Słowa kluczowe
Mohyłowie
interwencje polskie w Mołdawii
Jan Zamoyski
Stefan Potocki
Michał Wiśniowiecki
Samuel Korecki
Jak cytować
Abstrakt
Niniejszy artykuł powstał w związku z ciągle obecną i powtarzaną przez badaczy tezą, że polskie interwencje w Mołdawii prowadzone w latach 1595–1616 były rezultatem prywatnej polityki najpierw Jana Zamoyskiego, a później magnatów ‒ zięciów Jeremiego Mohyły. Poprzez analizę sytuacji polityczno-prawnej hospodarów Mołdawii z dynastii Mohyłów wobec króla Polski i jej interpretacji staram się udowodnić, że wszystkie interwencje albo w zupełny, albo w nieoficjalny sposób były powiązane z polityką państwową Rzeczypospolitej. Najbardziej kontrowersyjna była ostatnia interwencja z lat 1615–1616, jednak brak poparcia dla niej nie wynikał z przyczyn politycznych, lecz personalnych.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD)
Libri Legationum (LL) 26, 27
Archiwum Koronne Warszawskie AKW, dz. tur., kart. 484, nr 809
Archiwum Zamoyskich (AZ) 634, 857, 3028.
Biblioteka Jagiellońska, Kraków, rkps 102
Biblioteka Ossolineum, Wrocław, rkps 2354.
Biblioteka Kórnicka, rkps 324
Źródła opublikowane
Abrahamowicz Zygmunt, Katalog dokumentów tureckich, t. 1 (Dokumenty do dziejów Polski i krajów ościennych w latach 1455–1672), Warszawa 1959.
Corfus Ilie, Documente privitoare la istoria românilor culese din arhivele polone. Secolul al XVI-lea, Bucureşti 1979.
Corfus Ilie, Documente privitoare la istoria românilor culese din arhivele polone. Secolele al XVI-lea şi al XVII-lea, Bucureşti 2001.
Corfus Ilie, Documente privitoare la istoria românilor culese din arhivele polone. Secolul al XVII-lea, Bucureşti 1983.
Corfus Ilie, Mihai Viteazul şi Polonii cu documente înedide în anexe, Bucureşti 1937.
Costin Miron, Latopis Ziemi Mołdawskiej i inne utwory historyczne, tłum., wstęp i komentarze Ilona Czamańska.
Diariusze sejmowe z roku 1597, [w:] Scriptores Rerum Polonicarum, wyd. E. Barwiński, t. 20, Kraków 1907.
Elementa ad fontium editiones, t. 27, Romae 1972.
Heidenstein Reinhold, Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594 ksiąg XII, przekład Michał Gliszczyński, Opole 2015.
Heidenstein Reinhold, Rerum Polonicarum ab excessu Sigismundi Augusti libri XII, Francofurti ad Moenum 1672.
Hurmuzaki Eudoxiu, Documente privitoare la istoria românilor, supl. 2, t. 2, București 1895.
Hurmuzaki Eudoxiu, Documente privitoare la istoria românilor, t. 3, cz. 1, Bucureşti 1880; t. 3, cz. 2, Bucureşti 1889.
Jasnowski Józef, Dwie relacje z wyprawy Zamoyskiego pod Cecorę w r. 1595, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1938, t. 10, z. 2, s. 240–255.
Joppecourt Charles de, Histoire sommaire des choses plus memorables advenves aux derniers troubles de Moldavie ou sonr descrites plusieurs batailles gaignees tant par les princes polonois, que par les Turcs et Tartares, Paris 1620, wyd. I. Barret, [w:] Papiu-Illarian Alexandru, Tesauru de monumente istorice, t. 2, Bucureşti 1863.
Kołodziejczyk Dariusz, Ottoman-Polish diplomatic relations, Leyden‒Boston‒Köln 2000.
Otwinowski Jarosz, Powodzenia niebezpiecznego ale szczęśliwego wojska JKM przy JM Panu Staroście Kamienieckim w Multaniech opisanie prawdziwe przez Jarosza Otwinowskiego roku 1600, Kraków 1601.
Pisma Stanisława Żółkiewskiego kanclerza koronnego i hetmana, Lwów 1861.
Poselstwo Wojciecha Miaskowskiego do Turcji w 1640 r., opr. Adam Przyboś, Warszawa–Kraków 1985.
Szábó K., Bethlen Gábor fejedelem politikai levelezése, Magyar Történelmi Tár 1880, s. 486–488.
Syrokomla Władysław, Przyczynki do historyi domowej w Polsce, Wilno 1858.
Veress Andrei, Documente privitoare la istoria Ardealului, Moldovei și Țării Românești, t. 4, Bucureşti 1932; t. 5, Bucureşti 1932; t. 8 (1607–1613), Bucureşti 1935; t. 9 (1614–1636), București 1936.
