Słowa kluczowe
film
pokolenie ’68
Nowa Fala
metafora
Stanisław Barańczak
Julian Kornhauser
Ewa Lipska
Adam Zagajewski
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł prezentuje rolę filmu w poezji pokolenia ’68 – głównie Stanisława Barańczaka, ale także Juliana Kornhausera, Ewy Lipskiej i Adama Zagajewskiego. Nowofalowi twórcy sięgali w wierszach po postacie aktorów (m.in. Humphrey Bogart, Gary Cooper, duet Laurel i Hardy, Charlie Chaplin, Ali McGraw), bohaterów, tytuły, sceny, gatunki filmowe oraz związane z kinem czy, rzadziej, produkcjami telewizyjnymi przeżycia i wnioski. Pozwalało to werbalizować, wręcz „tłumaczyć” na zmysłowe kategorie kwestie dotyczące wyborów etycznych, kondycji człowieka zagubionego w zderzeniu ze światem i nieraz z góry skazanego w tym starciu na porażkę, przemijania oraz prób ominięcia jego bezlitosnych praw.
Bibliografia
Barańczak, Stanisław. „E.E., przybysz z innego świata”. W Stanisław Barańczak, Tablica z Macondo. Osiemnaście prób wytłumaczenia, po co i dlaczego się pisze, 191–199. Londyn: Wydawnictwo „Aneks”, 1990.
Barańczak, Stanisław. „O pisaniu wierszy”. W Stanisław Barańczak, Tablica z Macondo. Osiemnaście prób wytłumaczenia, po co i dlaczego się pisze , 237–240. Londyn: Wydawnictwo „Aneks”, 1990.
Barańczak, Stanisław. Odbiorca ubezwłasnowolniony. Teksty o kulturze masowej i popularnej. Zredagowane przez Adam Poprawa. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 2017.
Barańczak, Stanisław. Wiersze zebrane. Kraków: a5, 2007.
Bartczak, Kacper. „Ciemna materia i błona wiersza”, https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/recenzje/ciemna-materia-blona-wiersza/ (dostęp: 7.01.2021).
Barthes, Roland. „Twarz Grety Garbo”. W Roland Barthes, Mitologie. Przetłumaczone przez Adam Dziadek, 98–99. Kraków: Wydawnictwo Aletheia, 2008.
Biedrzycki, Krzysztof. Świat poezji Stanisława Barańczaka. Kraków: Universitas, 1995.
Bieńczyk, Marek. „O trzy drinki do tyłu”. W Marek Bieńczyk, Książka twarzy, 77 –82. Warszawa: Świat Książki, 2011.
Bierezin Jacek. „Wielomiesięczne kryzysy”. NaGłos 29, nr 4 (1991): 65–66.
„Wielomiesięczne kryzysy”. W Określona epoka. Nowa Fala 1968–1993. Wiersze i komentarze. Zredagowane przez Tadeusz Nyczek, 45–46. Kraków: Oficyna Literacka, 1994.
Birkholc, Robert. „Charlie Chaplin w modernizmie wernakularnym polskiego dwudziestolecia międzywojennego”. Tekstualia 57, nr 2 (2019): 19–35.
Bogalecki, Piotr. „Niepodjęta terapia Stanisława Barańczaka. Próba diagnozy postsekularnej”. W Piotr Bogalecki, Szczęśliwe winy teolingwizmu. Polska poezja po roku 1968 w perspektywie postsekularnej, 201–220. Kraków: Universitas, 2016.
Czabanowska-Wróbel, Anna. „«Oddajcie mi moje dzieciństwo…». Pamięć i zapomnienie w twórczości Adama Zagajewskiego”. W Anna Czabanowska-Wróbel, Utopia powtórzenia. Powtórzenie, podmiotowość, pamięć w literaturze modernizmu, 271–286. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019.
