Abstrakt
The article will analyze the principal problems concerning research on the cultural heritage of displaced communities in Europe from the perspective of the Vlach minority. Based on the field research conducted in several countries of Europe (e.g. Greece, Macedonia, Romania, Ukraine, Slovakia and Poland), I will present the main classification of the Vlach tangible heritage with special attention paid to the most important cultural monuments, including religious building developments (churches, icons, small religious architecture). I will portray the difficulties found in protecting this heritage and the role of cultural institutions in its preservation and exposition. It can be stated that the example of the Vlachs perfectly illustrates the complex processes related to cultures which were overwhelmingly subjugated by their neighbours and lost the fight. A neighbour, usually representing the culture of the majority, was stronger culturally, economically, politically and often militarily. The article focuses on the phenomena which classical anthropology used to inspect, claiming that its role is to protect what is fading into oblivion. Thus, the analysis of the Vlach culture presented herein refers to a much wider reflection, which is a synergy of ethnography, ethnology and cultural anthropology, and to the critical studies on heritage which are emerging in Poland.Bibliografia
Assmann Jan, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych (Cultural memory. Writing, memorizing and political identity in the ancient civilizations). translated by A. Kryczyńska-Pham, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warsaw 2008, 35-37. 148
Ewa Kocój Kestrina Budina and Laurie K. Hart, ,,Northern Epiros: The Greek Minority in Southern Albania”, http:// www.culturalsurvival.org/publications/cultural-survival-quarterly/albania/northern-epiros-greekminority-southern-albania [access: 11/09/14].
Brailsford Henry N., Macedonia: its races and their future, Methuen & Co., London, 1906, http://promacedonia.org/en/hb/hb_8_4.html [access: 11/10/14].
Elsie Robert, Der Islam und die Derwisch-Sekten Albaniens. Anmerkungen zu ihrer Geschichte, Verbreitung und zur derzeitigen Lage, http://www.kakanien.ac.at/beitr/fallstudie/RElsie2.pdf [access: 11/09/14]. Emergency Restoration St. Nicholas Church, Voskopoja, http://albania.nlembassy.org/binaries/content/ assets/postenweb/a/albanie/netherlands-embassy-in-tirana/2013/may/pcf_chwb_voskopoja.pdf [access: 10/31/14].
Góral Anna, Zarządzanie miejscami kultu religijnego w kontekście rozwoju turystyki kulturowej (Managing the places of worship in the context of cultural tourism development), http://www.turystykakul turowa.org/pdf/2012_01_02.pdf [access: 5/01/12]
Gutowska Krystyna, ,,Niechciane dobra kultury: chronić czy niszczyć?” in: Dziedzictwo kulturowe – konteksty odpowiedzialności, ed. K. Gutowska (Warszawa: KNSiAPW, 2003, 97–123.
Herrmann Jürgen, The situation of national minorities in Vojvodina and of the Romanian ethnic minority in Serbia, Report Committee on Legal Affairs and Human Rights, http://www.assembly.coe.int/nw/ xml/XRef/X2H-Xref-ViewHTML.asp?FileID=11906&lang=EN [access: 11/15/14]
Janicka-Krzywda Urszula, Magia hal i połonin (The Magic of Mountain Pastures). [in:] Pasterstwo w Karpatach. Tradycja a współczesność. Szkice (Herding in the Carpathians. Tradition and Modernity. Essays), ed. M. Kiereś, (Warszawa: Centrum UNEP/GRID-Warszawa&Grafikon, 2013), 41-56.
Jawor Grzegorz, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi czerwonej w późnym średniowieczu (The Vlach settlements and their inhabitants in Red Russia in the late Middle Ages), Lublin 2004.
Kahl Thede, The Islamisation of the Meglen Vlachs (Megleno-Romanians): The Village of Naˆnti (Nótia) and the “Naˆntinets” in Present-Day Turkey, “Nationalities Papers”, 2006, 34:01, 71-90, http://www. paundurlic.com/pdf/The-islamisation-of-the-Meglen-Vlachs.pdf [access: 11/01/14].
Kłapyta Piotr, Wołosi - nomadzi Bałkanów (Vlachs – the Balkan Nomads), in: Pasterstwo w Karpatach. Tradycja a współczesność. Szkice (Herding in the Carpathians. Tradition and Modernity. Essays), ed. M. Kiereś, (Warszawa: Centrum UNEP/GRID-Warszawa&Grafikon, 2013), 29-37.
Kocój Ewa, ,,Zwyczaje cyklu dobowego w prawosławnych monastyrach w Rumunii, czyli o wzajemnych związkach materialnego i niematerialnego dziedzictwa kultury (The customs of a circadian rhythm in the Orthodox Romanian monasteries. About the mutual relationships between tangible and intangible cultural heritage), Teologia i człowiek, 2013, Issue 21, 83-103.
