Słowa kluczowe
etos naukowca
nauka akademicka
nauka postakademicka
nauka przemysłowa
anomia
system nauki w Polsce
publiczne finansowanie nauki w Polsce
Jak cytować
Abstrakt
Współczesna nauka odchodzi od idei autonomicznej „republiki” Michaela Polanyi’ego (1962) i stopniowo podporządkowuje się instytucjom politycznym i ekonomiczno-społecznym. Procesowi temu towarzyszą zmiany w jej normatywnej strukturze. Polska, jako państwo z doświadczeniem transformacji ustrojowej, jest idealnym przypadkiem do studium ewolucji etosu nauki pod wpływem czynników rynkowych i politycznych. W artykule tym podejmujemy próbę odpowiedzi na pytanie o to, jakie wartości i normy są podzielane przez naukowców z Polski. Wyniki reprezentatywnego badania sondażowego przeprowadzonego wśród 801 naukowców przeanalizowano z wykorzystaniem konfirmacyjnej analizy czynnikowej i rozmytej analizy skupień. Analiza statystyczna pokazała dużą złożoność struktury normatywnej nauki, wykraczającą poza oczekiwania sformułowane w hipotezie, w oparciu o teorie Roberta Mertona i Johna Zimana. Wyróżniliśmy trzy odrębne grupy badaczy kierujące się w swoim życiu zawodowym różnymi zespołami wartości i norm (nauka akademicka, postakademicka i przemysłowa) oraz klaster badaczy o niezidentyfikowanym systemie zasad. Argumentujemy, że przy podejmowaniu decyzji dotyczących wszelkich przyszłych reform systemu należy brać pod uwagę złożoność normatywną i aksjologiczną nauki.
Finansowanie
Wydanie tego tomu nie byłoby możliwe bez wsparcia otrzymanego w ramach projektu MNISW Dialog (0022/DLG/2019/10), za co redaktor wyraża podziękowanie.
Bibliografia
Anderson, M.S., Ronning, E.A., De Vries, R. i Martinson, B.C. (2010). Extending the Mertonian norms: Scientists’ subscription to norms of research. The Journal of Higher Education 81(3): 366–393.
Barber, B. (1952). Science and the social order. Glencore: Free Press.
Barnes, B.S. i Dolby, R.G.A. (1970). The scientific ethos: A deviant viewpoint. European Journal of Sociology / Archives Européennes de Sociologie / Europäisches Archivfür Soziologie 11(1): 3–25.
Barnes, B. (2007). Catching Up With Robert Merton. Scientific Collectives as Status Groups. Journal of Classical Sociology 7 (2): 179–192.
Bieliński, J. (2013). Między anomią a fatalizmem. Regulacja społeczna w Polsce w okresie zmiany systemowej. Warszawa: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Bieliński, J. (2015). Between Anomie and Fatalism. Reconstruction and Empirical Testof Durkheim’s Social Regulation Theory. 12th Conference of the European Sociological Association. Prague, Czech Republic. 25–28 August 2015. DOI: 10.13140/RG.2.1.3317.9365
Bieliński, J. (2016). Rethinking Durkheim’s social regulation. Theoretical reconstruction, indicators and empirical test. 3rd ISA Forum of Sociology. Vienna, Austria. 10-14 July 2016. DOI: 10.13140/RG.2.2.27869.82400.
Couzin, J. (2006). Scientific Publishing. Don’t Pretty Up That Picture Just Yet. Science 314 (5807): 1866–1868.
Dakowska, D. (2017). Higher education in Poland: Budgetary constraints and international aspira-tions. W: Higher education in austerity Europe, red. Jon Nixon, 79–91. Bloomsbury Academic.
Dylus, A. (2010). Wokół etycznej sytuacji edukacji akademickiej w Polsce. Wybrane determinanty. Nauka 3: 131–137.
Etzkowitz, H. (2003). Innovation in innovation: The triple helix of university-industry-government relations. Social Science Information 42(3): 293–337.
Etzkowitz, H. i Leydesdorff, L. (2000). The dynamics of innovation: From national systems and ‘mode 2’ to a triple helix of university–industry–government relations. Research Policy 29(2): 109–123.
Eurostat. (2017). Research and development expenditure, by sectors of performance. www.ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsc00001&pl-ugin=1. Dostęp: 15 grudnia 2017.
Fanelli, D. (2009). How Many Scientists Fabricate and Falsify Research? A Systematic Review and Meta-Analysis of Survey Data. PLoS One 4 (5): e5738.
Ferguson, C., Marcus, A. i Oransky, I. (2014). Publishing: The Peer-Review Scam.
Gibbons, M., Limoges, C., Nowotny, H., Schwartzman, S., Scott, P. i Trow, M. (1994). The newproduction of knowledge: The dynamics of science and research in contemporary societies. Los Angeles, London, New Delhi, Singapore, Washington DC: Sage.
Gieryn, T.F. (1983). Boundary-work and the demarcation of science from non-science: Strains and interests in professional ideologies of scientists. American Sociological Review 48(6): 781–795.