Czabanowska-Wróbel, Anna. „Ogień życia. Cykl wierszy Adama Zagajewskiego o matce”. W Anna Czabanowska-Wróbel, Utopia powtórzenia. Powtórzenie, podmiotowość, pamięć w literaturze modernizmu, 257–270. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019.
Czaja, Kamila. „Być «Bogie’em»? O cytowaniu Bogarta i Casablanki w literaturze”. W Opus citatum. O cytacie w kulturze. Zredagowane przez Anna Jarmuszkiewicz i Justyna Tabaszewska, 109–120. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014.
Czaja, Kamila. „Widmo bogartowskie. Literackie nawiedzenia”. FA-art 90, nr 4 (2012): 37–51.
Czyżak Agnieszka. „Kwestia wyboru”. W Poeta i duch wolności. Szkice o twórczości Stanisława Barańczaka. Zredagowane przez Piotr Śliwiński, 205–213. Poznań: Wydawnictwo WBPiCAK, 2016.
Dembińska-Pawelec. Joanna. „Wyspa wśród morza. Na marginesie wiersza Stanisława Barańczaka Płynąc na Sutton Island”. W Ameryka Barańczaka. Zredagowane przez Sylwia Karolak i Ewa Rajewska, 105–119. Kraków: Universitas, 2018.
The Faber Book of Movie Verse. Zredagowane przez Philip French i Ken Wlaschin. Londyn–Boston: Faber and Faber, 1993.
Foks, Darek. „Wstęp”. W Zawrót głowy. Antologia polskich wierszy filmowych. Zredagowane przez Darek Foks, 5–10. Łódź: Narodowe Centrum Kultury Filmowej, 2018.
French Philip. „Introduction: A Poet and Pedant Overture”. W The Faber Book of Movie Verse. Zredagowane przez Philip French i Ken Wlaschin, 1–26 . Londyn–Boston: Faber and Faber, 1993.
Giemza, Lech. „Ironiczny autoportret Stanisława Barańczaka”. Napis 14 (2008): 421–431.
Hłasko, Marek. Piękni dwudziestoletni. Warszawa: Czytelnik, 1989.
Jackiewicz, Aleksander. „Zapiski krytyczne. Bogart”. Film 909, nr 19 (1966): 14.
Jäkel, Olaf. Metafory w abstrakcyjnych domenach dyskursu. Kognitywno-lingwistyczna analiza metaforycznych modeli aktywności umysłowej, gospodarki i nauki. Przetłumaczone przez Monika Banaś i Bronisław Drąg. Kraków: Universitas, 2003.
Jaworski, Krzysztof. „Zabawy medialne w poezji polskiej po roku 1989 (kilka uwag z perspektywy uczestnika i obserwatora)”. W Literatura w mediach. Media w literaturze. Doświadczenia odbioru. Zredagowane przez Katarzyna Taborska i Wojciech Kuska, 97–106. Gorzów Wielkopolski: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wielkopolskim, 2010.
Jaworski, Marcin. „Implozja wiersza. O amerykańskiej poezji Stanisława Barańczaka”. W Poeta i duch wolności. Szkice o twórczości Stanisława Barańczaka. Zredagowane przez Piotr Śliwiński, 141–155. Poznań: Wydawnictwo WBPiCAK, 2016.
Kandziora, Jerzy. Ocalony w gmachu wiersza. O poezji Stanisława Barańczaka. Warszawa: Wydawnictwo IBL, 2007.
Kanfer, Stefan. Humphrey Bogart. Twardziel bez broni. Przetłumaczone przez Bożena Markiewicz. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2012.
Kantyka, Przemysław. „Poezja filmowa – film poetycki”. Media – Kultura – Komunikacja Społeczna 7 (2011): 153–166.
Kornhauser, Julian. Dom, sen i gry dziecięce. Kraków: Znak, 1995.
Kornhauser, Julian. Wiersze zebrane. Poznań: Wydawnictwo WBPiCAK, 2016.
Koschany, Rafał. „Chaplin jako Charlie. Od figury kina do figury poetyckiej”. Kwartalnik Filmowy 37–38 (2002): 82–90.