Kosmala Gerard and Chylińska Dagmara, Trudne dziedzictwo. Upamiętnienia poległych podczas I wojny światowej żołnierzy niemieckich na Śląsku (Difficult heritage. Commemorating the German soldiers who died in Silesia during World War I), http://www.zgrit.uni.wroc.pl/strona%20internetowa%20 pomniki/index.html [access: 10/10/14].
Kowalski Krzysztof, O istocie dziedzictwa europejskiego – rozważania (On the Nature of European Heritage – reflections), Cracow: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2013.
Kucypera Paweł and Wadyl Sławomir, Kultura materialna (Material Culture), http://www.academia. edu/2378887/MATERIAL_CULTURE_KULTURA_MATERIALNA_CO-AUTHOR_P._KUCY PERA_ [access: 11/11/14].
Luković Miloš, Transhumantní migrace pastevců v centrálních a západních oblastech Balkánu, [in:] Tradíčni agrárni kultura v kontextu společenského vývoje středni Evropy a Balkánu, Eds. Z. Kłodnicki, M. Luković, P. Slarkovský, R. Stoličná, M. Válk, ,”Etnologické Studie”, Brno, 2012, 12, 147-196.
Mauro-Valachica, https://notendur.hi.is//~maurizio/danubiana/maurovalachica.htm [access: 10/24/14].
Mulet Wojciech, Wołosi w Ochotnicy (Vlachs in Ochotnica), http://skansen-studzionki.pl/?p=116 [access: 10/13/14].
Nitsiakos, Vassilis, On the Border: Transborder Mobility, Ethnic Groups and Boundaries on the AlbanianGreek Frontiers, http://www.brad.ac.uk/ssis/media/ssis/ceer/2011/Nitsiakos_review.pdf [access: 11/10/14].
Nowicka Ewa, Nasz język rozumieją aniołowie. Arumuni we współczesnym świecie (Angels understand our language. Aromanians in the modern world), Cracow: Nomos, 2011.
Rapper Gilles de, Better than Muslims, not as good as Greeks. Emigration as experienced and imagined by the Albanian Christians of Lunxhëri”, in: The New Albanian Migration, ed. R. King, N. Mai, S.Schwandner-Sievers (Sussex Academic Press, 2005), 173-194.
REPORT ON THE STATE OF HUMAN RIGHTS OF RUMANIANS AND VLACHS IN SERBIA, http:// www.banatul.com/info/banat-history-romanians-in-serbia.shtml/ [access: 11/15/14].
Rousseva, R. 2006. Iconographic characteristics of the churches in Moschopolis and Vithkuoi (Albania), Makedonika, Vol. 35, http://media.ems.gr/ekdoseis/makedonika/makedonika_35/ekd_pemk_35_ Russeva.pdf [access: 10/31/14].
Palushi Ahilino, ,,The life cycle of St. Nicholas conducted in Basilica of “St. Nicholas” in Voskopoje, Anglisticum Journal (IJLLIS), Volume: 2, Issue: 4, http://pakacademicsearch.com/pdf-files/lan/ 170/312-315%20Volume%202%20Number%204%20%20August%202013.pdf [access: 10/31/14].
Słownik gwary i kultury podhalańskiej (Dictionary of the Podhale dialect and culture) [in:] M. Madejowa, A. Mlekodaj, K. Sikora (Eds.), Góry i góralszczyzna w dziejach i kulturze pogranicza polsko-słowackiego (Podhale, Spisz, Orawa, Gorce, Pieniny). Literatura i język (Mountains and highlander culture in the history and culture of the Polish and Slovak border (Podhale, Spiš, Orava, Gorce, Pieniny Mountains. Literature and Language), Nowy Targ 2005, 171-175.
Шевцова Галина, Дерев'яні церкви Укрраїни, Київ 2007.
Truszkowski Witold, Studia socjolingwistyczne z dialektologii rumuńskiej na materiale wsi Dragus w Siedmiogrodzie rumuńskim w konfrontacji z polską gwarą wsi Ochotnica Dolna w Gorcach (Sociolinguistic studies on the Romanian dialectology – case study of the Dragus village in Transylvania in confrontation with the Polish dialect of the Ochotnica Dolna village in Gorce), (Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1996).
Tunbridge John E. and Ashworth G.E., Dissonant heritage - The Management of the Past as a Resource in Conflict, (Chichester: Wiley & Sons, 1996).
The Vlachs. Report, “Greek Monitor of Human & Minority Rights”, 1995, Vol. 1 No. 3 December (MayJune 1994), http://www.greekhelsinki.gr/english/reports/vlachs.html [access: 10/19/14].
Voskopojë Churches, http://www.wmf.org/project/voskopoj%C3%AB-churches [access: 10/31/14].
Wace Alan J.B., and Thompson M.S., The Nomads of the Balcans (London: Methuen&Co. LTD, 1914), https://archive.org/stream/nomadsofbalkansa00wace#page/n9/mode/2up [access: 10/28/14]. http://www.istro-romanian.net/ [access: 10/24/14].
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.