Słowa kluczowe
1508
Ius Valachicum
Romanian legal history
medieval Transylvania
Jak cytować
Abstrakt
The document known as Statutele Făgărașului (The Statutes of Făgăraș), issued on 15 May 1508, can be considered a monument of old Romanian legislation. The Latin original document was published for the first time in 1885 (in Hungary) and then in 1921 (in Romania). Over the years several authors have translated short parts of the text, which they considered to be of interest for their own research, but a full translation into modern languages was never made until now. Our study solves this problem, rendering in the annex the full transcription and translation of The Statutes of Făgăraș. First, I offer a brief presentation of the historical evolution of the medieval Land of Făgăraș (Țara Făgărașului) from the 14th century until 1508, the year of the document’s issuance. Then I explain how the historical framework facilitated the preservation of the Romanian legal traditions and practices, and we indicate the various articles of the Statutes which reflect specific aspects pertaining to the way of life and the customary law of the Romanians – nobles or lowborn – from Făgăraș. Last but not least, I made a comparison between The Statutes of Făgăraș and the customary laws of the Saxons and Szeklers from Transylvania in the same timeframe.
Bibliografia
A Középkori Magyarország Levéltári Forrásai, https://hungaricana.hu/hu/adatbazisok/a-kozepkori-magyarorszag-leveltari-forrasai/ [accessed 13.3.2024].
A Nemes Székely Nemzetnek Constitutióji, Privilegiumai, és a Jószág leszállását tárgyazó némelly törvényes itéletei, több hiteles Leveles–tárokból egybe–szedve, Pest 1818, p. 40–51.
Ardelean F. N., Organizarea militară în Principatul Transilvaniei (1541–1691), Cluj-Napoca 2019.
Bak J. M., Decreta Regni Mediaevalis Hungariae. The Laws of the Medieval Kingdom of Hungary, Budapest, 2019, https://digitalcommons.usu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1003&context=lib_mono [accessed 27.03.2024].
Bogan I., Documente privitoare la relațiile Țării Românești cu Brașovul și cu Țara Ungurească în sec. XV și XVI, vol. 1 (1413–1508), București 1905.
Bónis Gy., Hübériség és rendiség a középkori magyar jogban, Cluj 1948.
Cange Du et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, t. 7, Niort 1886.
Ciobanu I., Hulea V., Geneza și modele de sancționare a furtului în legislația penală a Republicii Moldova, „Avocatul Poporului” 2008, vol. 12, p. 10–13.
Cosma E., A Historiographical Survey of „Jus Vlachicum” among Romanians and Vlachs, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 2023, vol. 30, p. 271–313. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2023.30.16
Cosma E., Din practicile juridice de la Rășinari: „Jus Valachicum” în două ascultări de martori (1738 și 1776–1777), „Anuarul Institutului de Istorie ‘G. Bariţiu’. Series Historica” 2019, suppl. 58 (Cultură scrisă și civilizație în Transilvania secolelor XIII–XIX), p. 251–289.
Cosma E., „Jus Valachicum” legiferat în ”Statutele Făgărașului” (15 mai 1508), „Acta Terrae Fogarasiensis” 2023, vol. 12, p. 43–58.
Cosma E., The Bishops’ house in the Romanian pastoral village of Rășinari (Mărginimea Sibiului) and its hidden treasures: „Book of the Boundaries” & Deed of Donation (1488, 1383) and „Transmissionales in causa Possesionis Resinar contra Liberam Regiamque Civitatem Cibiniensem” (1784), „Eikón Imago”, vol. 12 (Imago, ius religio. Religious images in illustrated legal manuscripts and printed books (9th–20th centuries), eds. M.Al. Bilotta, G. del Monaco, Madrid 2023, p. 73–90. DOI: https://doi.org/10.5209/eiko.81756
Densușianu N., Monumente pentru istoria Țierei Făgărașului, vol. 1, București 1885, p. 8–9.
Documenta Romaniae Historica. B. Țara Românească, vol. 1 (1247–1500), eds. P.P. Panaitescu, D. Mioc, București 1966, p. 12 (no 3).
Documente privitoare la istoria românilor, vol. 2, part 2 (1451–1510), eds E. de Hurmuzaki, București 1891.
Drăgan I., Nobilimea românească din Transilvania între anii 1440–1514, București 2000.
Faraon Gh., Aspecte privind istoria Țării Făgărașului. Boieri din Vad în scaunele asesoriale de judecată, „Acta Terrae Fogarasiensis” 2016, vol. 5, p. 13–21.
Glosar de termeni și expresii din documentele latine privind istoria medie a României, ed. D. Prodan, București 1965 [in] Oxford Latin Dictionary, Oxford 1968, p. 1817.
Istoria dreptului românesc, ed. V. Hanga, vol. 1, București 1980.