Koschany, Rafał. „Literackie filmy urojone”. W Kino, którego nie ma. Zredagowane przez Piotr Zwierzchowski i Adam Wierski, 54–71. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytety Kazimierza Wielkiego, 2014.
Koschany, Rafał. „Pograniczność sztuki i filmoznawstwo interdyscyplinarne. Przykład poezji «filmowej»”. Człowiek i Społeczeństwo 34 (2012): 79–91.
Kövecses, Zoltán. Metaphor in Culture. Universality and Variation. Nowy Jork: Cambridge University Press, 2005.
Lakoff, George i Mark Johnson, Metafory w naszym życiu. Przetłumaczone przez Tomasz P. Krzeszowski. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2010.
Lakoff, George i Mark Turner. More than Cool Reason. A Field Guide to Poetic Metaphor. Chicago–Londyn: The University of Chicago Press, 1989.
Lipska, Ewa. Czytnik linii papilarnych. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015.
Lipska, Ewa. Dom Spokojnej Młodości. Wiersze wybrane. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1979.
Lipska, Ewa. „Nie ma we mnie rozpaczy. Nigdy jej nie było. Łzy zostawiam sobie do podlewania kwiatów” [rozmawia Dorota Wodecka], https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,152731,25052455,ewa-lipska-lzy-zostawiam-sobie-do-podlewania-kwiatow.html (dostęp: 7.01.2021).
Lipska, Ewa. Nie o śmierć tutaj chodzi, lecz o biały kordonek. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982.
Lipska, Ewa. Pamięć operacyjna. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2017.
Lipska, Ewa. Sefer. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2009.
Lipska, Ewa. Sklepy zoologiczne. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001.
Misiak, Iwona. „Stanisława Barańczaka dialog chirurga i demiurga”. Teksty Drugie 105, nr 3 (2007): 68–92.
Mizerkiewicz, Tomasz. „Potępieńcze swary? O sporze Bierezina z Barańczakiem”. Polonistyka 384, nr 4 (2001): 220–224.
Mościcki, Paweł. Chaplin. Przewidywanie teraźniejszości. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2017.
Mulet, Katarzyna. „Trauma wyobcowania w Atlantydzie i innych wierszach Stanisława Barańczaka. W Literatura polska obu Ameryk. Studia i szkice. Seria pierwsza. Zredagowane przez Beata Nowacka i Bożena Szałasta-Rogowska, 363–375. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014.
Niewinni kaznodzieje. Filmowy zestaw wierszy poetów polskich urodzonych w latach 1958–1985. Zredagowane przez Darek Foks. Warszawa–Skierniewice: Polska Federacja Dyskusyjnych Klubów Filmowych, 2001.
Okoński, Michał i Adam Szostkiewcz. „Poeta w krawacie” [rozmowa ze Stanisławem Barańczakiem]. Tygodnik Powszechny nr 51–52 (1994): 12–13.
Opacka-Walasek, Danuta. Chwile i eony. Obrazy czasu w polskiej poezji drugiej połowy XX wieku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2006.
Opacka-Walasek, Danuta. „«…ta próba jest grana tak, że się na raz dzieją wszystkie sceny». Teatralizacje Stanisława Barańczaka”. W Literatura polska w świecie. Tom VI. Barańczak. Postscriptum. Zredagowane przez Romuald Cudak i Karolina Pospiszil, 27–42. Katowice: Wydawnictwo Gnome, 2016.
Pawelec, Dariusz. Czytając Barańczaka. Katowice: Wydawnictwo Gnome, 1995.
Pawelec, Dariusz. „W poszukiwaniu «świata nieogarnionych rzeczy»”. Fabryka Silesia 10, nr 3 (2015): 100–103.
„Pesymista, który nie podnosi głosu. Ze Stanisławem Barańczakiem e-mailem rozmawia Michał Cichy”. Magazyn Gazety Wyborczej 349, nr 35 (1999): 20–22.
