Słowa kluczowe
starostwo samborskie
kolonizacja
etniczność
sieć osadnicza
lokacje
migracja
pochodzenie społeczne
Jak cytować
Abstrakt
Lokatorzy osad na prawie wołoskim w starostwie samborskim w XV i XVI w. Pochodzenie terytorialne, etniczne i społeczne.
Niniejszy artykuł porusza kwestie związane z pochodzeniem lokatorów osad prawa wołoskiego na przykładzie wsi powstających w starostwie samborskim w XV i XVI w. Opiera się on przede wszystkim na analizie informacji zawartych w dokumentach lokacyjnych osad powstających na tym obszarze. Przeprowadzone badania doprowadziły do wniosków, że pierwszymi właścicielami wsi wołoskich na obszarze starostwa samborskiego byli przedstawiciele szlachty wołoskiej, pochodzący najprawdopodobniej z terenów Siedmiogrodu, którzy otrzymali w XV w. obszerne nadania ziemskie od króla Władysława Jagiełły. Z założonych przez nich osad wywodzili się kniaziowie zakładający w XVI w. nowe wsie wołoskie w obrębie domeny królewskiej. W głównej mierze byli pochodzili oni ze stanu chłopskiego, a rekrutowali się przeważnie ze zrutenizowanych rodzin kniaziowskich i z poddanych tych samych dóbr. Choć etniczni Wołosi stanowili niewielki odsetek mieszkańców starostwa samborskiego i szybko ulegali rutenizacji, to ich potomkowie wciąż wiedli prym wśród lokatorów. W pracy zwrócono również uwagę na charakterystykę rozwoju sieci osadniczej na Samborszczyźnie. Nowe osady najczęściej powstawały w niewielkiej odległości od macierzystych ośrodków wiejskich, otaczając je z różnych kierunków. Owe „wsie-córki” po pewnym czasie także mogły stać się matkami” dla kolejnych osad. Nowe lokacje powstawały zazwyczaj na terenach położonych wyżej od rodzimych miejscowości osadźców, którzy szukając pustek osadniczych, kierowali się w górę biegu cieków wodnych, będących naturalnymi szlakami komunikacyjnymi.
Finansowanie
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Bibliografia
Sources:
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Skarbu Koronnego, Dz. I: 20; Dz. LVI: 250.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Metryka Koronna, sygn. 30, 34, 37, 55, 72, 90, 91, 95.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Tzw. Metryka Litewska, Dz. IV B, sygn. 22.
Archiwum Narodowe w Krakowie, Dokumenty pergaminowe zbioru Rusieckich, sygn. ZRPerg 215.
Biblioteka Ukraińskiej Akademii Nauk we Lwowie, Zbiór dra A. Czołowskiego, sygn. 2837/III.
Publications:
Barvinskij B., Konaševiči v Peremiskij zemli v XV, XVI st. Genealogično-istorična monografia, “Zapiski
Naukovoto tovaristva imeni Ševčenka” 1930, vol. 100, part 2, p. 19–175 [Б. Барвінський, Конашевичі в Перемиській землі в XV, XVI ст. Генеалогічно-історична монографія, “Записки Наукового товариства імені Шевченка” 1930, т. 100, ч. 2, c. 19–175].
Czajkowski J., Dzieje osadnictwa historycznego na Podkarpaciu i jego odzwierciedlenie w grupach etnicznych, in: Łemkowie w historii i kulturze Karpat, ed. J. Czajkowski, part 1, Rzeszów 1992, p. 27–
Długopolski E., Przyczynki do osadnictwa wołoskiego w Karpatach, odb. ze Sprawozdania Filii c. k. Gimnazjum św. Jacka w Krakowie za rok 1916, Kraków 1916, p. 1–20.
Dobrowolski K., Migracje wołoskie na ziemiach polskich, in: Pamiętnik V Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Warszawie, Lwów 1930, p. 135–152.
Fastnacht A., Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Sanok 2007.
Gruševskij M., Materiali do istorii suspilno-političnih i ekonomičnih vidnosti Zahidn’oi Ukraini, „Zapusku Naukovogo Tovaristva imeni Sevcenka, 1905, vol. 44 [Грушевський M., Матеріали до історії суспільно-політичних і економічних відносин Західньої України, „Запуску Наукового Товариства імени Севценка”, 1905, т. LXIV].