Volumina Constitutionum, t. 2 (1550–1609), vol. 2 (1587–1609), wyd. Stanisław Grodziski, Warszawa 2008.
Opracowania
Bazylow Ludwik, Siedmiogród a Polska, 1576–1613, Warszawa 1967.
Bieńkowska Danuta, Michał Waleczny, Katowice 1975.
Bobicescu Cristian Antim, Unia, inkorporacja czy lenno? Kilka uwag o stosunkach Mołdawii z Rzecząpospolitą podczas panowania Jeremiego Mohiły (1595–1606), w: Rzeczpospolita w XVII–XVIII wieku. Państwo czy wspólnota?, red. B. Dybaś, P. Hanczewski, T. Kempa, Toruń 2007, s. 219–239.
Ciobanu Veniamin, Idei politice la Nestor Ureche: determinării, surse, motivaţii, “Anuarul Institutului de istorie A. D. Xenopol” 1992, t. 29, s. 300.
Ciobanu Veniamin, La cumpănă de veacuri (Ţările române în contextul politicii poloneze la sfîrşitul secolului al XVI-lea şi începutul secolului al XVII-lea), Iaşi 1991.
Condurachi I. D., Solii şi agenţi ai domnilor Moldovei la Poartă în secolul al XVII-lea, Bucureşti 1920.
Czamańska Ilona, Caracterul legăturilor lui Jan Zamoyski cu Movileştii, “Arhiva Genealogică” 1996, t. 3(8), nr 3–4, s. 307–312; toż [w:] Movileştii. Istorie şi spiritualitate româneasca, t. 1 (Casa noastra Movileasca), Sfânta Manastire Suceviţa 2006, s.115–120.
Czamańska Ilona, Între familie şi Stat. Relaţiile familiale ale dinastiei Movileştilor în Polonia, [w:] Movileştii. Istorie şi spiritualitate româneasca, t. 2 (Casa noastra Movileasca), Sfânta Manastire Suceviţa, 2006, s. 263–272.
Czamańska Ilona, Kampania mołdawska Samuela Koreckiego 1615–1616, [w:] Si vis pacem, para bellum. Bezpieczeństwo i polityka Polski. Księga jubileuszowa ofiarowana prof. Tadeuszowi Dubickiemu, red. Robert Majzner, Częstochowa‒Włocławek 2013, s. 125–140.
Czamańska Ilona, Orzeł biały zwycięzca. "Wołoska Ziemia" Piotra Cieklińskiego - nowa próba interpretacji, [w:] Eruditio et interpretatio, Poznań 1997, s. 309–320.
Golimaș Alexandru, Lupta decisiva de la Tătăreni și la capitularea darabanilor deasupra Tăuteștilor, Iași 1935.
Horn Ildikó, Andrzej Batory, Warszawa 2010.
Iorga Nicolae, Doamna lui Ieremia vodă, București 1910.
Iorga Nicolae, Istoria românilor, t. 5, wyd. 2, red. C. Rezachevici, București 1998.
Janiszewska-Mincer Barbara, Rzeczpospolita Polska w latach 1600–1603 (Narastanie konfliktu między Zygmuntem III Wazą a stanami), Bydgoszcz 1984.
Milewski Dariusz, Między patronatem a współpracą - relacje Jana Zamoyskiego i hospodara mołdawskiego Jeremiego Mohyły, "Wieki Stare i Nowe" 2012, tom specjalny, s. 11–31.
Panaitescu Petru P., Mihai ViteazulI, Bucureşti 2002.
Rezachevici Constantin, Bătalia de la "Cornul lui Sas" (3/13 iulie 1612). Reconstruire, "Studii şi Materiale de Istorie Militară" 1976, t. 9, 1976, s. 59–70.
Rezachevici Constantin, Două rectificări cronologice privind istoria Moldovei în veacul al XVII-lea, "Studii. Revista de istorie” 1972, t. 25, nr 2, s. 311–314.
Rotman-Bulgaru Cristina, Relaţiile Moldovei cu Imperiul Otoman la începutul secolului al XVII-lea, “Revista de Istorie” 1976, t. 29, nr 5, s. 682.
Rzońca Jan, Sejmy z lat 1597 i 1598. Część I : Bezowocny sejm z 1597 roku, Warszawa‒Wrocław 1989.
Sas Józef, Wyprawa Zamoyskiego na Mołdawię, „Przegląd Powszechny” 1897, t. 56, nr 10, s. 74–89.
Skorupa Dariusz, Bitwa pod Bukovem 20 października 1600 r., [w:] Staropolska sztuka wojenna XVI–XVII wieku. Prace ofiarowane prof. Jaremie Maciszewskiemu, red. Mirosław Nagielski, Warszawa 2002, s. 17–43.
Skorupa Dariusz, Stosunki polsko-tatarskie 1595–1623, Warszawa 2004, s. 62–63.
Spieralski Zdzisław, Awantury mołdawskie, Warszawa 1967.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.