Gieryn, T.F. (1999). Cultural boundaries of science: Credibility on the line. London, Chicago: The University of Chicago Press.
Goćkowski, J. (1978). ‘Klerkowie’ i ‘eksperci’. Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja 38(2): 63–80.
Goćkowski, J. (1984). Autorytety świata uczonych. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Goćkowski, J. (1996). Ethos nauki i role uczonych. Kraków: Secesja.
Goćkowski, J. (2005). Normy ethosu nauki a realia ekologiczne pracy naukowej. Roczniki Nauk Społecznych 33 (1): 5–23.
Goćkowski, J. i Pigoń, K. (red.) (1991). Etyka zawodowa ludzi nauki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Goćkowski, J. i Kisiel, P. (red.) (1994). Patologia i terapia życia naukowego: Praca zbiorowa. Kraków: Universitas.
Goćkowski, J. i Kisiel, P. (1999). Nieuczciwość w życiu naukowym. Refleksje nad wynikami badań empirycznych. Nauka 2: 41–56.
Grundmann, R. (2013). ‘Climategate’ and the scientific ethos. Science, Technology, & Human Values 38(1): 67–93.
Hicks, D. (2012). Performance-based university research funding systems. Research Policy 41(2): 251–261.
Hooker, C. (2003). Science: Legendary, academic – and post-academic? Minerva 41(1): 71–81.
Hu, L. i Bentler, P.M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal 6(1): 1–55.
Jabłecka, J. i Lepori, B. (2009). Between historical heritage and policy learning: The reform of public research funding systems in Poland, 1989–2007. Science and Public Policy 36(9): 697–708.
Kellogg, D. (2006). Toward a post-academic science policy: Scientific communication and the collapse of the Mertonian norms. International Journal of Communications Law & Policy. Special Issue, Access to Knowledge: 1–29.
Kim, S.Y. i Kim, Y. (2018). The ethos of science and its correlates: An empirical analysis of scientists’ endorsement of Mertonian norms. Science, Technology and Society 23(1): 1–24.
Kisiel, P. (2011). Ethos nauki i uczonego w świetle koncepcji nauki J. Goćkowskiego. Zagadnienia Naukoznawstwa 2: 203–16.
Klincewicz, K. i Szkuta, K. (2016). RIO Country Report 2015: Poland. Report, European Union 27872 EN.
Kønig, N., Børsen, T. i Emmeche, C. (2017). The ethos of post-normal science. Futures 91: 12–24.
Kozłowski, J. (2004). Poland: Restructuring S&T without radical transformation. W: From system transformation to European integration: Science and technology at the beginning of the 21st century, red. Werner Meske, 185–196. Münster: Lit Verlag.
Krimsky, S. (2003). Science in the private interest: Has the lure of profits corrupted biomedical research? Lanham, Boulder, New York, Oxford: Rowman & Littlefield Publishers, Inc.
Krimsky, S. (2006). Autonomy, disinterest, and entrepreneurial science. Society 43(4): 22–29.
Kwiek, M. (2015). Uniwersytet w dobie przemian. Instytucje i kadra akademicka w warunkach rosnącej konkurencji. Warszawa: PWN.
Lepori, B., Masso, J., Jabłecka, J., Sima, K. i Ukrainski, K. (2009). Comparing the organization of public research funding in central and eastern European countries. Science and Public Policy 36(9): 667–681.
Li, R-P. i Mukaidono, M. (1995). A Maximum-Entropy Approach to Fuzzy Clustering. Proceedings of the Fourth IEEE Conference on Fuzzy Systems (FUZZ-IEEE/IFES ‘95) 2227–2232.
Macfarlane, B. i Cheng, M. (2008). Communism, universalism and disinterestedness: Re-examining contemporary support among academics for Merton’s scientific norms. Journal of Academic Ethics 6(1): 67–78.
Marklund, G., Naczinsky, Ch., Ziarko, W., Winckler, G., Puukka, J., File, J., Holm-Nielsen, L.B. i Melin, G. (2017). Peer review of Poland’s higher education and science system. Publications Office of the European Union.
Matusiak, K.B. i Guliński, J. (red.) (2010). System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce: Siły motoryczne i bariery. Poznań, Łódź, Wrocław, Warszawa: PARP.
Merton, R.K. (1938a). Science, technology and society in seventeenth-century England. New York: Harper & Row.
Merton, R.K. (1938b). Science and the social order. Philosophy of Science 5(3): 321–337.
Merton, R.K. (1938c). Social structure and anomie. American Sociological Review 3(5): 672–682.
Merton, R.K. (1942). Science and technology in a democratic order. Journal of Legal and Political Sociology 1(1/2): 115–126.
Merton, R.K. (1968a). Social theory and social structure. New York: Free Press.
Merton, R.K. (1968b). The Matthew effect in science. Science 159(3810): 56–63.
Merton, R.K. (1973). The sociology of science. Theoretical and empirical investigations. Chicago and London: The University of Chicago Press.