Inkin V.F., V voprosu o proishoždenii i evoliucii voloskogo instituta “kniazia” (kneza) v galickoj derevne v XV–XVIII vv., in: Slaviano-voloskie sviazi (sbornik statiej), ed. N.A. Mohov, Kišinev 1978, p. 114–148 [В.Ф. Инкин, В вопросy о происхождении и эволюции волошского института “князя” (кнеза) в галицкой деревне в XV–XVIII вв., в: Славиано-волoские связи (сборник статей), oтв. редактор Н.А. Мохов , Кишинев 1978, c. 114–148].
Jabłonowski A., Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, vol. 7, part 1, Ziemie ruskie. Ruś Czerwona, in: Źródła Dziejowe, vol. 18, written by A. Jabłonowski, Warsaw 1902.
Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Wrocław 1991.
Jaskułkowski K., Pawlak M., Główne teorie migracji międzynarodowych: przegląd, krytyka, perspektywy, “Sprawy narodowościowe. Seria nowa” 2016, no 48, p. 128–146.
Jawor G., Etniczne oblicze osad prawa wołoskiego na przedpolu Karpat w Małopolsce i Rusi Czerwonej (XIV–XV), in: Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Materiały z konferencji – Rzeszów 9–11 V 1995, eds. M. Parczewski, p. Czopek, Rzeszów 1996, p. 301–306.
Jawor G., Migracje wołoskie w Europie Środkowej w późnym średniowieczu i u progu epoki nowożytnej,
in: Wędrówka i etnogeneza w starożytności i w średniowieczu, pod ed. Salamona i J. Strzelczyka, Instytut Historii UJ, wyd. II uzupełnione, Kraków 2010, p. 337–354.
Jawor G., Osadnictwo historyczne od XIV do początków XVII w., in: Bojkowszczyzna Zachodnia – wczoraj, dziś i jutro, ed. J. Wolski, vol 1, Warszawa 2016, p. 361–394.
Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2004.
Jawor G., Particularités de «ius Valachicum» dans la Pologne du XV e et XVI e siècles. Question de l’autorité exercée sur les paroisses orthodoxes par les knyazes, in: Studia Mediaevalia Europaea et Orientalia. Miscellanea in Honorem Professoris Emeriti Victor Spinei Oblata, ed. G. Bilavschi, D. Aparaschivei, Bucharest 2018, p. 529–544.
Jawor G., Pierwsze pokolenia mieszkańców wsi bieszczadzkich w XIV–XVI w, in: Narodziny Rzeczypospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, eds. W. Bukowski, T. Jurek, vol. 1, Kraków 2013, p. 567–582.
Jawor G., Współistnienie grup etnicznych na Rusi Czerwonej w XV–XVI wieku na przykładzie stosunku do społeczności wołoskich, “Annales UMCS”, sectio F. Historia 1997/1998, vol. 52/53, p. 53–66.
Kadlec K., Valši a valašske pravo v zemich slovanskych a uherskych. S uvodem podavajicim prehled theorii o vzniku rumunskeho naroda, Praha 1916.
Makarski W., Nazwy miejscowości dawnej ziemi przemyskiej, Lublin 1999.
Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783, Lwów 1938.
Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej od 1348 do 1607 roku [Archival materials taken mainly from the Lithuanian Metrics from 1348 to 1607], ed. A. Prochaska, Lwów 1890 .
Papee F., Skole i Tucholszczyzna, “Przewodnik Naukowy i Literacki” 1890, vol. 18.
Pulnarowicz W., U źródeł Sanu, Stryja i Dniestru. (Historia powiatu turczańskiego), Turka n. Sanem
Rybarski R., Handel i polityka handlowa Polski w XVI stuleciu, t. 1, Poznań 1928.
Stadnicki A., O wsiach tak zwanych wołoskich na północnym stoku Karpat, Lwów 1948.
Trajdos T., Początki osadnictwa Wołochów na Rusi Czerwonej, in: Łemkowie w historii i kulturze Karpat, ed. J. Czajkowski, cz. 1, Rzeszów 1992, p. 199–210.
Wyrostek L., Ród Dragów-Sasów na Węgrzech i Rusi Halickiej, “Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 1931/2, vol. 11.
Zbiór dokumentów małopolskich [Collection of Małopolska documents] (hereinafter: ZDM), part 3–4, 7, ed. S. Kuraś, I Sułkowska-Kuraś, Wrocław 1969-1975.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.