 2007, Early medieval burial studies in Scandinavia 1994-2003, [w:] Early Medieval mortuary practices. Anglo-Saxon Studies in Archaeology & History, red. S. Semple, H. Wiliams, Oxbow books: Oxford (preprint – on-line acces: http://chester.academia.edu/rundkvist/Papers/268795/Early_Medieval_Burial_Studies_In_Scandinavia_1994-2003; 23.12.2011).
Shennan S.J. 1989, Introduction: archaeological approaches to cultural identity, [w:] Archaeological approaches to cultural identity, ed. S. Shennan, Routledge: London–New York, s. 1-32.
Sikora J. 2010, Grób 11 z Ostrowitego na tle zagadnienia wczesnośredniowiecznych „domów zmarłych”, [w:] Religia ludów Morza Bałtyckiego. Stosunki polsko-duńskie w dziejach. Mate Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, red. M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk, Toruń, s. 294-317.
Sikora J. 2011, Swój-obcy, bogaty-biedny. O kłopotach archeologa ze zrozumieniem wczesnośredniowiecznego żałobnika, [w:] Kim jesteś człowieku?, Funeralia Lednickie. Spotkanie 13, ed. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 123-134.
Sikora J. 2012a, Wczesnośredniowieczne pochówki szkieletowe jako przejaw barbarzyńskiej mentalności? Przykłady pomorskie, [w:] Barbarzyńcy u bram, Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, Monografia oparta o materiały z VI Międzynarodowej Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Batyckiego, Wolin 5-7 sierpnia 2011, red. M. Franz, Z. Pilarczyk, Toruń, s. 88-103.
Sikora J. 2012b, Kości, zapinki, DNA czy broń? Problematyka etniczna w badaniach wczesnośredniowiecznych cmentarzysk szkieletowych w Polsce, [w:] Obcy. Funeralia Lednickie Spotkanie 14, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 333-344.
Sikora J. 2013, Głowa w grobie. Rola głowy w sposobach komunikowania tożsamości zmarłego na wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach pomorskich, [w:] Motyw głowy w dawnych kulturach. The Head Motif in Past Societies, red. L. Gardeła, K. Kajkowski, Bytów, w druku.
Sikora P. 2010, Uwagi do pochówków o wyjątkowym charakterze na słowiańskich cmentarzyskach kurhanowych z terenu Białorusi, Tak więc po owocach poznacie ich. Funeralia Lednickie. Spotkanie 12, ed. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 295-310.
Skalski K. 1995, Problem wykorzystania źródeł archeologicznych do badań nad składem drużyny pierwszych Piastów, „Kwartalnik Historyczny” 102, nr 2, s. 85-96.
Skalski K. 2002, Mazowieckie groby w obudowach kamiennych z rejonów Płocka. Przyczynek do historii politycznej drugiej połowy XI wieku, [w:] Inter Orientem et Occidentem. Studia z dziejów Europy Środkowo-Wschodniej ofiarowane Profesorowi Janowi Tyszkiewiczowi w czterdziestolecie pracy naukowej, Warszawa, s. 51-64.
Skrzyńska-Jankowska K. 2006, Wczesnośredniowieczne pogranicze polsko-ruskie w dorzeczu środkowego Bugu – główne problemy badawcze, [w:] Stan badań archeologicznych na pograniczu polsko-białoruskim od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne, ed. H. Karwowska, A. Andrzejewski, Białystok, s. 51-62.
Socha K., Sójkowska-Socha J. 2010, Górzyca. Pradziejowa nekropola nad Odrą, „Z otchłani wieków” 65, s. 81-92.
Speed G., Rogers P. W. 2004, A Burial of a Viking Woman at Adwick-le-Street, South Yorkshire, Medieval Archaeology, t. 48, s. 51-90.
Stawska V. 1993, Komunikat z badań wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Napolu, gm. Kowalewo Pomorskie, woj. toruńskie, stan. 6, [w:] Badania archeologiczne ośrodka toruńskiego w latach 1989-1992, Toruń, s. 139-144.
Stawska V. 2003, Cmentarzyska wczesnośredniowieczne z ziemi chełmińskiej w świetle najnowszych badań, „Studia nad osadnictwem średniowiecznym Ziemi Chełmińskiej” 5, s. 89-108.
Svanberg F. 2003a, Decolonizing the Viking Age 1, Stockholm: Almqvist & Wiksell International.