Merton, R.K. (1976). Sociological ambivalence and other essays. New York: Free Press.
Merton, R.K. (1982). Social Research and the Practicing Professions. Cambridge, Mass.: Abt Books.
Merton, R.K. (1988). The Matthew effect in science, II: Cumulative advantage and the symbolism of intellectual property. Isis 79(4): 606–623.
Mowery, D.C. i Sampat, B.N. (2004). Universities in national innovation systems. In The Oxfordhandbook of innovation, red. Jan Fagerberg, David C. Mowery, i Richard R. Nelson, 209–239. Oxford: Oxford University Press.
Mulkay, M. (1976a). Norms and ideology in science. Social Science Information 15(4/5): 637–656.
Mulkay, M. (1976b). The mediating role of the scientific elite. Social Studies of Science 6(3/4): 445–470.
Nowotny, H., Scott, P.B. i Gibbons, M.T. (2001). Rethinking science: knowledge in an age of uncertainty. Cambridge: Polity.
OECD. (2010). OECD Science, Technology and Industry Outlook 2010. Report, OECD Publishing.
Ostaszewski, M. (2014). Open academic community: New scholarly communication models during the transformation period. Fifteenth International Conference on Grey Literature, Amsterdam, 2 December 2013, TaxRelease.
Panofsky, A.L. (2010). A critical reconsideration of the ethos and autonomy of science. W: Robert K. Merton. Sociology of science and sociology as science, red. Craig Calhoun, 140–163. New York: The Columbia University Press.
Polanyi, M. (1962). The republic of science: Its political and economic theory. Minerva 1(1): 54–73.
R Core Team. (2014). R: A language and environment for statistical computing. Vienna, Austria: R Foundation for Statistical Computing.
Redman, B.K. (2013). Research Misconduct Policy in Biomedicine: Beyond the Bad-Apple Approach. Cambridge, MA: MIT Press.
Rodriguez, V. (2007). Merton and Ziman’s modes of science: the case of biological and similar material transfer agreements, Science and Public Policy 34(5): 355–363.
Rosseel, Y. (2012). lavaan: An R package for structural equation modeling. Journal of Statistical Software 48(2): 1–36.
Schumacker, R.E. i Lomax, R.G. (2016). A Beginner’s guide to structural equation modeling. New York and London: Routledge.
semTools, Contributors. (2016). Semtools: Useful tools for structural equation modeling.
Shinn, T. (2002). The triple helix and new production of knowledge: Prepackaged thinking on science and technology. Social Studies of Science 32(4): 599–614.
Stehr, N. (1978). The ethos of science revisited. Social and cognitive norms. Sociological Inquiry 48(3/4): 172–196.
Sztompka, P. (1986). Robert K. Merton. An intellectual profile. London: Macmillan Education UK.
Sztompka, P. (2002). The condition of sociology in east-central Europe. W: Three Social Science Disciplines in Central and Eastern Europe: Handbook On Economics, Political Science and Sociology (1989–2001), red. Max Kaase, Vera Sparschuh, and Agnieszka Wenninger, 548–556. Berlin: Informationszentrum Sozialwissenschaften.
Tomczyńska, A. (2016). Typologia i ewolucja publicznych systemów finansowania nauki. W: Systemy Publicznego Finansowania Nauki w Ujęciu Międzynarodowym, red. Marta M. Bojko, Marzena Feldy, Anna Knapińska, Barbara Kowalczyk, Maciej Ostaszewski i AldonaTomczyńska, 21–43. Warszawa: Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy.
Toren, N. (1983). The scientific ethos debate: A meta-theoretical view. Social Science & Medicine 17(21): 1665–1672.
Van Buuren, S. i Groothuis-Oudshoorn, K. (2011). Mice: Multivariate imputation by chained equations W: R. Journal Of Statistical Software 45(3): 1–67.
Wójcicka, M. (2008). Nauczyciele akademiccy wobec zmian systemowych i strukturalnych w szkolnictwie wyższym. Nauka i Szkolnictwo Wyższe 1 (31): 65–84.
Wunderlich, R. (1974). The scientific ethos: A clarification. The British Journal of Sociology 25(3): 373–377.
Ziman, J., red. (1994). Prometheus bound: Science in a dynamic steady state. Cambridge: The Cambridge University Press.
Ziman, J. (1996). ‘Postacademic science’: Constructing knowledge with networks and norms. Science Studies 9(1): 67–80.
Ziman, J. (2000). Are debatable scientific questions debatable? Social Epistemology 14(2/3): 187–199.
Ziman, J. (2002). The continuing need for disinterested research. Science and Engineering Ethics 8(3): 397–399.
Ziman, J. ([2000] 2003). Real Science. What it is, and what it means. Cambridge: The Cambridge University Press.
Zuckerman, H. (1977). Deviant behavior and social control in science. W: Deviance and Social Change, red. Edward Sagarin, 87–138. Beverly Hills, California: Sage.