Słowa kluczowe
Osmanie
Habsburgowie
Prusy Książęce
wojsko
finanse
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł przedstawia zabiegi Zygmunta III zmierzające do uzyskania pomocy zagranicznej wobec spodziewanej w 1590 r. wojny z Turkami. Ukazano zabiegi polskie w Italii i Rzeszy, jednak wagę skupiono na dworze cesarskim i Prusach Książęcych, od których król spodziewał się realnej pomocy. Ukazano sposób argumentacji obu stron oraz przyczyny, dla których Polska nie uzyskała pomocy od cesarza, a otrzymała od Prus Książęcych. Wskazano przede wszystkim na rolę partykularnych interesów w relacjach obustronnych Polski i jej partnerów politycznych, a także tych ostatnich z Imperium Osmańskim, które zaważyły na podejmowaniu decyzji o udzieleniu bądź odmowie pomocy Polsce przeciw Turkom.
Finansowanie
Tekst powstał w ramach projektu badawczego Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, Akta skarbowe jako źródło do dziejów wojskowości staropolskiej za panowania Wazów (1587-1668), moduł 1.1, nr 11H 13 0334 82.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie:
- Archiwum Zamoyskich: 126
- Teki Adama Naruszewicza: 11
- Zbiór Dokumentów Pergaminowych: 6922
Geheimes Staatsarchiv Preußischen Kulturbesitz w Berlinie:
- I Hauptabteilung. Geheimer Rat, Repositur 9 (Polen): 2a B,
- XX Hauptabteilung – Staatsarchiv Königsberg:
- Herzogliches Briefarchiv: B1, Kasten 336
- Etats Ministerium: 111m
Źródła publikowane
Corpus iuris Polonici, t. 4/1, wyd. O. Balzer, Kraków 1910.
Divi Rudolphi II Imperatoris, Caesarii Augusti Epistolae Ineditae: Desumptae Ex Codice Manu Exarato Caesareo Classis Jur. Civ., wyd. B. Pace, Viennae 1771.
Heidenstein R., Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594, przeł. M. Gliszczyński, red. J. Byliński, W. Kaczorowski, Opole 2015.
Ottoman-Polish diplomatic relations (15th–18th century). An Annotated edition of Ahdnames and other documents, wyd. D. Kołodziejczyk, Leiden–Boston–Köln 2000.
Starożytności historyczne polskie, wyd. A. Grabowski, t. 2, Kraków 1840.
The House of Vasa and The House of Austria. Correspondence from the Years 1587 to 1668, cz. 1 (The Times of Sigismund III, 1587–1632. Volume 1), wyd. R. Skowron i inni, Katowice 2016.
Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, t. 2 (1587–1609), red. S. Grodziski, Warszawa 2008.
Opracowania
Barwicka A., Rzeczpospolita w planach dyplomacji papieskiej i habsburskiej w okresie wojny austriacko-tureckiej 1593–1606, [w:] Polska wobec wielkich konfliktów w Europie nowożytnej, wyd. R. Skowron, Kraków 2009, s. 297–307.
Barwicka-Makula A., Od wrogości do przyjaźni. Habsburgowie austriaccy wobec Polski w latach 1587-1592, Katowice 2019.
Dybaś B., Powiat piltyński w XVII w. – jego geneza i status w Rzeczypospolitej, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2003, t. 55, nr 1, s. 201–215.
Filipczak-Kocur A., Skarbowość Rzeczypospolitej 1587–1648. Projekty-ustawy-realizacja, Warszawa 2006.
Gawron P., Jan Zamoyski, kanclerz i hetman wielki koronny, wobec zmagań turecko-habsburskich w latach 1593–1605/6, [w:] Polska wobec wielkich konfliktów w Europie nowożytnej, wyd. R. Skowron, Kraków 2009, s. 23–47.
Górski T., Flotylle kozackie w służbie Jagiellonów i Wazów, Gdańsk 2006.
Gregorowicz D., Tiara w grze o koronę. Stolica Apostolska wobec wolnych elekcji w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w drugiej połowie XVI wieku, Kraków 2019.
Janiszewska-Mincer B., Mincer F., Rzeczpospolita Polska a Prusy Książęce w latach 1598–1621, Warszawa 1988.
Lepszy K., Rzeczpospolita Polska w dobie sejmu inkwizycyjnego (1589–1592), Oświęcim 2015 (reedycja).
Pieńkowski M. A., Kwestia wojny z Turcją na sejmie warszawskim 1590 roku, [w:] Studia historyczno-wojskowe, t. 6, red. K. Maksymiuk i inni, Siedlce 2015, s. 11–40.
Pieńkowski M. A., Trudna droga do władzy w Rzeczypospolitej. Sejm koronacyjny Zygmunta III 1587/1588 i sejm pacyfikacyjny 1589 roku, Warszawa 2021.
Plewczyński M., Wojny i wojskowość polska w XVI wieku, t. 3 (1576–1599), Zabrze-Tarnowskie Góry 2013.
Poumarède G., L`Empire de Venise et les Turcs XVIe–XVIIe siècle, Paris 2020.
Sas J., Układy o Ligę przeciw Turkom za Zygmunta III, „Przegląd Powszechny” 1899, t 16, nr 63, s. 54–71, 190–211 i nr 64, s. 350–369.
Tygielski W., Listy, ludzie, władza. Patronat Jana Zamoyskiego w świetle korespondencji, Warszawa 2008.
Wachowiak B., Kamieński A., Dzieje Brandenburgii-Prus na progu czasów nowożytnych (1500–1701), Poznań 2001.
Wimmer J., Wojsko i skarb Rzeczypospolitej u schyłku XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1968, t. 14, s. 3–91.
Wisner H., Dyplomacja polska w latach 1572–1648, [w:] Historia dyplomacji polskiej, red. G. Labuda, t. 2, Wrocław 1982, s. 5–161.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.