Jawor G., Ethnic aspects of settlement in ius valachicum in medieval Poland (from the 14th to the beginning of the 16th century), „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 2015, vol. 22, no. 1, p. 47–57, https://pressto.amu.edu.pl/index.php/bp/article/view/3898/4042 [accessed 25.03.2024]. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2015.22.4
Jawor G., Le rȏle des corvées dans le système des redevances acquittées par les habitants des villages de ius Valachicum en Petite-Pologne et en Ruthénie de la Couronne aux et XVIe siècles, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 2019, vol. 26, p. 249–267, https://pressto.amu.edu.pl /index.php/bp/article/view/ 19687/20940 [accessed 25.03.2024]. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2019.26.14
Kolozsvári S., Ovári K., Magyarországi jogtörténeti emlékek. A magyar törvényhatóságok jogszabályainak gyüjteménye. I. Kötet. Az Erdélyi törvényhatóságok jogszabályai / Monumenta Hungariae juridico-historica. Corpus statutorum Hungariae municipalium. Tomus I. Statuta et constitutiones municipiorum Transsylvaniae ab antiquissimis temporibus usque ad finem seculi XVIII., vol. 1, Budapest 1885, p. 169–175.
Lukács A., Țara Făgărașului în evul mediu (secolele XIII–XVI), București 1999, p. 116–118.
Luković M., Zakon vlahom (Ius Valachicum) in the charters issued to Serbian medieval monasteries and kanuns regarding Vlachs in the early Ottoman tax registers (defters), „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 2015, vol. 22, no. 1, p. 29–47, https://pressto.amu.edu.pl/index.php/bp/article/view/3897/4041 [accessed 25.03.2024]. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2015.22.3
Mádly L., Statutele municipale săsești 1583 – geneza lor istorică și prevederile penale, „Acta Musei Napocensis” 2000–2001, vol. 37–38, p. 259–266.
Magina L., Instituția judelui sătesc în Principatul Transilvaniei, Cluj-Napoca 2014.
Meteș St., Din istoria dreptului românesc din Transilvania, „Academia Română. Memoriile Secțiunii Istorice”, ser. 3, vol. 17, mem. 4, București 1935, p. 87–118 (here: p. 93).
Meteș St., Vieața agrară, economică a Românilor din Ardeal și Ungaria. Documente contemporane, vol. 1 (1508–1820), București 1921, p. 243–248.
Moga I., Din trecutul economic și administrativ al Săliștei în secolul al XVI–XVIII-lea [in:] Ioan Moga, scrieri istorice (1926–1946), eds. M. Dan, A. Rădițiu, Cluj 1973, p. 113–129.
Monumenta Comitialia Regni Transylvaniae. Erdélyi orszàggyülési emlékek, Vol. 1–2, ed. S. Szilàgyi, Budapest 1876.
Pascu St., Hanga V. (eds.), Crestomație pentru studiul istoriei statului și dreptului R.P.R. II (Feudalismul I), București 1958, p. 713–715.
Pop I. A., Genealogie și istorie: o familie boierească din Țara Făgărașului în secolele XV–XVII [in:] D. Prodan. Puterea modelului, eds. N. Bocșan, N. Edroiu, L. Maior, A. Răduțiu, P. Teodor, Cluj-Napoca 1995, p. 41.
Pop I. A., Hunedoreștii: o familie europeană, Cluj-Napoca 2020.
Pop I. A., Instituții medievale românești: adunările cneziale și nobiliare (boierești) în secolele XIV–XVI, Cluj-Napoca 1991.
Pop I. A., Istoria Transilvaniei medievale: de la etnogeneza românilor până la Mihai Viteazul, Cluj-Napoca 1997.
Prodan D., Boieri și vecini în Țara Făgărașului în sec. XVI–XVII, „Anuarul Institutului de Istorie din Cluj” 1963, vol. 6, p. 161–312.
Spulber C. A., Latină juridică clasică și medievală. Texte alese din legi, formule, documente, scriitori pentru uzul studenților în drept, Cernăuți 1930, p. 147–148.
Rus V., Documente din Rășinari (sec. XIV–XVIII). Traducerea în latină (după 1761) a cărții ocolniță de la Rășinari din 1488 și a extrasului actului de danie din 1383. Ediție de documente [in:] Patrimoniul istorico-juridic românesc din Mărginimea Sibiului (Rășinari, Săliște), ed. E. Cosma, Cluj-Napoca–Gatineau 2020, p. 285–394.
Simon Al., Pământurile Crucii: Românii și cruciada târzie, Cluj-Napoca 2012.
Szádeczky Kadoss L., A Székely Nemzet története és alkotmánya, Budapest 1927.
Szádeczky L., Făgărași történeti emlékek, „Erdélyi Múzeum” 1892, vol. 9, no. 6, p. 326–345.
Székely oklevéltár, vol. 2 (1520–1571), ed. K. Szabó, Cluj 1876, p. 119–127.
Urkundenbuch zur Geschichte der Deutschen in Siebenbürgen, eds. G. Gündisch, H. Gündisch, G. Nussbächer, K. G. Gündisch, vol. 6–7, București 1981–1991.
Vizauer V. V., Statutele Făgărașului din anul 1508, „Anuarul Institutului de Istorie ‘George Bariţiu’ din Cluj-Napoca” 2022, vol. 61, p. 71–90.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Victor V. Vizauer
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.