Poprawa, Adam. „Barańczak. 14 akapitów”. Czas Kultury 184, nr 1 (2015): 116–121.
Poprawa, Adam. „Krytyka filmowa Barańczaka”. W Literatura polska w świecie. Tom VI. Barańczak. Postscriptum. Zredagowane przez Romuald Cudak i Karolina Pospiszil, 100–113. Katowice: Wydawnictwo Gnome, 2016.
Poprawa, Adam. „Mitologie Barańczaka. Wypisy porównawcze”. W „Obchodzę urodziny z daleka…”. Szkice o Stanisławie Barańczaku. Zredagowane przez Joanna Dembińska-Pawelec i Dariusz Pawelec, 32–42. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007.
Poprawa, Adam. „Nieufność i afirmacja. O kulturze masowej w twórczości Stanisława Barańczaka”. Literatura i Kultura Popularna 3 (1992): 77–105.
Poprawa, Adam. „Ogórki małosolne antropomorfizowane. Próby o wierszu Za szkłem”. Przestrzenie Teorii 26 (2016): 185–194.
Poprawa, Adam. „Posłowie”. W Stanisław Barańczak, Odbiorca ubezwłasnowolniony. Teksty o kulturze masowej i popularnej. Zredagowane przez Adam Poprawa, 483–510. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 2017.
Przymuszała, Beata. „Usuwanie się ziemi – Ameryka Barańczaka”. W Ameryka Barańczaka. Zredagowane przez Sylwia Karolak i Ewa Rajewska, 121–132. Kraków: Universitas, 2018.
Rajewska, Ewa. „Pauza Barańczaka”. W Poeta i duch wolności. Szkice o twórczości Stanisława Barańczaka. Zredagowane przez Piotr Śliwiński, 175–182. Poznań: Wydawnictwo WBPiCAK, 2016.
Rasse, Carina, Alexander Onysko i Francesca Citron. „Conceptual metaphors in poetry interpretation: a psycholinguistic approach”. Language and Cognition 12, nr 2 (2020): 310–342.
Sławek, Tadeusz. Rozmowa. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1985.
Sławiński, Janusz. „Wielka metafora”. W Słownik terminów literackich. Zredagowane przez Janusz Sławiński. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 2008.
Stachówna, Grażyna. „Pięćdziesiąt cztery lata oglądania Casablanki”. Dialog 476, nr 7 (1996): 133–148.
Tabęcki, Jacek. „Humphrey Bogart: W czasie i poza czasem”. Iluzjon 18, nr 2 (1985): 7–17.
W samo południe (1952), https://www.imdb.com/title/tt0044706/mediaviewer/rm365116416/ (dostęp: 7.01.2021).
Waksmund, Ryszard. „Historia dzieciństwa – historia kina”. Studia Filmoznawcze 33 (2012), 171–185.
Wójtowicz, Aleksander. „Charlie w Inkipo. Chaplin według Pierwszej Awangardy”. Kwartalnik Filmowy 70 (2010): 6–14.
Zagajewski, Adam. Anteny. Kraków: a5, 2005.
Zagajewski, Adam. Asymetria. Kraków: a5, 2014.
Zagajewski, Adam. „Odeszli wielcy poeci”. W Adam Zagajewski, Substancja nieuporządkowana, 101–120. Kraków: Znak, 2019.
Zagajewski, Adam. Płótno. Paryż: „Zeszyty Literackie”, 1990.
Zagajewski, Adam. Prawdziwe życie. Kraków: a5, 2019.
Zagajewski, Adam. Wiersze wybrane. Kraków: a5, 2017.
Zawrót głowy. Antologia polskich wierszy filmowych. Zredagowane przez Darek Foks. Łódź: Narodowe Centrum Kultury Filmowej, 2018
Licencja
Za prawa cytowania fragmentów innych publikacji (tekstów, tabel, rycin oraz ilustracji) odpowiedzialni są autorzy artykułu.