Svanberg F. 2003b, Death Rituals in South-East Scandinavia AD 800-1000. Decolonying Viking Age 2, Stockholm: Almqvist & Wiksell International.
Szczepanik P. 2012, Obcy to, czy nie obcy? O odmiennych formach pochówku na cmentarzyskach wczesnośredniowiecznych Słowian Zachodnich, jako domniemanym wyznaczniku „obcości”, [w:] Obcy. Funeralia Lednickie. Spotkanie 14, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 403-409.
Sztyber A. 2010, Funkcja i znaczenie kaptorg we wczesnym średniowieczu, [w:] Życie codzienne przez pryzmat rzeczy, red. P. Kucypera, S. Wadyl, Toruń, s. 43-62.
Świątkiewicz P. 2002, Uzbrojenie wczesnośredniowieczne z Pomorza Zachodniego, Łódź.
Świętosławski W. 2006, Ślady koczowników Wielkiego Stepu z X, XI, XII wieku w dorzeczach Wisły i Odry, Łódź.
Tabaczyński S. 2005, Procesy etnogenetyczne jako problem badawczy archeologii, [w:] Archeologia o początkach Słowian, ed. P. Kaczanowski, M. Parczewski, Kraków, s. 37-50.
Trotzig G. 1991, Craftmanship and function. A study of metal vessels found in Viking Age tombs on the island of Gotland, Sweden, Stockholm.
Tryjarski B. 1975, Pieczyngowie, [w:] Hunowie europejscy, Protobułgarzy, Chazarowie, Pieczyngowie, ed. Dąbrowski K., Nagrodzka-Majchrzyk T., Tryjarski B. Wrocław.
Urbańczyk P. 2000, Archeologia etniczności – fikcja czy nadzieja?, [w:] Archeologia w teorii i w praktyce, red. A. Buko, P. Urbańczyk, Warszawa, s. 137-146.
Urbańczyk P. 2008, Trudne początki Polski, Wrocław.
Urbańczyk P. 2011, Do „grobowej deski” i dalej – społeczna funkcja elitarnych pochówków w świecie nordyckim, [w:] Ekskluzywne życie – dostojny pochówek. W kręgu kultury elitarnej wieków średnich, ed. M. Rębkowski, Wolin, s. 193-203.
Wiessner P. 1983, Style and Ethnicity in the Kalahari San Projectille Point, American Antiquity 48, s. 253-276.
Williams H. 2005, Review article: Rethinking early medieval mortuary archaeology, „Early Medieval Europe”, t. 13, nr 2, s. 195-217.
Williams H. 2006, Death and Memory in Early Medieval Britain, Cambridge.
Wołoszyn M. 2004, Obecność ruska i skandynawska w Polsce w X-XII w. – wybrane problemy, [w:] „Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu”, red. M. Salamon, J. Strzelczyk, Kraków, s. 245-276.
Wójcikowie E. i A. 1973, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lubieniu, pow. Piotrków Trybunalski, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna” 20, s. 163-177.
Wrzesiński J. 2010, Kto wierzy w Odyna? Czyli zagadkowe groby w państwie Piastów, [w:] Religia ludów Morza Bałtyckiego. Stosunki polsko-duńskie w dziejach, Mare integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, ed. M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk, Toruń, s. 58-76.
Wrzesiński J. 2011, Grób ze srebrnym naszyjnikiem z Dziekanowic, [w:] Srebrny naszyjnik z kaptorgami i krzyżowatą zawieszką z Dziekanowic, red. J. Wrzesiński, A.M. Wyrwa, Dziekanowice-Lednica, s. 13-79.
Wrzesiński J., Wrzesińska A. 1998, Grób konia z Dziekanowic, „Studia Lednickie”, t. 5, s. 103-116.
Zoll-Adamikowa H. 1996, Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy a zróżnicowanie etniczne na pograniczu polsko-ruskim, [w:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, ed. M. Parczewski, Rzeszów, s. 81-90.
Zoll-Adamikowa H. 1997, Gräberfelder des 8./9.-10./11. Jhs. Mit skandinavischen Komponentem im slawischen Ostseeraum, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 49, s. 9-19.
Żak J. 1957, Czy grób uzbrojonego jeźdźca z Ciepłego, pow. tczewski, jest grobem skandynawskim?, „Archeologia Polski” 1, s. 164-180.
Żak J. 1968, Materiały do studiów nad kontaktami wchodniopomorsko-skandynawskimi z X i XI wieku – broń skandynawska, „Pomorania Antiqua” 2, s. 287-314
Licencja
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.